Türklük Bilimi Tarihi

3.18.1. Dersin Konumu: Verildiği Yarıyıla Göre Dersin Adı, Ders Saati ve Kredisi

Bu ders, yalnızca Sakarya Üniversitesinin öğretim programındaki zorunlu derslerden biridir. 2 saat torik olarak planlanan ders 2. yarıyılda verilmektedir. Çalışma grubundaki diğer üniversitelerin seçmeli derslerine bakıldığında da hiçbir üniversitenin öğretim programında böyle bir dersin olmadığı anlaşılacaktır.

3.18.2. Dersin Niteliği

Üniversitede bu ders için hazırlanan içerik bir dönem planı içerisinde yer aldığından dersin amaçları, öğrenim kazanımları, değerlendirme ölçütleri ve derste yararlanılacak kaynaklar da bu plan içerisinde gösterilmiştir. Derste ele alınacak konular hafta hafta detaylandırılarak verildiğinden hangi konulara ne kadar zaman ayrılacağı da açıkça gösterilmiştir:

Bu derste ait ele alınacak konuları genel olarak aşağıdaki başlıklar altında toplamak mümkündür:

1. Türklük biliminin tarifi ve kapsamı

2. Türklük bilimi ile ilgili önemli yayınlar, dergiler, ansiklopediler, kitaplar 3. Türkleri tanıma yolundaki ilk adımlar, Batıda Türk ülkelerine yapılan

seyahatler, seyahatnameler 4. Dünyadaki Türkoloji çalışmaları

a) Thomsen ve Radloff’un çalışmalarının ilk Türkoloji çalışmalarındaki yeri

b) Bang ve Almanya Türkolojisi c) Vambery ve Macar Türkolojisi d) Rusya’daki Türkoloji çalışmaları

e) Redhouse’un öncülüğü ve İngiltere’deki Türkoloji çalışmaları f) Altay dilleri çalışmaları ve İskandinav Türkolojisi

g) İtalya ve Fransa’daki Türk dilinin grameri çalışmaları ve diğer çalışmalar

h) Balkan ülkelerinde yapılan Türkoloji çalışmaları

i) Türkiye’deki ilk Türkoloji çalışmaları, öncüler, ilk yayınlar

3.19. Dilbilim

3.19.1. Dersin Konumu: Verildiği Yarıyıllara Göre Ders Adları, Ders Saatleri ve Kredi Oranları

“Dilbilim” ile ilgili herhangi bir dersi öğretim programlarında zorunlu dersler içerisinde gösteren üniversiteler Celal Bayar, Erzincan, Sakarya ve Nevşehir üniversiteleridir. Bu üniversitelerden Celal Bayar Üniversitesinde dersin adı “Genel Dil Bilimi”; Sakarya ve Erzincan Üniversitelerinde “Dilbilimi”; Nevşehir Üniversitesinde ise “Dil Bilimine Giriş”tir. Nevşehir ve Sakarya üniversitelerinde tek dönem olarak planlanan ders Erzincan ve Celal Bayar üniversitelerinde 2 dönem olarak planlanmıştır. Dersi tek dönem olarak planlayan Sakarya Üniversitesinde ders 5. yarıyılda verilirken Nevşehir Üniversitesinde 7. yarıyılda verilmektedir. Dersi 2 dönem olarak planlayan Celal Bayar ve Erzincan üniversitelerinde ise dersler 7 ve 8. yarıyıllara yerleştirilmiştir.

“Dilbilim” ile ilgili dersleri zorunlu dersler kapsamına almayan bazı üniversitelerin programlarında da ilgili dersler çeşitli adlarla seçmeli dersler arasında yer almaktadır. Bu üniversitelerden Gazi Üniversitesinin 5 ve 6. yarıyıllarında “Dil Bilimine Giriş” I ve II dersleri seçmeli dersler arasında yer alırken benzer programı kullanan Ahi Evran Üniversitesinin 6. yarıyılında “Dil Bilimine Giriş II” dersi seçmeli derslerarasında gösterilmiştir. Ancak Ahi Evran Üniversitesinin hiçbir döneminde “Dil Bilimine Giriş I” dersi seçmeli ya da zorunlu dersler arasında yer almamıştır. Bu üniversitelerin dışında Fırat Üniversitesinin 7 ve 8. yarıyıllarında “Genel Dilbilimi” I ve II; Atatürk Üniversitesinin 5 ve 6. yarıyıllarında “Dilbilim” I ve II; Çankırı Karatekin Üniversitesinin de 3 ve 4. yarıyıllarında “Dilbilim” I ve II, 7. yarıyılında da “Göstergebilim” dersleri seçmeli dersler olarak öğretim programlarına yerleştirilmiştir.

Dersi zorunlu ve seçmeli dersler kapsamına alan üniversitelerin tamamında ders, her dönem için 2 kredi olarak planlanmış ve hiçbir üniversite bu dersler için uygulama saati ayırmamıştır. Ancak Celal Bayar Üniversitesinin öğretim programında her dönem için dersler 2 saat teorik ve 2 kredi olarak görülmekle birlikte ders içeriklerindeki bilgilerde bu dersler 3 saat teorik ve 3 kredi verilmiştir.

3.19.2. Dersin Niteliği

Dersi zorunlu dersler kapsamına alan üniversitelerde bu ders için hazırlanmış olan ders içerikleri hem format hem de içeriklerde yer alan konular açısından çeşitli benzerlikler ve farklılıklar göstermektedir. Sakarya Üniversitesinde ders içerikleri 1 dönemlik plan içerisinde ele alınırken diğer üniversitelerde sadece üzerinde durulacak konulara yer verilmiştir. Bu nedenle Sakarya Üniversitesinde hafta hafta hangi konulara ne kadar zaman ayrılacağı açıkça belirtilmiş olmasına rağmen Celal Bayar, Erzincan ve Nevşehir üniversitelerinde konular bir bütün olarak içeriğe yerleştirilmiştir. Ayrıca derslerin amaçları, öğrenim çıktıları, değerlendirme ölçütleri ve derste yararlanılacak kaynaklara dair bilgiler de yalnızca Sakarya Üniversitesinin dönemlik ders planında yer almaktadır.

Bölümlerde zorunlu dersler kapsamında programlara yerleştirilen “Dilbilim” derslerinin içerikleri genel olarak aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir:

1. Dil, dilbilim tarihi

2. Dilbilim ve dilbilimin temel kavramları

3. Dilbilimin diğer bilim dalları ile ilişkisi ve kullanım alanları 4. Dil ve iletişim

5. Göstergebilim ve dilbilim

6. Dilin çift eklemli oluşu, dil yetisi, dil ve söz, dil dizgesi; bildirişim, bildirişme dizgesi olarak dil

7. Dil türleri

8. Genel dilbilim, dilde eş zamanlı ve art zamanlı kavramlar 9. Dil tipolojisi ve dil sınıflamaları, diller arası ve dil içi çeviriler 10. Dilbilim akımları, dilbilim dalları ve toplulukları

b) Evrensel dil bilgisi c) Toplumsal dilbilim d) Dilbilgisel dilbilim e) Ruhbilim f) Sinir dilbilim g) Üretimsel dilbilim h) Lehçebilim

11. Dilbilim çalışmalarına yön veren isimler 12. Literatür çalışması

Bu konu başlıklarının üniversitelerin ilgili derslerinde ne ölçüde yer aldıkları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Tablo 19: Zorunlu Dersler Kapsamındaki Dilbilim Derslerin Verildikleri Yarıyıllara Göre Adları, İçerikleri, Saatleri ve Kredileri

ÜNİVERSİTENİN ADI DERSİN ADI ve İÇERİĞİ YY TDS UDS DK

1-Sakarya Üniversitesi ^Dilbilimi 5 2 0 2

1, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 (h)

2-Celal Bayar Üniversitesi

Genel Dil Bilimi I

7 2 0 2

4, 9, 10 (a, b) Genel Dil Bilimi II

8 2 0 2 10 (c, d, h) 3-Erzincan Üniversitesi Dilbilimi I 7 2 0 2 1, 3, 8, 10 (c, e, f), 11, 12 Dilbilimi II 8 2 0 2 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 10 (a, g), 11, 12 4-Nevşehir Üniversitesi Dil Bilimine Giriş

7 2 0 2

1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 10 (a, b, h), 11

Yukarıdaki tabloda da görüldüğü gibi ders içeriklerinde ele alınan konu başlıkları açısından üniversitelerin “Dilbilim” dersleri birbirleriyle tam olarak uyuşmamaktadır. Ancak genel manada Sakarya, Erzincan ve Nevşehir üniversitelerinin ders içerikleri Celal Bayar Üniversitesine göre birbirleriyle daha fazla benzerlik göstermektedir. Dersi tek dönem olarak planlayan Nevşehir ve Sakarya üniversitelerinin ders içerikleri Celal Bayar Üniversitesinde 2 dönem olarak verilen dersin her iki dönemdeki toplam içeriklerinden daha zengindir. Bütün üniversitelerde ortak olarak ele alınan konular dil ve iletişim ile dilbilim akımları, dilbilim dalları ve toplulukları konularıdır. İlgili dersi 2 dönem olarak

planlayan Erzincan Üniversitesinde dil ve iletişim konusu dersin 2. yarıyılında ele alınırken Celal Bayar Üniversitesinde aynı konu 1. yarıyıldaki dersin konusu olmuştur.

Tabloda 10 numara ile gösterilen dilbilim akımları, dilbilim dalları ve toplulukları konusu bütün üniversitelerin ders içeriklerinde yer almışsa da konunun detayları açısından üniversitelerdeki dersler arasında birtakım benzerlikler ve farklılıklar söz konusudur. Sakarya Üniversitesinin ders içeriğinde bu konu için 3 haftalık bir zaman ayrılmış fakat dilbilim dallarından sadece “lehçebilim” ismine yer verilmiştir. Bu 3 haftalık zaman diliminin 1 haftası “lehçebilim ve dil atlasları” konusuna ayrılırken diğer 2 hafta içerisinde ele alınacak detaylara yer verilmemiştir. Yani ders içeriğinde hangi dilbilim akımları ve topluluklarına ya da hangi dilbilim dallarına değinileceği açık değildir.

Konun detaylarındaki benzerlikler açısından diğer üniversitelerin içeriklerine bakıldığında da Celal Bayar, Sakarya ve Nevşehir üniversitelerinde lehçebilim; Celal Bayar, Erzincan ve Nevşehir üniversitelerinde yapısal dilbilim; Nevşehir ve Celal Bayar üniversitelerinde de evrensel dil bilgisi konularının ortak başlıklar olduğu anlaşılacaktır. Ancak dersi 2 dönem olarak planlayan üniversitelerden Celal Bayar Üniversitesinde Yapısal dilbilim konusuna dersin ilk yarıyılında yer verilirken Erzincan Üniversitesinde bu konu 2. yarıyıldaki dersinin içeriğine yerleştirilmiştir.

Üniversitelerin ilgili derslerinde ele alınan konulardaki mevcut farklılıklara bakıldığında da bazı üniversitelerin ders içeriklerinde yer alan bir konunun bir başka üniversitenin ders içeriğinde yer almadığı görülmektedir. Örneğin dil tipolojisi ve dil sınıflamaları, diller arası ve dil içi çeviriler konusu sadece Sakarya ve Celal Bayar üniversitelerinin ders içeriklerinde yer alırken dilbilim ve dilbilimin temel kavramları ile dilbilim çalışmalarına yön veren isimler konuları da yalnızca Erzincan ve Nevşehir üniversitelerinin ders içeriklerinde yer almaktadır. Dilbilim çalışmalarına yön veren isimler konusuna ders içeriklerinde yer veren Erzincan Üniversitesinde Saussure, Trubetzkoy,

Martinet, Bloomfield, Harris, Hjelmslev, Chomsky isimlerine yer verilirken Nevşehir

Üniversitesinde Saussure ve Chomsky isimlerinden bahsedilmektedir. Literatür çalışması konusu ise Erzincan Üniversitesinden başka hiçbir üniversitenin ders içeriklerinde mevcut değildir.

Yukarıda belirtildiği gibi ders içeriklerini konulara göre hafta hafta gösteren tek üniversite Sakarya Üniversitesi olduğundan ilgili derslerde ele alınacak konulara ayrılacak zaman ve ele alınacak olan konuların işleniş sırası konusunda üniversiteler arasında bir karşılaştırma yapmak söz konusu değildir.