Türkiye’de Yaygın Eğitim

Yaygın eğitim, genel ve mesleki - teknik olmak üzere iki temel bölümden meydana gelir. Bu bölümler birbirini destekleyici biçimde hazırlanır. Genel, mesleki ve teknik yaygın eğitim alanında görev alan resmi, özel ve gönüllü kuruluşların çalışmaları arasındaki koordinasyon Milli Eğitim Bakanlığınca sağlanır. Mesleki ve teknik yaygın eğitim faaliyetlerini yürüten Bakanlıklar ile özerk eğitim kurumları ve resmi ve özel

işletmeler arasında Milli Eğitim Bakanlığınca sağlanacak koordinasyon ve işbirliğinin esasları kanunla düzenlenmiştir (MEB, 2008d: Md. 41-42).

Yaygın eğitim, bazı kaynaklarda çıraklık eğitimi, halk eğitimi ve uzaktan eğit im olarak sınıflandırılmıştır. Bu yaygın eğitim faaliyetlerinin de ağırlıklı olarak halk eğitim merkezleri tarafından düzenlendiği belirt ilmiştir. Halk eğitim merkezlerinde yaş ve eğitim düzeylerine bakılmaksızın okuma -yazma kursları, meslek edindirme kursları, sosyal ve kültürel kurslar düzenlemektedir (Erdem, 2007: 18).

3.8.1.1.Türkiye’de Yaygın Eğitim Uygulamaları

Milli Eğitim Bakanlığı nın yanı sıra Adalet Bakanlığı ceza -tevkif ve çocuk ıslah evlerinde mahkûmlara meslek kazandırmak amacıyla el sanatları ve meslek kursları açmaktadır. Özellikle çiftçilere yönelik olarak Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Orman Bakanlığı zirai üretimi arttırma k ve çiftçilerimizi daha bilinçli üretim yapar hale getirmek için kurslar düzenlemektedir. Ayrıca vatandaşlarımızı sağlık konusunda bilgilendirmek amacıyla Sağlık Bakanlığı kurslar düzenlemektedir. Bununla birlikte Türk Silahlı Kuvvetleri okuma-yazma kursları düzenleyerek yaygın eğitim faaliyetlerine katılmaktadır. Belediyeler, gönüllü kuruluşlar, vakıflar ve dernekler vatandaşlara yönelik olarak düzenledikleri kurslarla ülkemizin yaygın eğitim faaliyetlerine katkıda bulunmaktadırlar (Kocabaş, 2004: 223).

Bu bağlamda, Türkiye’de yetişkinlere yönelik eğitim/yetiştirme hizmetleri aşağıdaki gibi gruplandırılabilir:

Yaygın Eğitim Kurumları: Sertifika veya belge vermeye yönelik programları içerir. Halk Eğitim Merkezleri (HEM): Bu merkezlerde okuma -yazma kursları, meslek kursları, sosyal-kültürel kurslar düzenlenir.

Mesleki Eğitim Merkezleri (MEM): Çıraklık, kalfalık ve ustalık eğitimi, kısa süreli meslek kurslarını kapsayan faaliyetleri içerir.

Pratik Kız Sanat Okulu: Kızlara yönelik kısa süreli meslek kursların ı içeren okullardır.

Özel Eğitim Kurumları: Eğitim ve uygulama okulu, iş eğitim merkezi, bilim ve sanat merkezi olarak faaliyet gösteren kurumlardır.

Diğer Kurumlar: Olgunlaşma En stitüsü ve Yetişkinler Teknik Eğitim Merkezleridir. Uzaktan Eğitim Hizmetleri: Açık İlköğretim Okulu, Açık Öğretim Lisesi ve Meslekî ve Teknik Açık Öğretim Lisesini kapsamaktadır (EURYDICE, 200 7: 195-196).

Ülkeler, iş yaşamının ihtiyaç duyduğu becerili işg ücü gereksinimini, uluslararası karşılaştırmalar da yaparak kendi gerçeklerine ve kendi toplumsal dinamiklerine göre oluşturdukları mesleki eğitim sistemleri yoluyla karşılamaktadırlar. Bu sistemler arasında ayrıntıda bazı farklılıklar olmasına rağmen bunl arı genel olarak üç grupta toplayabiliriz. Birinci gruptaki ülkeler sadece okul ve işyerine dayalı ikili sistemle, ikinci grupta yer alan ülkeler okula dayalı sistemle, üçüncü grupta yer alan ülkeler ise her iki uygulamaya da yer veren halen arayış halinde ki ülkelerdir. Lakin hangi yol izlenirse izlensin hedef değişmez; “iş yaşamının istek ve ihtiyaçlarına cevap veren yetenekli ve becerikli iş gücü yetiştirmektir.” Hedef ortak olsa da hedef ulaşama dereceleri farklı farklıdır (Bircan, Akpınar, Çevik, 1998: 1-3). Ülkemizde çıraklık eğitimi işbirliği modeli denilen meslek standartları ve belgelerin devlet -işveren-işçi kuruluşları tarafından birlikte düzenlendiği ve meslek eğitiminin hükümet ile özel işletmelerin işbirliği ile uygulandığı çırak –kalfa–ustalık düzeni içinde yürütülmektedir. Bu sistemde pratik çalışmalar iş yerinde teorik yürütülmektedir. Bu sisteme aynı zamanda ikili (dual) sistem de denilmektedir.

Ülkemizde geleneksel çıraklık eğitim sistemiyle bir meslek öğrenmek isteyenlerin sayısının 800.000’inin üzerinde olduğu tahmin edilmektedir. Bunların büyük bir kısmı işyerlerinde “vasıfsız işçi” statüsünde çalışırken, sanayileşmekte olan ülkemizin becerili işgücüne olan ihtiyacı hızla artmakta ve bu ihtiyaç meslek okullarıyla karşılanamamaktadır. Ülkemizde uzun zamandan beri yeterince aktif olarak kullanılmayan çıraklık eğitim merkezlerinin; 4702 sayılı kanundan sonra ki adıyla mesleki eğitim merkezlerinin daha etkin olarak çalıştırılması ülkesel kalkınmamızın anahtarlarından biri olacaktır.

3.8.1.2. Çıraklık Eğitiminde Güncel Durum

1977 yılında çıkarılan 2089 sayılı “Çırak, Kalfa, Ustalık Kanunu” Cumhuriyetin ilanından beri ele alınmış olan en kapsamlı kanundur. Ancak bazen kanunun kendisinden kaynaklanan bazense kanunun uygulanmasından kaynaklanan sor unlar yaşanmıştır. 1986 yılında çıkarılan 3308 sayılı kanunda çıraklık ve mesleki eğitimin bir bütünlük içerisi nde ele alınması sağlanmıştır (Alkan, Sezgin, Doğan, 2001: 89 -90). Çıraklık ve mesleki

eğitimle ilgili en son düzenleme 2001 yılında çıkarılan “M esleki Eğitim Kanunu” ile yapılmıştır. Bu kanun daha ziyade 3308 Sayılı kanunda görülmüş olan bazı sıkıntıların ve taleplerin giderilmesi amacıyla, 3308 sayılı kanunun bazı maddelerindeki değişiklikleri kapsamaktadır. Bu değişiklikler çoğunlukla 8 yıllık k esintisiz eğitime geçiş uygulamasından ve bu dönemde toplanan 16’ncı Milli eğitim Şurasının karar ve tavsiyelerine dayanılarak şekillendirilmiştir. Günümüzdeki uygulamalar 4702 sayılı kanun ve 3308 sayılı kanunlarla göre yapılmaktadır.

4702 Sayılı Kanun; önce 3308 sayılı Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu’nun adını “Mesleki Eğitim Kanunu “olarak değiştirmiştir. Kanunu kapsamını, “Mesleki Eğitim Kurulu’nun belirleyeceği mesleklerde, bu mesleklerle ilgili işyerleri ile mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlar ındaki eğitimi” kapsayacak şekilde genişletilerek mesleki eğitimin doğasındaki gelişim ve değişime uygun esnek bir yapılanma sağlanmaya çalışılmıştır (Kazu, 2004: 236).

Tablo 3.20. 2006–2007 Öğretim Yılı Mesleki eğitim Merkezl erine İlişkin Veriler Mesleki Eğitim Merkezi (MEM) Sayısı 300

Meslek Alanı Sayısı 36

Meslek Sayısı 133

Öğretmen Sayısı 4.460

Usta Öğretici Sayısı 254

Usta Öğretici 41.596 Ustalık 98.218 Kalfalık 79.730 İş Yeri Açma 5640 BELGE ALANLAR Toplam 225.184 Aday Çırak 870 Çırak 122.708 Kalfa 54.701 ÖĞRENCİ SAYILARI Toplam 178.279

Çıraklık eğitimi; bireyi meslek standartlarına uygun nitelikteki bir meslekte gerekli her türlü yeterliği bireye kazandırma amacı güder. Bu kurumlardaki gerekli her tüm davranışları kazanan çırak, mesleki bilgisini işletmedeki eğitim ünitesinde veya bir mesleki eğitim kurumundaki ilgili kurslara devam ederek, mesleki becerisini ise iş içerisinde öğrenmektedir. Zorunlu temel eğitimini tamamladı ktan sonra, gerçek iş ortamında fiilen çalışmak suretiyle meslek öğrenmek isteyen 15 yaş ve üzerindeki vatandaşlarımızın teorik ve pratik mesleki eğitimlerinin bir programa göre yapılmasını sağlayarak, onları ülkenin ihtiyaç duyduğu becerili işgücü haline getirmek, çıraklık eğitiminin temel amacıdır.

Bireylere meslekte gerekli nitelikleri kazandırma amacı güden çıraklık eğitiminin son düzenlemelerden sonraki daha çok sayısal verilere dayanarak mevcut durumu bu kısımda ifade edilmek istenmiştir. Çıraklık eğitimindeki son düzenlemelerden sonra Mesleki Eğitim Merkezlerine ilişkin 2006 –2007 yılı verileri Tablo 3.20’de sunulmuştur.

Tablo 3.20’de görüldüğü gibi Türkiye genelindeki toplam mesleki Eğitim Merkezi Sayısı 300’dür. Eğitim görülen meslek alanı 36, meslek sayısı 133’dür. 4460 öğretmen ve 254 usta öğreticinin görev yaptığı Mesleki Eğitim merkezlerinde toplam öğrenci sayısı 178279 olmuştur. Öğrenim dönemlerini tamamlayarak, belge alanların toplam sayısı ise 225814 olarak görülmüştür. Tablo 3.21’de ülkemizde mesleki eğitim sisteminin son beş yıllık genel sayısal görünümü ortaya konmuştur.

Tablo 3.21. Mesleki Eğitim Merkezlerinin Son Beş Yıla İlişkin Sayısal Verileri Öğretim Yılı Meslek Sayısı MEM Sayısı Öğretmen Sayısı Toplam Öğrenci Sayısı Belge Alanların n Sayısı 2002–2003 110 345 4799 198499 94431 2003–2004 113 293 4548 195910 83943 2004–2005 112 297 4555 184761 139011 2005–2006 112 300 4532 183200 107454 2006–2007 133 300 4460 178279 225814 Kaynak: MEB, 2007b.

Geçtiğimiz yıl meslek sayısında ciddi bir artış meydana gelmiştir. Lakin bu son artışta öğrenci sayısında bir artış meydana gelmemiştir. Bunun yerine belge alanların sayısında neredeyse iki kat artış meydana gelmiştir, bunun daha çok yasal düzenlemelerden ve düzenlemelerin daha sıkı uygulanmaya başlamasından kaynaklandığı söylenebilir. Öğretmen ve öğrenci sayısındaki azalmanın daha çok 8 yıllık kesintisiz eğitim uygulamasının bir sonucu olduğu düşünülebilinir.