Kentleşmenin her geçen gün arttığı dünyada bireyler, doğasında var olan açık alanda doğayı hissederek yaşamaya yönelmektedir. Bireylerin bu ilgisi sonucunda doğanın kendisinin kaynak olarak kullanıldığı doğa sporlarına yönelik talep gün geçtikçe artmaktadır.
Türkiye sahip olduğu tarihi, kültürel ve coğrafi zenginlikleri ile doğa sporları açısından iyi bir alt yapıya sahiptir. Her bölgede ve her ilde birçok doğa sporu yapılabilmektedir. Yazın üç yanı denizlerle çevrili Türkiye’de çok çeşitli su sporları yapılmaktadır. Ege, Akdeniz, Karadeniz ve Marmara Denizi’nde, Van Gölü, Eğirdir Gölü, İznik Gölü, Sapanca Gölünde ve
debisi yüksek Çoruh Nehri, Köprüçay, Fırtına Vadisi, Dalaman Çayı akarsularında rafting, su kayağı, rekreatif balıkçılık, kano, yelkenli sporlar, kürek, yüzme, dalma, kneeboard ve benzeri birçok su sporu yapılmaktadır.
Havada yapılan sporlardan yamaç paraşütü, balon, hava modelciliği, yelken delta ve kanat bazı illerde yapılmaktadır. Fethiye-Babadağ, Antalya-Kaş, Denizli-Pamukkale, Eğirdir ve daha birçok ilde yamaç paraşütü ile atlamaya uygun yerler mevcuttur. Kapadokya bölgesi balonla gezintilerin yapıldığı görsel zenginliği yüksek bir yerdir.
Türkiye kar sporlarının da kışın popüler olduğu bölgelere sahiptir. Bursa-Uludağ, Kayseri- Erciyes, Isparta-Davraz, Antalya-Saklıkent, Erzurum-palandöken, Kars-Sarıkamış ve daha başka illerde de kayak merkezlerinin bulunması nedeniyle kayak, snowboard, kar-motoru, mukavemet kayağı gibi kar sporları yapılmaktadır.
Coğrafi yapısı nedeniyle Türkiye’de doğada yapılan doğa sporları çok çeşitlidir. Dağlar, ovalar, vadiler, ormanlar bu sporlara kaynak oluşturmaktadırlar. Türkiye’de dağcılık, kampçılık, kaya tırmanışı, buzul tırmanışı, kuş gözlemciliği, doğa yürüyüşü, mağaracılık, motor sporları, dağ bisikleti, safari, doğa fotoğrafçılığı yapılmaktadır. Özellikle doğa yürüyüşü, dağcılık ve kaya tırmanışı aktiviteleri değişik zorluk derecelerinde, her yaştan bireyin, her mevsim yapabileceği, maliyeti her bütçeye uygun gibi birçok kriteri karşılayabilen çeşitliliktedir.
Türkiye’de Niğde Aladağlar, Isparta Dedegöl, Rize Kaçkarlar, Antalya Sivridağ, Geyiksivrisi uzun kaya duvarlarının olduğu ve geleneksel tırmanışların yapıldığı bölgelerdir. Son yıllarda Dünyada sportif kaya tırmanış rotalarının artması ülkemizde de rotaların açılmasını ve tırmanıcı sayısını hızla arttırmaktadır. İlk rotaların İstanbul’a yakın Kocaeli’ne bağlı Ballıkayalar Kanyonu’nda açılmaya başlayıp yaygınlaşmasının ardından İzmir’de, Adana’da, özellikle sezonun uzun olmasından dolayı Antalya’da da tırmanış bölgeleri açılmıştır.
Antalya coğrafi konumu, turizmdeki ve doğa sporları uygulamasındaki hızlı gelişimi nedeniyle önemli bir yere sahiptir. Her geçen gün dünya turizmden daha fazla pay alan Antalya, birçok doğa sporlarının yapılmasına olanak sağlayan coğrafi ve iklimsel şartları ile turizm hareketi içerisinde ürün çeşitliliği açısından oldukça zengindir. Bu nedenle doğal zenginliklerin doğa sporlarında kaynak olarak kullanımı yaygınlaşıp gelişmektedir. Bunların bir sonucu olarak bu bölgede yaşayan insanlar da doğa sporlarına fazla ilgi göstermektedir. Antalya ve yakın çevresinde doğa yürüyüşü, dağcılık ve kaya tırmanışı yaygın olarak yapılmaktadır. Bu aktiviteleri burada yaşayan bireyler gerçekleştirdiği gibi Türkiye’nin ve Dünyanın her yerinden çok sayıda insan burayı ziyaret etmektedir. Antalya ilinde birçok tırmanış bölgesi bulunmakta ve bu bölgeler hakkında düzenli olarak güncellenen Türkçe ve
İngilizce rehber kitapları yayınlanmaktadır. Antalya’da Olympos, Çıralı, Akyarlar, Geyikbayırı bölgelerinde başlangıçtan en üst seviyelere kadar değişik zorluk derecelerinde yüzlerce spor tırmanış rotası bulunmaktadır.
Türkiye zengin coğrafyası içerisinde 5000 metrenin üzerinde olan Ağrı Dağı da dâhil dağcılık yapılabilen birçok dağı barındırmaktadır. Ağrı Dağı 5000 metrenin üzerinde olan yüksekliği nedeniyle yüksek irtifa olmasından dolayı yazın ve kışın dağcıların gözdesidir. Nuh’un Gemisi’nin kalıntıları içinde çok sayıda ziyaretçisi olmaktadır. Karadeniz Bölgesinde Kaçkar Dağları, yazın ve kışın dağcıların uğrak noktası olmanın yanında heliski, tur kayağı, kuş gözlemciliği, yüksek irtifa dalışlarının yapılabildiği bir yerdir. Yine İç Anadolu Bölgesinde Aladağlar Türkiye’de en çok dağcılık yapılan bölgedir. Erciyes ve Hasan Dağı da dağcılığın gerçek anlamda yapıldığı yüksek dağlardandır. Bu nedenle yerli ve yabancı birçok dağcı bu bölgelere gelmektedir.
Antalya 2000–3000 metre yükseklikte birçok dağın yer aldığı bir bölgedir. Toros Dağları’nın en önemli zirvelerinden Kızlar Sivrisi, Tahtalı (tarihi Olympos Dağı), Tunç Dağı, Bakırlı Tepe, Alabelen, yine civardaki dağlardan Dedegöl, Davraz, Giden Gelmezler, Barla, yılın dört mevsimi yerel ve diğer bölgelerden gelen dağcıların sıklıkla dağcılık etkinliği için tercih ettikleri dağlardır.
Türkiye’de doğa yürüyüşü her bölgede zengin bir çeşitliliğe sahiptir. Doğa sporları dernek/kulüpleri düzenli olarak aktiviteler düzenlemektedir. Her yaştan, her meslekten, her cinsiyetten bireylerin rahatlıkla, az maliyetle, günübirlik yakın mesafelerde gerçekleştirebileceği bir aktivitedir. Her geçen gün doğa yürüyüşü rotalarının yenilerinin keşfedilmesi, basın yayın yoluyla duyurulması ve bunların özellikle Likya Yolu, St. Poul Yolu gibi mistik isimlerle adlandırılması, dernek/kulüplerin eğitimler yapması, farklı dillerde rehber kitaplarının yayınlanması, gerekli malzeme ve eğitimlerin ulaşılabilirliğinin artması, her yıl şenlikler düzenlenmesi gibi nedenlerle aktivitelere katılım olumlu yönde etkilenmektedir. Ayrıca Türkiye’nin tarihi İpek Yolu ve Baharat Yolu üzerinde olması, birçok medeniyetlere yataklık yapmış olması, dini ve manevi yerler olan Sümela Manastırı, Barhal Kilisesi gibi birçok manastır ve kilisenin doğada yürüme mesafesinde olması bu yürüyüşlerin değişik nedenlerle de yapılmasını desteklemektedir.
Antalya’da doğa yürüyüşü yılın hemen hemen her mevsiminde rahatlıkla yapılabilmektedir. Hava ve doğa şartlarının birlikte aktivite gerçekleştirmeye uygun olması en önemli etkenlerdendir. Sahil şeridini Fethiye’den Antalya’ya kadar içine alan ve bu alandaki tarihi yerleri de içeren Likya Yolu günübirlik veya kamplı yapılabilen dünyaca popüler bir rotadır. Likya Yolu hakkında farklı dillere çevrilmiş harita ve rehber kitaplar da bulunmaktadır. Yine çok popüler olan Yalvaç’tan Antalya’ya kadar tarihi yerleri de içeren bir
diğer rota St. Paul Yolu’dur. Bu yolu yürüyenler Hıristiyanlıkta Hacı kabul edilmektedir. Bunların dışında da Antalya’nın içinde veya en uzak ilçe ve köylerini de kapsayan günübirlik doğa yürüyüşlerini doğa sporları dernek/kulüpleri organize etmektedirler. Antalya’da bu tür organizasyonları yapan çok sayıda dernek/kulüp mevcuttur. Türkiye Doğa Sporları Federasyonu Antalya’nın Kemer ilçesinde bulunmaktadır. 2011 yılı Ekim ayında Doğa Sporları Olimpiyatları Antalya’da gerçekleştirilmiştir. Bütün bunların yanında belediyeler ve resmi kurumlar da dâhil olmak üzere rekreatif amaçlı doğa yürüyüşleri organize etmektedirler.
Antalya ve yakın çevresi doğa yürüyüşü, dağcılık ve kaya tırmanışı için doğal kaynak zenginliğine sahiptir. Ancak bu kaynakların keşfi ve sürdürülebilirliği denetlenebilirse daha fazla kişinin fayda sağlaması mümkündür. Bu faydalar sadece doğa sporları aktivitelerine katılanlar için değil, aynı zamanda yerel halk için de kazanımları açısından önemlidir.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
DOĞA SPORLARI YAPAN BİREYLERİN BU SPORLARI YAPMA NEDENLERİ: ANTALYA ÖRNEĞİ
3.1. Doğa Sporları Yapan Bireylere Yönelik Anket Çalışmasının Amaç, Kapsam ve Yöntemi
Antalya ili coğrafi konumu ve yapısı nedeniyle çok geniş bir alanda çeşitli doğa sporlarına ev sahipliği yapmaktadır. Dünyanın çok farklı yerlerinde yapılabilen farklı doğa sporlarının birçoğu Antalya’da aynı zamanda yapılabilmektedir. Bu doğa sporlarının çeşitliliği ve talep edenlerin sayısı her geçen gün artmaktadır.
Bu nedenle yapılan bu tez çalışması ile Antalya ili ve yakın çevresinde doğa sporlarından doğa yürüyüşü, dağcılık ve kaya tırmanışı aktivitelerine katılan bireylerin bu aktivitelere katılma nedenleri ve katılımlarından elde ettikleri faydaların bazı demografik değişkenlere göre karşılaştırılması ile katılımcıların profillerinin belirlenmesi amaçlanmıştır.
3.1.1. Anket Çalışmasının Amacı
Bu çalışmanın amacı açık alan rekreasyonunun incelenmesi, Antalya ili ve yakın çevresinde doğa sporlarından doğa yürüyüşü, dağcılık ve kaya tırmanışı aktivitelerine katılan bireylerin bu aktivitelere katılma nedenleri ve katılımlarından elde ettikleri faydaların bazı demografik değişkenlere göre karşılaştırılması ve katılımcıların profillerinin belirlenmesidir. Bu bireylerin doğa yürüyüşü, dağcılık ve kaya tırmanışı aktivitelerini yapma nedenleri, elde ettikleri faydalar, etkinliklere katılım sıklıkları, kimlerle katıldıkları, ayırdıkları bütçe gibi konular saptanıp değerlendirilmeye çalışılmıştır.
3.1.2. Araştırmanın Kapsamı
Bu çalışmanın evrenini 2010–2011 yılında Antalya ve çevresinde toplam sayısı tam olarak bilinmeyen doğa yürüyüşü, dağcılık ve kaya tırmanışı yapan bireyler oluşturmaktadır. Bu çalışma için rastgele örneklem yöntemi kullanılmıştır. Bu çalışmanın örneklemini doğa sporları kulüplerinde/derneklerinde ve katıldıkları faaliyetler esnasında çalışmaya katılmak isteyen 420 bireyden oluşmaktadır. Katılımcılar 112 erkek (yaş=45.29±15.18) ve 93 kadın (
yaş=41.88±11.97) toplam 205 doğa yürüyüşçüsü (yaş=43.75±13.89), 80 erkek ( yaş=41.15±12.36) ve 34 kadın (yaş=40.44±8.30) toplam 114 dağcı (yaş=40.94±11.27), 60
erkek (yaş=29.72±8.00) ve 41 kadın (yaş=29.85±9.49) toplam 101 kaya tırmanıcısından ( yaş=29.77±8.59) oluşmaktadır. Bu bireylerin çoğunluğu Antalya’da yaşayan bireyler olmasına
rağmen aktivite gerçekleştirmek için farklı yerlerden gelen bireyler de anket uygulamasına dâhil olmuşlardır.
3.1.3. Araştırmanın Yöntemi
Araştırmanın verileri anket tekniği kullanılarak elde edilmiştir. Araştırma, açık alan rekreasyonu kapsamında yer alan doğa sporlarından doğa yürüyüşü, dağcılık ve kaya tırmanışı yapan bireylerin demografik özelliklerini, bu sporu yaparken çevreleriyle olan etkileşimini, neden doğa sporlarına katıldıkları ve elde ettikleri faydaları belirlemeye yönelik betimsel ve tanımlayıcı bir çalışmadır.
Bu çalışmada; doğa sporları yapanlardan sadece doğa yürüyüşçüleri, dağcılar ve kaya tırmanıcılarının alınmasının en temel gerekçesi, sağlık sorunu olmayan herkes tarafından değişik seviyelerde yapılabilmesidir. Özel bilgi, donanım ve koşullar gerektirmesine rağmen bu spor etkinliklerine toplumun her kesiminden bireylerin katılabileceği özellikte olması sebebiyle araştırma bu üç sporu yapan bireylere sınırlandırılmıştır.
Verilerin toplanması için kullanılan anketin oluşturulmasında, şimdiye kadar bu konuda yapılan araştırmaların sorularından yararlanıldığı gibi bazı yeni sorular da eklenmiştir. Anketin pilot çalışması 10 kişilik bir kontrol grubuna uygulanarak biçim, içerik yönünden anlaşılmayan sorular yeniden düzenlenmiştir. Anket doğa sporları kulüplerinde/derneklerinde ve doğa yürüyüşü, dağcılık için organize edilmiş etkinliklere katılarak bireylere uygulanmıştır. Kaya tırmanışı için de bu etkinliğin gerçekleştirilebildiği bölgelere değişik zamanlarda gidilerek farklı bireylere anket uygulanmıştır. Anket; doğa sporları yapanların demografik özelliklerini öğrenmek amaçlı soruların yanında katılımcıların açık alan rekreasyonu etkinliklerine katılma nedenleri ve katılmalarıyla elde ettikleri faydaları öğrenmeye yönelik 31 sorudan oluşmaktadır.
Anket uygulaması ile elde edilen veriler Statisticsal Package for the Social Sciences18.0 (SPSS 18.0) istatistik paket programı kullanılmıştır. Verilerin değerlendirilmesi aşamasında ise, frekans (f) yüzde (%) ortalama () ve standart sapma (Ss) gibi tanımlayıcı istatistiksel
yöntemler ve normal dağılım ve homojenlik koşulları yerine gelmediği için Non-parametrik testlerden Kruskal Wallis Varyans Analizi (χ) ve Mann-Whitney U (Z) testi kullanılmıştır. Aktivite katılımcılarının demografik değişkenleri ile etkinliklere katılma nedenleri sorgulanmıştır. Analiz sonucunda gruplar arasında fark çıktığında bu farkın hangi gruplardan
kaynaklandığını bulmak için Post-Hoc testlerinden Bonferroni düzeltmesi kullanılmıştır. Sonuçlar 0.05 anlamlılık düzeyinde değerlendirilmiştir.