Türkiye’deki Tarım Politikası Amaçları

Türkiye‟de tarım politikası amaçları belirli hedefler dahilinde, planlı kalkınmanın baĢladığı yıllardan beri yazılı olarak belirlenmektedir. Planlı kalkınmanın baĢladığı ilk yıllarda tarımsal üretimi artırmak, girdi kullanımını yükseltmek temel hedef olmuĢken günümüzde kendine yeterlilik, çevreye duyarlılık, üretici gelirinin yükseltilmesi gibi konular temel hedefler olarak görülmektedir.

Türkiye‟nin tarım politikası amaçları her 5 yılda bir hazırlanan kalkınma planlarında belirlenmektedir. Türkiye‟de 1960‟lı ve 1970‟li yıllarda ağırlıklı olarak “tüketici refahı”, “üretici geliri” ve “fiyat istikrarı” gibi tarım politikası amaçlarına yer verilirken, 1980‟li ve 1990‟lı yıllarda “döviz” ve hükümet gelirini arttırmaya” yönelik tarım politikası amaçları ön plana çıkmıĢtır.

Ana hatları pek değiĢme göstermeyen bu amaçlar daha öncede belirtildiği gibi her ülkede benzerlikler göstermektedir. Sekizinci BeĢ Yıllık Kalkınma Plânında (2001-2005) Türkiye tarım politikasının temel amaçları Ģu Ģekilde ifade edilmiĢtir4:

1-Gıda güvenliği ilkesi çerçevesinde artan nüfusun dengeli ve yeterli beslenmesini sağlamak,

44

2-Ürün fiyatlarına devlet müdahalesini asgariye indirerek, üretimin piyasa koĢullarına ve iç ve dıĢ piyasa talebine uygun yarıĢmasını sağlayarak üreticilerin gelir düzeylerini artıracak politika araçlarını devreye sokmak,

3-Üretici gelirlerinde istikrarın sağlanması ve yaĢam standartlarının iyileĢtirilmesi, 4-Üretimde kalite ve verimliliğin artırılması,

5-Toplumda ekonomik ve sosyal dengelerin sağlanması ve korunması,

6-Doğal kaynakların korunmasını hedefleyen, dengeli ve çevreyle uyumlu altyapının oluĢturularak çevre yönetimi ve kalitesine katkıda bulunmak,

Yukarıda sayılan bu amaçları gerçekleĢtirebilmek için; sulanan alanların artırılması, yüksek verimli ve iyi kaliteli tohumlukların, damızlıkların çiftçilerce kullanımının yaygınlaĢtırılması, toprak analizlerinin yapılması, bilinçli gübre kullanımı, uygun ekipman seçimi ve tarımsal mücadele yapılması yoluna gidilerek, yayım ve araĢtırma sonuçlarının çiftçilere götürülmesi sonucunda üretimde verim ve kalite artıĢı sağlanması amaçlanmaktadır. Bunlarla birlikte teknik eleman ve çiftçi eğitimine ağırlık verilmesi öngörülmektedir.

Kalkınma plânlarında öngörülen amaçlara ulaĢabilmek için bunların gerçekçi olması, kesin ve tam olarak saptanması gerekir.

Sekizinci plandan farklı olarak 9.BeĢ Yıllık Kalkınma Planında ise “tarımsal yapının etkinleĢtirilmesi” hedefi doğrultusunda 2000-2013 yılları arasında yapılması amaçlanan politika değiĢiklikleri belirlenmiĢtir. Planlanan hedefler konu baĢlıklarına göre aĢağıda gösterilmiĢtir (www.dpt.gov.tr).

-Gıda güvencesinin ve güvenliğinin sağlanması ile doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı gözetilerek, örgütlü ve rekabet gücü yüksek bir tarımsal yapının oluĢturulması,

-Üretimin talebe uygun olarak yönlendirilmesini sağlayacak politika araçları uygulanırken, ülkemizin AB‟nde uyumu sonrasında Birlik içerisinde rekabet edebilmesi için tarımsal yapıda gerekli değiĢimin yapılabilmesi için tarımsal yapıda gerekli dönüĢümün sağlanması,

-Yüksek verimli tarım alanlarının, tarımsal üretim amacıyla kullanılması, tarım topraklarından, tahlillerle belirlenecek kabiliyetleri doğrultusunda ve doğru tarım teknikleri ile faydalanılması; ayrıca arazi kullanım planlaması ve yaygın erozyonun önlenmesi suretiyle toprak kaynaklarının etkin kullanımının esas alınması,

45

-Su kaynaklarının geliĢtirilmesine yönelik çalıĢmaların, öncelikle havza temelinde bütüncül bir yaklaĢımla ve değiĢen tüketim taleplerini karĢılamakta esneklik sağlayan bir Ģekilde planlanmasını mümkün kılacak, ilgili kurumlar arasında güçlü ve yapısal bir eĢgüdüm sağlayacak Ģekilde yeniden düzenlenmiĢ kapsamlı bir mekanizma çerçevesinde ve suyun tasarruflu kullanımı sayesinde su kaynaklarının etkin kullanımına önem ve öncelik verilmesi,

-Tarımsal üretimin rekabet gücüne doğrudan katkı sağlayabilecek yüksek üretim değeri bulunan tarım ürünleri üretiminin artırılması amacıyla maliyet etkin bir biçimde sulama yatırımları ve tarım iĢletmelerinde gözlenen arazi parçalılığı sorununun hafifletilmesine yönelik olarak toplulaĢtırma yatırımlarının yaygınlaĢtırılması,

-Tarımsal destekleme politikalarının üretimde verimliliği artıracak biçimde yeni unsurlarla zenginleĢtirilmesi,

- Tarım ürünleri ihracatında rekabet gücünün artırılması amacıyla, ihracat desteklerinin markalı ürünlere yönlendirilmesi,

- AB‟ne katılım öncesi yardımlardan da yararlanılarak, tarımsal iĢletmelerde ölçek büyüklüğünün artırılması yanında, baĢta üretim teknikleri ve üretim koĢullarının iyileĢtirilmesi olmak üzere, tarım ve gıda iĢletmelerinin modernizasyon çabaları belirlenecek öncelikler çerçevesinde desteklenerek tarım-sanayi entegrasyonunun özendirilmesi,

-Tarımsal kredi sübvansiyonları ile destekleme ödemelerinin üreticilere çeĢitli kanallardan ulaĢtırılması sağlanarak tarım sektörüne yönelik finansal hizmetlerin çeĢitlendirilmesi,

-TĠGEM iĢletmeleri, özel sektör faaliyetlerinin bulunmadığı veya kısıtlı faaliyetlerde bulunduğu alanlara yönlendirilecek ve ihtiyaç fazlası iĢletmeler özel sektöre kullandırılması,

-Tarımsal istatistikler ve veri toplama yöntemleri AB‟nde kullanılan sisteme entegre olacak, kadastro bilgilerinin tamamlanması çalıĢmaları bitirilmesi,

-Verimliliğin ve üretici gelirlerinin istikrarlı bir Ģekilde artırlması amacıyla çiftlikten sofraya gıda güvenliğinin sağlanması yönünde eğitim ve yayım hizmetlerinin arttırılması,

-Katma değeri yüksek ürünler elde edilen hayvancılık faaliyetlerinde hayvan ıslahına, hayvan hastalık ve zararlılarıyla mücadeleye, mera ıslahına ve kullanımının düzenlenmesine, kaliteli yem bitkileri üretimine iliĢkin tedbirlerin alınması,

-Üretici örgütlenmesine iliĢkin mevzuatların yeniden ele alınarak üreticilerin verimliliği ve pazarlamada rekabet gücünü artırıcı yönde örgütlenmelerinin sağlanması,

46

-Tarımsal kurumların AR-GE çalıĢmalarında destekleme yapılabilecek konumda olmalarının sağlanması,

-AB müktesabatına uygun bir Ģekilde kamunun bitki ve hayvan sağlığı ile ilgili gıda güvenliği konularında sunduğu hizmetleri diğer kamu kurumlarıyla eĢgüdüm halinde sunabilmesinin sağlanması, gibi konular 9.BeĢ Yıllık Kalkınma Planının ana hedefleridir.

Görüldüğü gibi Türkiye tarım politikalarında “Gıda güvencesinin ve güvenliğinin

sağlanması ile doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı gözetilerek, örgütlü ve rekabet gücü yüksek bir tarımsal yapının oluşturulması” 9.BeĢ Yıllık Kalkınma Planı ile

amaçlanmaktadır.

Tarım politikası arz ve talep arasında bir denge sağlayacak Ģekilde üretime yön vermeyi de amaçlar. Bunu yapabilmek için önce iç tüketimin karĢılanması ve buna bağlı olarak beslenme düzeyinin iyileĢtirilmesi gerekir. Tüketim politikası olarak da isimlendirilebilen bu politika, genelde toplumun bütün bireylerini ilgilendirmektedir. Tarımsal üretim politikası; tarım iĢletmelerinin modernleĢtirilmesi, çiftçilerin üretim girdilerini optimum düzeyde ve bilinçli kullanmaları, planlı ve sürdürülebilir üretim yoluyla, tüketim ve dıĢsatım politikasına uygun olan faaliyetleri içerir. Bu nedenle, tarımsal üretim politikasının saptanmasında tüketim, dıĢsatım ve fiyat politikaları dikkate alınır.

Türkiye‟de uygulanan tarım politikaları üretici gelirlerini artırmayı amaçlamakla birlikte, bunun düzeyini belirlememiĢtir. Öte yandan, geliĢmiĢ ülkelerde tarım politikasının önemli amaçlarından birisi çiftçinin gelirini ve yaĢam düzeyini sanayide çalıĢan iĢçininkine eĢit kılmak ya da en azından ona yakın bir düzeye çıkarmaktır.

Türkiye tarımında sendikalaĢma son derece azdır. Kırsal kesimde yaĢayan çiftçilerin ve tarım iĢçilerinin sosyal sigorta, emeklilik hakkı gibi sosyal güvenceleri de genelde yetersizdir. Bu amaçla hazırlanan yasa tasarıları yıllarca komisyonlarda beklemekte, bir türlü yasalaĢamamaktadır. Tarım kesimine sosyal güvenliğin BAĞ-KUR üzerinden getirilmesi de oldukça yenidir. Getirilen sosyal güvenlik çiftçi ve aileleri için önemli olmasına rağmen, üreticilerin kendi sosyal güvenlik primlerini ödeyebilecek maddi güçlerinin yetersizliği baĢta sağlık olmak üzere verilen birçok hizmetin aksamasına neden olmaktadır. Bu da tarım kesimini belirli bir gelir düzeyine ulaĢtırmayı amaçlayan politikalar için bir dezavantajdır.

Tarım politikalarının üretici gelirlerini yükseltmeyi amaç edinmesi, ulusal yönden önemli bir olgudur. Bu amaca ulaĢırken, fiyat politikası ve yapısal politika gibi tarım

47

politikasının temel araçlarından yararlanılır. Tarım politikasının ikinci önemli hedefi ise, tarımsal ürünlerin üretiminde ülkenin mümkün olduğu kadar kendine yeterli olmasıdır. Türkiye bazı tropikal ürünler dıĢında, hemen bütün tarım ürünlerinin doğal olarak yetiĢebildiği bir ülkedir. Ancak son yıllarda pek çok tarım ürününde üretim açıkları ortaya çıkmıĢtır. Bunlar; hayvansal ürünler, bitkisel yağ, pirinç, pamuk, tütün, mısır, soya, yapağı, yün, deri ve buğday vb. ürünlerdir. Üretimi yetersiz olan hayvansal ürünlerde (et, süt, vb.) ise kiĢi baĢına tüketim miktarları geliĢmiĢ ülkelerin oldukça altında kalmaktadır. Öte yandan, Türkiye'de fındık, çay gibi geleneksel ihraç ürünleriyle yaĢ meyve ve sebzelerin çoğunda üretim fazlası bulunmaktadır. Bu nedenle, tarımda en önemli konu kalite ve verim sorunlarıdır. Üretimi yalnız baĢına artırmak bir çare değildir. Böyle bir durumda bugün bazı ürünlerde olduğu gibi standart dıĢı ve dıĢsatım olanakları bulunmayan ürünlerde üretim artıĢı söz konusu olur.