Türkiye’de Fındık Sektörü

Türkiye coğrafi konumu itibariyle geçmişten günümüze birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. İklim çeşitliliği; farklı toprak yapıları ve aynı anda dört mevsimi yaşama imkânı sunan bir yapıya sahiptir. Gerek kültürel gerekse tarımsal birçok zenginliği içerisinde barındıran farklı özelliklere sahip önemli bir tarım ülkesidir.

Tarım sektörü, ülke kalkınması ve gelişmesi açısından Türkiye için büyük önem taşıyan bir alandır (Yapar, 2005). Türkiye ekonomisi açısından sektöre bakıldığında, tarımsal büyüme ve gelişimin sağlanması; gelir dağılımı ve ülke kalkınması için büyük önem taşımaktadır (Artık, 2014).

Türkiye, Avrupa Birliği Ülkeleri ve Amerika Birleşik Devletleri başta olmak üzere birçok ülkeye fındık, kuru incir, çekirdeksiz kuru üzüm, antep fıstığı, kuru kayısı, tütün, zeytinyağı, pamuk, baklagiller, yaş meyve-sebze ihracatı yapmaktadır. Bu ürünlerin ihracatında Türkiye dünyada büyük bir paya sahiptir (Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, 2005).

Fındık ülkemizde geleneksel ihraç ürünleri arasında önemli bir yere sahiptir. Bu bölümde, ihracatta ve ülke kalkınmasında büyük öneme sahip olan fındığın ülkemiz açısından üretim, tüketim ve ihracattaki yeri ve önemi hakkında bilgiler verilecektir.

2.5.2.1. Türkiye’de Fındık Üretimi

Dünyadaki fındık yetiştirme alanlarının %83’ü Türkiye’dedir. Dünyadaki fındık üretiminin de %76’sı Türkiye’de yapılmaktadır (Duman, 2009: 33). Türkiye'nin Karadeniz sahillerinde yoğun bir şekilde yer alan fındık bahçeleri, sahilden içeriye doğru 30 km’yi geçmeyen alanda bulunmaktadır. Batı Karadeniz'de Kocaeli’den (İstanbul'un doğusu) başlayarak doğuya doğru tüm Karadeniz boyunca deniz ve dağlar arasında yeşil bir kuşak gibi hemen hemen Gürcistan sınırına kadar uzanmaktadır (FTG, 2015). Ülkemiz ekonomisinde önemli bir yeri olan fındık, yoğun olarak Karadeniz Bölgesinde olmak üzere ülkemizin 39 ilinde üretilmektedir. Fındık yetiştiriciliği aile işletmeciliği şeklinde yapılmaktadır (Gümrük ve Ticaret

Bakanlığı, 2015). Türkiye’de fındık üretiminin asıl yapıldığı yerler iki bölüme ayrılmaktadır.

Bu bölgeler aşağıdaki şekildedir (FTG, 2015);

1.Standart Bölge (Karadeniz Bölgesi'nin doğu bölümü): Ordu, Giresun, Rize, Trabzon ve Artvin illeri.

2. Standart Bölge (Karadeniz Bölgesi'nin orta ve batı bölümü): Samsun, Sinop, Kastamonu, Bolu, Düzce, Sakarya, Zonguldak ve Kocaeli illeri.

Türkiye’nin küresel fındık üretimi ve ihracatında lider ülke olması sebebiyle, fındık ile ilgili olarak üretiminden ticaretine ve fiyatlarına kadar yaşanan veya yaşanması muhtemel her türlü gelişme dünya piyasalarını da doğrudan etkilemektedir (Türkiye Cumhuriyeti Ekonomi Bakanlığı, 2014:2).

2.5.2.2. Türkiye’de Fındık Tüketimi

Fındık üretiminde dünyada ilk sırada yer alan Türkiye, fındık tüketimi açısından bakıldığında ise daha geri sıralarda yer almaktadır (Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, 2015: 11). Yetersiz tanıtım ve bilgi eksikliği, fiyatların yüksek bulunması, çerez olarak tüketiminin yaygın olmaması ile antep fıstığı, badem, ceviz ve kestane gibi ikame ürünlerin fazlalığı gibi etkenler tüketimin arttırılmasındaki en önemli engelleri oluşturmaktadır (TMO, 2015: 5). Fındığın temel gıda maddesi olmaması yanında, fiyatının yüksek oluşu tüketimini oldukça sınırlamaktadır. Bu özelliğinden dolayı, genellikle kişi başına milli geliri çok yüksek olan Avrupa ülkelerinde fındığın tüketimi daha fazladır. Dolayısıyla ülkelerin gelişmişlik durumları ile fındık ve fındıklı ürünlerin tüketimiyle ilişkili bir bağ bulunmaktadır (TEPGE, 2012: 4).

Fındık meyvesi çerez olarak veya yiyeceklerde kullanılmadan önce işlenmektedir. İç fındıkların dışında, fındık fabrikalarında işlenmiş olarak piyasaya sunulmaktadır. Bu çeşitler; beyazlatılmış iç fındık, kıyılmış iç fındık, dilinmiş iç fındık, fındık ezmesi, fındık püresi, fındık krokan, kavrulmuş kabuklu fındıklar şeklinde sıralanmaktadır (Duman, 2009: 53).

Önceleri sadece kuruyemiş olarak tüketilen fındığın, gıda sanayinin gelişmesinin de etkisiyle kullanım alanı oldukça genişlemiştir. Çikolata ve bisküvi

imalatında, dünyanın yıllık iç fındık tüketimi 300.000 tonu aşmıştır. Fındık unu, çikolatalı ürünlerin temel unsurudur (Giresun Ziraat Odası, 2015). Fındık çikolata sanayinde dilinmiş, kıyılmış, öğütülmüş biçimde %80 oranında kullanılmaktadır. %10-12 pastacılık, bisküvi, unlu mamuller sektörlerinde, %3-4 çerez olarak, kalanı dondurma sektöründe ve yağ sanayinde kullanılmaktadır (Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2015).

Bunların dışında fındık rafine edilerek yemeklik yağ olarak, ilaç ve kozmetik sanayinde, yağı çıkarılan fındıklar yüksek oranda protein içerdiğinden küspe olarak yem sanayinde de kullanılmaktadır. Fındıktan arta kalan kabuklar da doğal gübre ve yüksek kalorili yakacak olarak kullanılmaktadır (Giresun Ziraat Odası, 2015).

Tablo 6: Türkiye Fındık Tüketimi (Kabuklu Karşılığı, Ton)

Yıllar 2011-12 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 Ortalama Tüketim 135.000 150.000 142.000 100.000 120.000 129.000

(Kaynak: TMO, 2017: 5)

Tabloda yer alan yüksek tüketim rakamları TMO’nun arz fazlası stoklarını yağ imalatında kullanmasından kaynaklanmaktadır. Zira son yıllarda yağ haricindeki iç tüketim miktarı 100-120 bin ton civarında olup yağ dâhil son 5 yıllık tüketim ortalaması 129.000 tondur (TMO, 2017).

2.5.2.3. Türkiye Fındık İhracatı

Türkiye günümüzde, dünya ülkeleri içerisinde fındığın en büyük üreticisi ve ihracatçısı konumundadır (TEPGE, 2012). 1980’li yıllara kadar ihracatın %90’ını kabuklu ve iç fındık içerirken, günümüzde yaklaşık 28 çeşit işlenmiş fındık ürünü dünyanın çeşitli ülkelerine ihraç edilmektedir. Birkaç yıl öncesine kadar toplam fındık ihracatının %27’sini işlenmiş fındık ürünleri oluştururken, son yıllarda bu oran %40’a ulaşmıştır. Geri kalan fındığın büyük bir bölümü ise iç fındık olarak ihraç edilmektedir (Türkiye Cumhuriyeti Ekonomi Bakanlığı, 2014: 2).

Tablo 7: 2010-2016 Yılları Arası Türkiye Fındık İhracatı Rakamları (Kg)

Yıllar Almanya İtalya Fransa İsviçre Avusturya Polonya Belçika Kanada

2010/11 66.699.895 51.723.988 33.897.153 10.286.524 10.098.980 7.338.659 11.055.251 9.843.451 2011/12 49.291.274 38.947.088 31.707.900 8.860.118 8.845.746 9.621.845 8.140.002 9.360.599 2012/13 65.700.430 62.748.430 31.881.006 9.031.359 10.831.323 11.013.932 9.784.422 10.228.600 2013/14 59.021.181 55.110.973 28.074.335 8.750.443 11.116.013 8.111.526 9.120.757 10.328.790 2014/15 53.789.575 48.817.268 20.418.163 9.591.614 9.073.260 8.744.760 8.245.855 6.631.995 2015/16 58.460.329 56.819.410 23.500.214 8.723.342 8.861.143 10.357.709 7.937.058 11.684.708 (Kaynak: KİB, 2017)

Yukarıdaki tabloya bakıldığında fındık ihracatında en önde gelen ülke olarak Almanya yer almaktadır ve bunu İtalya ve Fransa takip etmektedir. Bu ülkeler dışında 106 ülkeye fındık ihracatı yapılmaktadır. Türkiye’nin 2016 toplam ihracat rakamı 227.556.378 kg ve toplan ihracattan elde edilen kazanç 1.981.334.911 $’dır (KİB, 2017).

Dünyadaki fındık fiyatının belirlemesinde ülkemizde belirlenen fındık fiyatları etkin rol oynamaktadır. İhraç fiyatının yüksek olması durumunda en büyük rakiplerimiz olan İtalya ve İspanya, AB’nin sağladığı destekler ve nakliye avantajını kullanarak daha düşük fiyatlarla stoklarını eritmektedir. Hasat dönemlerine devrolan stoklar ise genellikle ülkemizde kalmaktadır (TMO, 2015:6).