Türkiye’de Yapılan Şehir Rekabeti Endeksi Çalışmaları

Alkin, Bulu ve Kaya’nın 2007 yılında “İller arası Rekabetçilik Endeksi” adlı çalışması bu konuda oldukça önemli bir yer tutar. 2003 DPT’nin SEGE çalışmasından sonraki ilk çalışmadır. Bu çalışmada bölgesel rekabetçilik düzeyi belirleme çalışmalarından yola çıkılarak, Türkiye’deki illerin rekabetçilik seviyelerini belirlemek amacıyla iller arası rekabet endeksi oluşturulmuştur. Nitel ve nicel araştırma yöntemlerinin kullanıldığı bu çalışma ile hem endeksin ortaya çıkarılması için bir model gerçekleştirilmiş hem de model vasıtası ile illerin rekabetçilik gücü belirlenmiştir (Alkin ve diğ. 2007).

b) Edam-Türkonfed Ortak Çalışması (2014)

Edam ve Türkonfed 2014 yılındaki ortak çalışması olan “Türkiye İçin Bir Rekabet Endeksi” adlı çalışma rekabet endeksine konusunda diğer bir çalışmadır. İlk olarak 2009 yılında yayınlanan Edam-Deloitte “Türkiye İl Bazında Rekabet Endeksi” çalışması güncellenerek hazırlanan bu raporda, bölgesel rekabetçilik endeksini oluşturmak amacıyla il düzeyi devam ettirilmiş; fakat hem veri seti genişletilmiş, hem de yenilenmiş yöntem ile endeks 2008 ve 2014 olarak tekrardan hesaplanmıştır.

94

Çalışma İllerin rekabet endeksi sekiz alt endeks ile hesaplanmıştır. Bu alt endeksler bir önceki çalışmada olduğu gibi emek piyasası endeksi, insan sermayesi endeksi, yaratıcı sermaye endeksi, sosyal sermaye endeksi ve fiziki altyapı endeksidir. Ekonomik canlılık ve verimlilik endeksi ise makroekonomik istikrar, piyasa büyüklüğü ve finansal derinlik endeksleri olmak üzere üç alt endekse bölünmüştür.

Rekabet gücünü artıran illerin hangi alt bileşenlerde güçlendiği, alt bileşen endekslerinde illerin toplulaştığı bölgelerin yıllar içinde en iyi performans gösteren bölgeye yaklaşıp yaklaşmadığı ülkenin ekonomik, sosyal, emek, insan sermayesi gibi durumları ile ilgili bir fikir vermektedir (Edam ve Türkonfed, 2014).

c) Kalkınma Bakanlığı (2011)

DPT tarafından 2003 yılında yapılan SEGE çalışması 10 temel değişken üzerinden illerin rekabet düzeyini ölçmüştür. Çalışmanın adı “İller arası Sosyoekonomik Gelişmişlik Sıralamasıdır” (Çelik ve diğ. 2013:6). 2011 yılında DPT’nin yerine kurulan Kalkınma Bakanlığı tarafından 2011 yılında bir kez daha yapılmıştır. İlçelerin, illerin ve bölgelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyindeki farkların ortaya konulması amacını taşıyan bu araştırma çeşitli ölçekteki mekânsal birimlerin zaman içinde gelişimlerinin izlenmesini sağlamasının yanında, kamu kaynaklarının tahsisi ve özel sektör yatırımlarının yönlendirilmesi ile diğer birçok alandaki politika ve stratejilerin belirlenmesinde önemli bir referans niteliği taşımaktadır.

SEGE araştırması ile illerin ve bölgelerin gelişmişlik sırası tespit edilebilmekte, yapılan kademelenme çalışmaları ile illerin ve bölgelerin hangi gelişme grubunda yer aldığı görülebilmekte, böylece kaynakların daha etkin kullanımı ve dengeli kalkınmanın sağlanması için gerekli olan analiz altyapısı sağlanmış olmaktadır.

SEGE-2011 çalışması kapsamında, Dünya Bankası, OECD, Birleşmiş Milletler gibi uluslararası kuruluşlar tarafından üretilen tüm endeksler, veri setleri incelenmiş, ülkemiz kamu kurum ve kuruluşları tarafından il bazında üretilen tüm göstergeler analiz edilerek hangi değişkenlerin nasıl kullanılması gerektiği

95

değerlendirilmiştir. SEGE-2011 çalışmasında sekiz başlık altında 61 göstergeden yararlanılmıştır (Kalkınma Bakanlığı, 2013).

d) İş Bankası (2013)

İş Bankası tarafından 2015 yılında 2013 yılı verileriyle yapılan çalışmanın adı ‘Türkiye’de İllerin Gelişmişlik Düzeyi Araştırması’dır. İllerin Gelişmişlik Endeksi’nin oluşturulması kapsamında 49 kriter dikkate alınmıştır. İncelenen kriterlerden 32 tanesi ekonomik aktiviteyi, diğer 17 tanesi ise sosyal gelişmişlik seviyesini yansıtmaktadır.

İller arasındaki gelişmişlik farklılıklarının belirlenmesi; gelir dağılımı dengesizliklerinin giderilmesi, sosyal farklılıklarının ortadan kaldırılması ve özellikle bankacılık ve perakendecilik gibi ülke genelinde yaygın şube ağları ile hizmet vermeyi hedefleyen kurumların yatırım kararlarının yönlendirilmesi açısından büyük önem taşımaktadır.

Bu çalışmada “İllerin Gelişmişlik Endeksi”ne (İGE) ilişkin metodolojik açıklamalara yer verilmiştir. Çalışmada 2013 yılı verileri kullanılarak oluşturulan endekse yönelik temel bulgular değerlendirilmiş, illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyleri incelenmiştir. Ayrıca, illerin gelişmişlik düzeylerindeki değişimin belirlenebilmesi amacıyla 2013 yılı için hazırlanan endeks, bir önceki yılın endeksi ile karşılaştırılmış ve sıralamaları dikkat çekici ölçüde değişen iller ayrıntılı şekilde ele alınmıştır (İş Bankası, 2015).

e) URAK (2013-2014)

URAK tarafından 2016 yılında yapılan çalışmanın adı “İller arası Rekabetçilik Endeksi 2013-2014”tür. Bu çalışma 81 ilin rekabetçilik seviyelerinin kapsamlı olarak incelendiği ve her sene düzenli olarak yayınlanan tek çalışmadır.

Literatür çalışmalarının yanı sıra il düzeyinde yayımlanan veriler de göz önünde bulundurularak genel endeksin dört ana boyuttan oluşması benimsenmiştir. Bunlar:

96

• Yenilikçilik Alt Endeksi(YAE)

• Üretim ve Ticaret Alt Endeksi(ÜTAE)

• Yaşanabilirlik Alt Endeksi(YAAE)

Bu çalışmada; geçmiş yıllara kıyasla değerlendirilmelerin ve karşılaştırmaların doğru ve güvenilir yapılabilmesini sağlamak amacıyla URAK İllerarası Rekabetçilik Endeksi 2013-2014 sonuçları, yapılan değişiklikler doğrultusunda revize edilmiş olan 2009-2010, 2010-2011, 2011-2012 ve 2012-2013 çalışmalarına ait sonuçlar ve karşılaştırmalarla birlikte sunulmaktadır (URAK, 2016).

f) Kerimoğlu ve Sözer’in Çalışması

Kerimoğlu ve Sözer’in yaptığı çalışma “Türkiye’de Bölgesel Rekabet ve Rekabetçi Bölgeler” adıyla yayınlanmıştır. 2017 yılında yapılan önemli çalışmalardan bir tanesidir.

Bu çalışma, bölgesel düzeyde rekabet edebilirliğin oldukça önem kazandığı günümüzde, Türkiye’deki düzey 2 bölgelerinin rekabet edebilirliğini etkileyen ana bileşen ve değişkenleri belirleyerek, bölgelerin rekabet edebilirlik kapasitelerini değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu kapsamda, Türkiye düzey 2 bölgelerinin rekabet edebilirlik değişkenleri, konu ile ilgili yapılmış çeşitli kavramsal ve ampirik çalışmalardan faydalanılarak, ekonomik, fiziksel ve sosyal çevre ve insan sermayesi başlıkları altında değerlendirilerek, birbiri ile ilişkili çok sayıda değişken, temel bileşenler analiz tekniği uygulanarak az sayıda ve daha anlamlı bileşenlere indirgenmiştir (Kerimoğlu ve Sözer, 2017).