Türkiye’de Otomotiv ve Otomotiv Yan Sanayi

Otomotiv sektörü, imalat sektörleri içerisinde önemli bir yere sahiptir. Türkiye ekonomisinin lokomotif sektörlerinden birini oluşturan otomotiv sektöründe her geçen gün daha fazla model üretilmektedir (Konya Sanayi Odası, 2013; 11). Türkiye otomotiv sektöründe üretici olmanın yanında ihracatçı, araç ithalatçısı ve kullanıcısı olarak da otomotiv sektörünün önemli ülkeleri arasında yerini almaktadır (TOBB, 2012; 15). Türkiye’de otomotiv sektörünün geçmişi 1950’li yıllara dayanmaktadır. Taşıtların üretimi 1950’li yılların ortalarında başlamış, özellikle 1960’ların ortalarında bu üretim hız kazanmıştır. İlk montaj hattı 1954’te orduya jip ve kamyonet temini için Türk

Willys Overland Limited şirketi tarafından kurulmuştur (Ekonomi Bakanlığı, 2012). 1970’li yıllarda ise Ford, Fiat, Renault firmaları binek araba imalatına başlamışlardır. Bu firmaları takiben 1990’lı yıllarda Uzakdoğulu araç üreticileri Toyota, Honda, Hyundai Türkiye’de yatırımlarını tamamlayarak üretime başlamışlardır (TOBB, 2012). 2012 ve 2013 yıllarında Türkiye otomotiv pazarı artan bir seyir izlemiştir. 2012’de toplamda 817.620 satış gerçekleştirilirken, 2013 yılında bu satış miktarı 893.124 adede ulaşmıştır. 2014 yılında ise otomotiv sektörü pazarının 625 – 725 bin adet aralığında gerçekleşeceği tahmin edilmektedir (ODD, 2014). Bu düşüşün yaşanmasında otomobildeki ÖTV oranlarındaki artış, BDDK’nın kredi işlemlerine yönelik getirdiği sınırlamalar, ülke ekonomisinin büyüme rakamlarındaki düşüş, özel sektör tüketim ve yatırımlarındaki zayıflık ve döviz kurlarındaki ve faiz oranlarındaki yükselişler etkili olduğu gözlemlenmektedir (ODD Dergi, 2014: 3).

Türkiye’de otomotiv yan sanayi kolunun gelişmesi otomotiv sanayi ile paralellik göstermektedir. Otomotiv sanayiindeki yatırımların artması, üretilen araç modellerinin artış göstermesi yan sanayi sektörünün de hızlı bir şekilde gelişmesini ve sektörün büyümesini sağlamıştır. Otomotiv yan sanayide Avrupa Birliği’ne üye ülkelerin firmalarının ağırlığı daha fazla bulunmaktadır (Ekonomi Bakanlığı, 2012:5). Bunun yanında otomotiv yan sanayi sektörünün ihracata yaptığı katkı da önemini gösteren diğer bir göstergedir.

Otomotiv ana sanayi sektöründe faaliyet gösteren firmalar, 1120 oto yan sanayi firması ile doğrudan çalışmaktadır. Buna dışında toplamda 4000 adet yan sanayi firmasının mevcut olduğu bilinmektedir (Ekonomi Bakanlığı, 2012). Otomotiv yan sanayi, üretim kapasitesi, çeşitliliği ve sektördeki firmaların standardının yüksek olması gibi özellikler itibarıyla, ülkemizde imal edilen taşıt araçlarının parçalarının % 80-90’ını karşılayabilecek düzeydedir. Otomotiv yan sanayiinde üretilen belli başlı parçalar ise şunlardır:

• Komple motor ve motor parçaları • Aktarma organları

• Fren sistemleri ve parçaları

• Hidrolik ve havalı aksamlar • Süspansiyon parçaları • Emniyet aksamları • Kauçuk ve lastik parçalar • Şasi aksam ve parçaları • Dövme ve döküm parçalar

• Elektrik ekipmanları ve aydınlatma sistemleri • Aküler

• Oto camları

• Koltuklar (Konya Sanayi Odası, 2013).

Otomotiv yan sanayi sektöründe faaliyet gösteren firmalar ağırlıklı olarak İstanbul, Kocaeli, Bursa ve İzmir’de yoğunlaşmışlardır. Firmaların % 75’lik büyük kesimi sanayi tesislerinin ağırlıkta olduğu Marmara bölgesinde bulunmaktadır. % 75’lik büyük kesimi Marmara, % 13’ü Ege, % 7’si İç Anadolu bölgesinde yer alan firmalarda 150 bin kişi direkt dolaylı olarak da 750 bin kişi istihdam edilmektedir

(

http://www.istekobi.com.tr/sektorler/otomotiv-yan-sanayi-s3/sektore-bakis/otomotiv-yan-sanayi-b3.aspx 5 Kasım 2014).

Otomotiv yan sanayi sektörünün başlıca temsilcisi olan TAYSAD (Taşıt Araçları Yan Sanayi Derneği) 330 üyesi ile birlikte üretimin % 65’ini ve ihracatın da % 70’ini karşılamaktadır.

2.2.1. Türkiye’de Otomotiv Sanayi Üretimi

1950’li yıllarda kamyon, kamyonet, minibüs ve traktör üretimi ile başlayan otomotiv sektörü üretimi geçen 65 yılda imalat sektörünün lokomotifi haline gelmiştir.

Tablo 2.10. yıllara göre Türkiye’de motorlu araç üretimi ile ilgili istatistiki bilgileri vermektedir. 2009 yılında toplamda 869.605 motorlu araç üretimi gerçekleştirilmiştir. Yıllar geçtikçe toplam üretim sürekli artan bir seyir izlemekte ve 2010’dan itibaren de yıllık 1 milyon seviyesini aşmıştır. 2013 yılında 1.125.534 üretim rakamına ulaşılmıştır. Toplam üretimin yarısına yakınını otomobil üretimi karşılamaktadır. Otomobil üretimini kamyonet üretimi, minibüs ve kamyon izlemektedir.

Tablo 2.10.Yıllara Göre Türkiye Motorlu Araç Üretimi Araç Tipleri 2009 2010 2011 2012 2013 2014 (Ocak-Eylül) Otomobil 510.931 603.394 639.734 577.296 633.604 531.492 Kamyon 8.246 23.581 37.396 29.129 30.082 21.686 Kamyonet 330.044 442.408 479.110 426.633 410.556 249.382 Otobüs 5.931 5.268 6.907 6.427 8.345 ^4.892 Minibüs 11.829 16.978 22.475 29.335 37.750 24.140 Midibüs 2.624 2.658 3.509 4.158 5.197 4.190 TOPLAM 869.605 1.094.557 1.189.131 1.072.978 1.125.534 835.782 Kaynak: OSD

2.2.2. Türkiye’de Otomotiv Sanayi Dış Ticareti

Otomotiv sanayi sektörü Türkiye’nin lider sektörü olarak faaliyetlerini devam ettirmektedir. Tablo 2.11’de otomotiv sektörünün ihracat ve ithalatına dair rakamlar görülmektedir.

Tablo 2.11. Yıllara Göre Motorlu Taşıt Araçları Dış Ticareti (milyon $)

İhracat İthalat 2009 11.891 8.745 2010 13.525 13.177 2011 15.447 16.780 2012 14.664 14.185 2013 16.532 16.494 2014 (Ocak – Ağustos) 11.695 9.690 Kaynak: (OSD, 2014: 2)

2010 – 2013 arasındaki gerek ihracat, gerekse de ithalat birbirine yakın bir seyir izlemiştir. Otomotiv sektörü ihracatı Türkiye’nin toplam ihracatındaki payı 2014 yılının Ocak – Ekim dönemine göre % 14,2 olarak gerçekleşmiştir (TİM, 2014).

2.2.3. Türkiye’de Otomotiv Yan Sanayi Dış Ticareti

Türkiye’nin otomotiv yan sanayi dış ticareti son yıllarda yeni yatırımların da etkisiyle artmaktadır. Türkiye’nin dış ticaretinin yarıya yakınının AB ülkelerine olması, otomotiv yan sanayi sektörünün dış ticaretinin gelişmesinde önem arz etmektedir.

Tablo 2.12. Yıllara Göre Otomotiv Yan Sanayi İhracatı ve İthalatı ( Bin $ )

Yıllar İhracat İthalat

2008 6.815.010 11.822.161 2009 5.036.315 8.061.316 2010 6.595.662 10.466.103 2011 8.307.826 12.660.258 2012 8.215.954 2013 9.065.989 2014 (Ocak-Eylül) 7.306.143

Kaynak: (OSD, 2014: 3; Ekonomi Bakanlığı, 2012: 13)

Otomotiv yan sanayi dış ticaret rakamlarının verildiği Tablo 2.12’de, Türkiye’nin otomotiv yan sanayi ihracatı her sene artış gösteren bir yapı göstermektedir. İthalat ile karşılaştırıldığında ihracatın büyüme hızı yavaş olsa da, Türkiye’nin otomotiv yan sanayi ihracatı istikrarlı bir şekilde büyümektedir. 2013 yılında 9 milyar $’lık ihracat rakamı ile en yüksek ihracat rakamına ulaşmıştır. İçinde bulunduğumuz 2014 yılının ilk 9 ayına göre otomotiv yan sanayi ihracatı 7,3 milyar $ olarak gerçekleşmiştir.

Türkiye’nin otomotiv yan sanayi ithalatı 2008 yılında 11,8 milyar $ olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılında 8 milyar $’a gerileyen ithalat, 2010 yılında tekrar yükselerek 10,5 milyar $ seviyesine çıkmıştır. 2009 yılındaki gerileme Dünya’da yaşanan ekonomik krizin etkilerinin bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. Otomotiv yan sanayi ithalatındaki başlıca ürünleri dizel ve yarı dizel motorlar, vites kutuları, iç-dış lastikler, montaj karoseri aksamı, motor aksam ve parçaları oluşturmaktadır. 2011 yılındaki verilere göre otomotiv yan sanayi ithalatındaki başlıca ülkeler de sırasıyla Almanya, Fransa, İngiltere, İtalya olarak sıralanmaktadır (Ekonomi Bakanlığı, 2012: 13-14). Türkiye’nin coğrafi olarak Avrupa ülkelerine yakın olması, yapılan ithalatın da bu ülkelerden yapılmasına yol açmaktadır.