Türkiye’de Ohal Bölgelerinde Yaşanan İnsan Hakları İhlalleri ve

Türkiye, geçmişte Ohal ve sıkıyönetim uygulamalarının sıklıkla uygulandığı bir ülkedir. 2002 yılına kadar Türkiye’de birçok bölge farklı sebeplerden dolayı Ohal uygulamasına maruz kalmıştır. 1978 Aralık ayında yaşanan Kahramanmaraş katliamının ardından dönemin Ecevit hükümeti 13 ilde sıkıyönetim ilan etmiştir. 12 Eylül 1980’e kadar yaygın şiddet olayları nedeniyle aralarında Tunceli, Hakkâri ve Diyarbakır’ın da bulunduğu 7 il daha sıkıyönetim kapsamına alınmıştır.

12 Eylül 1980’de iktidara el koyan askeri yönetim ise sıkıyönetimi tüm yurda yaymıştır. Uygulama, 19 Mart 1984 tarihinden başlayarak aşama aşama tüm illerde kaldırılmıştır. Ancak aynı yıl içinde PKK’nın Eruh ve Şemdinli baskınlarıyla başlayan süreç, Türkiye’de Ohal açısından hayatı yeniden değiştirmiştir.

Daha sonra 19 Temmuz 1987 tarihinde Özal hükümetinin çıkardığı kararname ile terör olayları nedeni ile Ohal Bölge Valiliği oluşturulmuştur. Kararname ile Bingöl, Diyarbakır, Elazığ, Hakkâri, Mardin, Siirt, Tunceli ve Van illeri, Bölge Valiliği kapsamına alınmıştır. Adıyaman, Bitlis ve Muş ise mücavir il olarak belirlenmiştir. Batman ve Şırnak’ın da il olmasıyla Bölge Valiliği sorumluluk alanındaki il sayısı 1990’da 13’e yükselmiştir.

Türkiye özellikle doksanlı yılların başından itibaren Doğu ve Güneydoğu Bölgelerinde yoğun terör faaliyetleri içerisinde bulunan PKK’nın eylemleriyle mücadele etmiştir. Bugün hala bu durum devam etmektedir. Doksanlı yıllar terörün yoğunluğu nedeniyle ve aynı zamanda terör bölgelerinin Ohal bölgeleri olması nedeniyle insan hakları ihlallerinin sıklıkla yaşandığı yıllar olmuşlardır.

Türkiye’de terör meselesi yaklaşık yirmi beş senedir tartışılan ve hala da tartışılmaya devam edilen bir konudur. Ohal konusunda sıklıkla geçen istisna kavramı terör meselesinde de kullanılan güçlü bir argümandır. Terör olaylarının artması sonucu toplumsal düzeni ve bireylerin hak ve özgürlüklerini korumak maksadıyla geçici ve hukuka uygun olağanüstü tedbirlerin alınabileceği kabul

edilmektedir. Fakat burada geçicilik ve hukuka uygunluk şartları çok önemlidir. Olağanüstünün olağanlaştırılması, terörün ve onunla mücadelenin süreklileştirilmesi temel haklar bakımından en önemli tehlikeyi oluşturmaktadır167_{. Peki, bu durum neden dünyanın en büyük insan hakları sorunu}

haline gelmiştir.

Aslında bu sorunun cevabını sadece Türkiye üzerinden vermek konuyu anlamak için yeterli değildir. Zira mesele çalışmanın başında da anlattığımız üzere bir Dünya meselesidir. İstisna hali, varlığını borçlu olduğu dost-düşman ayrımının yeni şartlar altında yeniden üretilmesi ile süreklileştirmektedir. Küresel terör tehdidi altında liberal demokrasiler düşmanla mücadele için özgürlükler alanını daraltmışlar ve günlük yaşamı olağandışılaştırmışlardır. Küresel terör karşısında tırmanışa geçen küresel ulusalcılık, toplumun dışında olanı, dışarıdan geleni, farklı olanı kısaca öteki olanı kolayca düşmana dönüştürmüştür. Bu bağlamda baskıcı siyasal kararlarla kitlelerin ulusalcı refleksleri arasında karşılıklı bir ilişkinin olduğu söylenebilir. Burada en önemli faktör korkudur. Terör korkusu çok kolay bir şekilde toplumsal ve siyasal paranoyaya dönüşebilmektedir168

. Korkunun kaynağının gerçek ya da kurgusal olup olmaması çok önemli değildir. Önemli ve belirleyici olan algılamadır. İktidarların çoğu kez istisnai durumun süreklileştirilmesi amacıyla kullandığı ve topluma sistematik bir şekilde pompaladığı korku, geniş kitlelerin baskıcı politikalara destek vermesine ve dolayısıyla bu kararların meşrulaştırılmasına hizmet etmektedir.

Türkiye’ye ve doksanlı yıllara tekrar dönecek olursak, Türkiye bu yıllarda bahsettiğimiz üzere Doğu ve Güneydoğu Bölgelerinde yoğun terör olayları ile iç içe yaşamıştır. Bu durum Devlet açısından binlerce askerin ölümüne, sosyo- ekonomik ve kültürel açıdan gerilemeye, Bölgede yaşayanlar için ise yine yakınlarının can kaybına ve sosyal hayatlarının her anlamda gerilemesine neden olmuştur. Bu durumdan en çok etkilenen doğal olarak bölge insanı olmuştur. Ohal uygulaması nedeniyle bölgede her zaman bir tedirginlik hali hüküm sürmüştür. Terör sebebiyle bölge halkı askerle hep iç içe yaşamıştır. Güvenlik gerekçeleriyle

167 _{Zühtü Arslan, Türkiye’de İstisna Hali, Terör ve İfade Özgürlüğü, TBB Dergisi, Ankara 2007,}

S. 71, s. 202.

yerleşim yerlerinin boşaltılmasından tutunda, tutuklanmalar, gözaltılar, kaçırılmalar, ölümler, gözaltında ölümler bölgenin kaderi haline gelmiştir.

Elbette bu bölgelerde terör faaliyetleri cereyan ettiğinde güvenlik güçleri bunları önlemek için tedbirler alacaktır. Fakat hem anayasamızda hem de taraf olduğumuz AİHS’nin ilgili maddelerinde, olağandışı durumlarda dahi insan hayatının önemi, kişilerin hürriyeti ve güvenliğinin teminat altına alındığı belirtilmiştir. Hangi şartlarda yaşama hakkı ve kişi güvenliğinin görmezden gelineceği açık bir şekilde belirtilmiştir. Maalesef Türkiye'nin sicili bu konuda pek iç açıcı değildir.

Çalışmada daha önce AİHS bağlamında taraf devletlerin yükümlülüklerinden bahsetmiştik. AİHM’nin kararları-içtihatları, AİHS metnini yorumlar ve açıklığa kavuşturur. Bu kararlar bağlayıcı ve emsal niteliğinde kararlardır. Hukuki statüleri itibariyle emredici hukuki norm kategorisine girerler. AİHS organlarınca gerçekleştirilen içtihatlar, sözleşmenin can damarını teşkil eder ve alınan her karar AİHS’ne taraf tüm devletlere eşit olarak uygulanacak standart hükümler içerir169

. Çalışmanın bu son bölümünde ise AİHM’nin Türkiye'de doksanlı yıllarda Ohal bölgelerinde yaşam hakkı ve kişi güvenliği ile ilgili yükümlülüklerini yerine getirmemesi sebebiyle verdiği aleyhte sonuçlanan bazı kararlar incelenecektir.