Türkiye’de Mevcut Hayvansal Üretim Durumu ve Beklentiler

büyük-baş hayvanlardan temin edilmektedir. TÜİK verileri in-celendiğinde 2018 yılında Türkiye’de 22.120.715 ton süt

üretimi gerçekleşmiştir (Tablo 18). Üretilen toplam sütün

% 90,58’i sığır, % 6,49’u koyun, % 2,53’ü keçi ve geriye kalan % 0,34’ü mandalardan elde edilmiştir.

Tablo 19. Türkiye’de Sağılan Büyükbaş Hayvan Sayıları ve Üretilen Süt Miktarı (TUİK, 2018) Yıllar Sağılan toplam

sığır sayısı (baş) Üretilen toplam

sığır sütü (ton) Sağılan toplam

manda sayısı (baş) Üretilen toplam

manda sütü (ton) Oran* (%)

2000 5.279.569 8.732.041 69.602 67.330 0,77

2001 5.085.814 8.489.082 65.356 63.327 0,75

2002 4.392.568 7.490.634 51.626 50.925 0,68

2003 5.040.362 9.514.138 57.378 48.778 0,51

2004 3.875.721 9.609.326 39.362 39.279 0,41

2005 3.998.097 10.026.202 38.205 38.058 0,38

2006 4.187.931 10.867.302 36.553 36.358 0,33

2007 4.229.440 11.279.339 30.460 30.375 0,27

2008 4.080.243 11.255.176 31.440 31.422 0,28

2009 4.133.148 11.583.313 32.361 32.443 0,28

2010 4.361.841 12.418.544 35.362 35.487 0,29

2011 4.761.142 13.802.428 40.218 40.372 0,29

2012 5.431.400 15.977.838 46.959 46.989 0,29

2013 5.607.272 16.655.009 51.940 51.947 0,31

2014 5.609.240 16.998.850 54.891 54.803 0,32

2015 5.535.774 16.993.520 62.999 62.761 0,37

2016 5.431.715 16.786.263 63.329 63.085 0,38

2017 5.969.048 18.762.318 69.497 69.401 0,37

2018 6.337.907 20.036.877 75.882 75.742 0,38

Türkiye’de 2000’li yıllarda büyükbaş hayvanlardan elde edilen toplam sütün içindeki oranı % 0,77 iken, bu oran gide-rek azalmış 2018 yılı itibariyle % 0,38 olmuştur (Tablo 19). Bu tarihler arasında manda sayısında küçük de olsa artış

mey-dana gelmiştir. Ancak özellikle kültür ve melez sığır ırklarının süt verimindeki artış manda sütünün toplam süt üretimin-deki oranını düşürmüştür.

TÜİK 2018 yılı verilerine göre ülkemizde kırmızı et üretimi büyük oranda (%89,73) sığırlardan karşılanmaktadır (Tablo 20). Kırmızı et üretiminde koyun % 9,01 ile ikinci sırada yer alırken, keçi %1,22 ile üçüncü ve manda % 0,04 ile son sırada yer almaktadır.

Tablo 20. Türkiye’de Hayvan Türlerine Göre Kırmızı Et Üretim Miktarı (TUİK, 2018)

Hayvan türü Et Üretimi (ton) Oran (%)

Sığır 1.003.859 89,73

Manda 402 0,04

Koyun 100.831 9,01

Keçi 13.603 1,22

Toplam 1.118.695 100

Tablo 21. Türkiye’de Kesilen Büyükbaş Hayvan Sayısı ve Kırmızı Et Üretim Miktarı (TUİK, 2018) Yıllar Kesilen Toplam

Sığır Sayısı (Baş) Üretilen Toplam

Sığır Eti (Ton) Kesilen Toplam

Manda Sayısı (Baş) Üretilen toplam

manda eti (ton) Oran* (%)

2000 2.101.583 354.636 23.518 4.047 1,14

2001 1.843.320 331.589 12.514 2.295 0,69

2002 1.774.107 327.629 10.110 1.630 0,50

2003 1.591.045 290.455 9.521 1.709 0,59

2004 1.856.549 364.999 9.858 1.950 0,53

2005 1.630.471 321.681 8.920 1.577 0,49

2006 1.750.997 340.705 9.658 1.774 0,52

2007 2.003.991 431.963 9.532 1.988 0,46

2008 1.736.107 370.619 7.251 1.334 0,36

2009 1.502.073 325.286 4.857 1.005 0,31

2010 2.602.246 618.584 15.720 3.387 0,55

2011 2.571.765 644.906 7.255 1.615 0,25

2012 2.791.034 799.344 7.426 1.736 0,22

2013 3.430.723 869.292 2.403 336 0,04

2014 3.712.281 881.999 2.176 526 0,06

2015 3.765.077 1.014.926 1.391 326 0,03

2016 3.900.307 1.059.195 1.499 351 0,03

2017 3.602.115 987.482 6.123 1.339 0,14

2018 3.426.180 1.003.859 1.880 402 0,04

Türkiye’de kesilen sığır ve manda sayısı ile kırmızı et üreti-mindeki bunların kırmızı et üretiüreti-mindeki payları incelendiğin-de; mandanın payının son derece düşük olduğu

görülmekte-dir (Tablo 21). Özellikle 2013 yılından sonra manda kesiminin ciddi miktarda azaldığı ve buna bağlı olarak da mandanın kırmızı et üretimindeki payının iyice düştüğü anlaşılmaktadır.

*Türkiye’deki toplam büyükbaş et üretimi içerinde manda etinin payı, 5.1.6. Talebi Etkileyen Faktörler

Et, süt ve yumurta ile bunlardan elde edilen hayvansal ürünler içerdikleri besin öğeleri nedeniyle gıdalar arasında önemli bir yere sahiptir. Günlük hayatta en fazla tüketilen hayvansal gıda süt ve süt ürünleridir. Süt ve ürünleri insan-ların yaşaminsan-larını sağlıklı bir şekilde sürdürmesi için ihtiyaç duyulan besin maddelerinin tamamına yakınını içermektedir.

Birçok gıda üründe olduğu gibi, manda ürünlerinin tüke-timinde tüketicilerin sosyo-ekonomik durumu, eğitim ve kültürel düzeyi ile demografik yapısı etkili rol oynamaktadır.

Yapılan bazı çalışmalar eğitim düzeyi ve gelirin süt tüketimi-ni pozitif yönde etkilediğitüketimi-ni göstermiştir (Akbay ve Tiryaki,

2007).

İnek sütüne göre % 40 daha fazla protein ve % 58 daha fazla kalsiyum içeren manda sütünün kolesterol içeriği % 43 daha düşüktür (Damé ve ark., 2010; Anonymous, 2011).

Mastitis şiddetine bağlı olarak, manda sütlerindeki süt bi-leşenlerinden besin değeri yüksek olan kazeinin miktarını azaltıp, peynir gibi süt ürünlerinin kalitesini olumsuz etkile-mektedir.

Manda sütü inek sütüne göre daha az su, daha çok kuru madde, yağ ve protein içerir. Manda sütü %16’dan daha çok katı madde içerdiğinden %12-%14 toplam kuru madde içe-ren inek sütüne göre daha kıvamlıdır. Ayrıca manda

sütün-deki yağ içeriği inek sütünden %50-%60 daha yüksek olup ortalama olarak %6-%8 düzeyleri arasındadır.

5.1.6.1. Talebin Geçmişteki Eğilimi

Diyarbakır’da manda yetiştiriciliği çok eski zamanlardan beri özellikle Dicle nehri etrafında bulunan kırsal yerleşim bölgelerinde yaygın bir şekilde yapılmaktadır. Başta manda yoğurdu olmak üzere manda peyniri ve manda kaymağı gibi ürünlerin tüketim alışkanlıkları mevcuttur. Manda eti veya manda etinden elde edilen sucuk ve pastırma gibi ürünlerin tüketimi çok yaygın olmasa da bu ürünler tüketiciler tarafın-dan tercih edilebilmektedir. Manda yetiştiriciliği bölgede ge-nellikle az sayıdaki hayvan (1-5 baş) ile küçük aile işletmeci-liği şeklinde yapılmakta ve elde edilen ürünler genellikle hane halkı tarafından tüketilmektedir. Bölgede manda yoğurdu, peyniri veya kaymağının satışı ise üreticiden-tüketiciye ola-cak şekilde yapılmaktadır.

5.1.6.2. Mevcut Talep Düzeyi

Geleneksel ürün olarak manda sütü ve ürünlerine talep dünyanın her yerinde suretle artmaktadır. Bu da mevcut talep düzeyinde artış olacağını göstermektedir. Manda ye-tiştiriciliğinin yaygın olduğu ülkelerde peynir ön plandadır.

Ülkemizde ise bölgelere göre değişmekle birlikte bazı bölge-lerde “kaymak üretimi”, bazı bölgebölge-lerde ise yoğurt veya pey-nir üretimi ön plandadır. Ancak tüketicilerin manda ürünleri hakkında yeterli bilgilerinin bulunmaması bu ürünlere olan talebi henüz hak ettiği düzeye ulaştırmamıştır. Afyon Bölge-si’nde manda sütünden elde edilen kaymak en popüler ürün haline gelmiştir. Kaymak %95 kadar yağ içeren daha küçük hacimlerde yüksek yağ içeriğine yol açar. Ülkemizin dünyaca meşhur tatlılarının vazgeçilemez eşlik edicisidir. Manda sütü kaymağı beyaz, inek sütü kaymağı sarıdır. Gerçek kaymak

manda sütünden elde edilendir. Diğer kaymak ne olduğuna etiketinde belirtmek üzere tüketici tercihine bağlı olmalıdır.

Kaymakaltı sütü de yine yeterince peynir ya da yoğurt yap-maya yetecek kadar yağ içerir. Manda sütünden yapılan pey-nir suyundan lor da elde edilir. Lor buzdolabında muhafaza edilmese kısa sürede bozulur. Hindistan’da %20 yağ içeren yoğun manda sütüne şeker ya da baharat katarak hazırlanan

“khoa” tatlısı yapılmaktadır. Bu ürünün raf ömrü kısadır.

5.1.7. Pazarlama Hedefleri ve Stratejileri

İşletmede üretilecek ürünlerin işlenmeden çiğ süt şeklinde Diyarbakır ilinde mevcut işleme tesislerine satışı hedeflen-mektedir. Bu şekilde hem işletmenin sabit yatırım gideri hem de işgücü ve personel giderlerinin minimize edilmesi planlan-maktadır.

5.1.7.1. Pazarın Ürün Gruplarının Belirlenmesi Süt ve süt ürünleri: İşletmede elde edilecek çiğ sütler süt işleme tesislerine satılacaktır. Manda sütü kaymak, tereyağı, yoğurt, peynir, dondurma vb birçok süt ürünlerine işlenebilir.

Manda sütü başta inek sütü olmak üzere diğer sütlerle de belli oranlarda karıştırılarak süt ürünlerine işlenebilmektedir.

Manda sütünün zengin içeriği birçok ürünün daha ekonomik şekilde edilmesini sağlayabilmektedir. Örneğin Bir kilo peynir yapmak için 8 lt sığır sütüne ihtiyaç duyulurken bu miktar 5 lt manda sütü ile yapılabilmektedir. Benzer şekilde 14 lt inek sütünden 1 lt tereyağı elde edilirken, 10 lt manda sütü ile 1 lt tereyağı elde edilebilmektedir. İtalya’da manda sütünden elde edilen ve tamamıyla beyaz olan “mozarella” peyniri en fazla bilinen peynir çeşididir. Irak’ta “gemir” Bulgaristan’da

“pecorini” peynirleri manda sütünden elde edilen diğer peynir çeşitleridir.

Fotoğraf 3. Manda Kaymağı (Anonim, 2019)

Damızlık Manda Düveler:

Yetiştirilen manda düveleri satışa sunulacaktır.

5.1.7.2. Pazarlama Stratejisi ve Planı

İşletmede elde edilen ürünlerin satışı genel olarak üreti-ciden manda sütü işleme tesisine satışı şeklinde yapılması planlanmaktadır. Elde edilecek günlük çiğ sütler soğutma tanklarına alındıktan sonra anlaşmalı olunan süt işleme te-sisine satılacaktır. Kasaplık canlı hayvanların ise doğrudan diğer manda yetiştiricilerine, hayvan pazarına veya Et Süt Kurumu’na satışının yapılması planlanmaktadır.

Diyarbakır ilinde gerçekleştirilmesi planlanan 50 başlık konvansiyonel ve organik yetiştirme modellerindeki manda çiftliği projesi yatırım fizibilitesinin amacı, bölgede manda yetiştiriciliği yapmak isteyen yatırımcılara sağlıklı ve rasyo-nel bilgi sunmaktır. Hazırlanan yatırım fizibilitesi ile kurula-cak manda çiftliklerinde süt üretimi, gıda güvenliği ve hijyen şartlarını ön planda tutan başta hayvan refahı ve sağlığı için gerekli alanları içeren ahır modellerinin inşa edilmesi planlan-mıştır. Yatırımın hedef pazarı başta Diyarbakır olmak üzere Türkiye’deki manda sütü işleyen bütün tesisleridir. Yatırımın orta vadedeki hedefi, manda sütü ve süt ürünleri üretimini yaparak kendi satış ağını kurmak ve pazara kendi markasıy-la hitap etmektir. Uzun vadede ise damızlık manda sayısını artırmak suretiyle damızlık satışı yapmaktır. Manda sütü, yoğurdu ve kaymağının öneminin anlaşılmasıyla son yıllarda manda sütü ürünleri Türkiye’nin her yerinde talep görmekte-dir. Mandaların diğer büyükbaş hayvanlara nazaran

hastalık-lara dirençli olması ve kolay kolay hastalanmaması veteriner ve sağlık giderleri maliyeti daha düşük olmaktadır. Ayrıca manda çok iyi bir mera hayvanı olup kalitesiz yemleri de iyi bir şekilde değerlendirebilme yeteneğine sahip olması nede-niyle manda çiftliklerinin sayısı ülkemizde giderek artacaktır.

Diyarbakır’da gerçekleştirilecek olan bu yatırımın hedef grubu manda sütü üretimi yapan işletmelerle, üretiminde temel hammadde olarak çiğ süt kullanan süt işleme tesisle-ridir. Diyarbakır’da kayıtlı küçük ölçekten büyük ölçeğe farklı ölçeklerde düşük kapasitelerle çalışan 8 adet süt işleme tesi-si bulunmaktadır (Denli ve ark., 2014). Bu tetesi-sislerde yoğurt, ayran, peynir, tereyağı ve dondurma gibi ürünler üretilmekte olup, bu tesislerin ürettikleri ürüne göre kapasite kullanım oranları sırasıyla % 16.6, 49.1, 11.7 ve 25.0 düzeyindedir (Denli ve ark., 2014).

Üretilen sütler soğutmalı süt tankından günlük olarak işle-me tesislerine gönderilerek satışı yapılacaktır. Konvansiyonel ve organik çiftliklerde hayvan başına ortalama süt veriminin 7-8 lt olacağı olacağı öngörülmektedir. Bu miktarlar gelecek generasyonlarda süt verimi yüksek anaçların seleksiyonuyla birlikte günlük 10 lt’ye kadar çıkartılabilecektir. Birçok durum-da özel sektör şirketlerin kapasitesi, kooperatiflerin oldukça altındadır ve her geçen yıl süt tedarikinin keskin bir biçimde düştüğü rapor edilmektedir. Süt işleme tesislerinde büyük bir kapasite fazlası durumu vardır ve bunların öncelikli ilgi alan-ları süt tedarikinin yükselmesidir. Doğu ve Güneydoğu Ana-dolu bölgesinde manda yetiştiriciliği şeklinde çok az sayıda işletme bulunmaktadır. Halk elinde manda ıslahı çalışmaları Et ve Et Ürünleri: Manda eti ve etinden elde edilen sucuk, sosis ve pastırma manda yetiştiriciliğinin diğer ürün grubudur.

İşletmede besiye alınan mandalar ve diğer sürü dışı bırakılacak mandalar canlı olarak satışa sunulacaktır.

Fotoğraf 4. Manda Eti ve Sucuğu (Anonim, 2019)

ve diğer hayvan ve süt teşvikleri bölgede manda yetiştiricili-ğini daha da yaygınlaştırmaya başlamıştır. Manda sütünün çok yararlı olması ve bakım maliyetlerinin düşük olması gibi nedenlerden dolayı bölgede azalan hayvancılık faaliyetlerini canlandırmak için keçi sütü üretimi projeleri yapılmaktadır.

Bölgede keçi yetiştiriciliği için en uygun cinsin her mevsime uyum sağlayabilen Anadolu mandası olduğu belirlenmiştir.

Bu gerçekleştirilen projeler diğer hayvan yetiştiricileri için ör-nek olacak ve keçi çiftliği sayısında artış sağlanacak, bölge ekonomisine de katkı sağlanmış olacaktır.

Diyarbakır’da bulunan süt işleme tesisleriyle yüz yüze gö-rüşmeler yapılarak yıllık anlaşma sağlanması öngörülmüştür.

Yapılacak anlaşma ile üretilecek konvansiyonel ve organik süt ve süt ürünlerinde bir marka ile satılması planlanmıştır. Yatı-rım kapsamında sütün toptan olarak işleme tesislerine satı-lacağı ön görüldüğünden ilave pazarlama aktivitesine gerek

görülmemiştir.

5.1.7.3. Rekabet Yapısı ve Satış İmkânı

Diyarbakır’da hayvancılık önemli bir sosyo-ekonomik faali-yettir. Manda varlığının giderek azaldığı Diyarbakır’da son yıl-larda yapılan teşvik ve desteklemelerle manda yetiştiriciliğine eski önemi kazandırılmaya çalışılmaktadır. Halk elinde man-da ıslah projeleri ve bu kapsamman-da üreticilere ödenen hayvan başı teşvik ve destekler üreticilerin manda yetiştiriciliğine olan ilgisini biraz da olsa artırmıştır. Türkiye’de illere göre manda varlığı Tablo 22’de verilmiştir. Tablo 22 incelendiğinde 2018 yılı itibariyle Diyarbakır 18.190 baş manda varlığıyla Tür-kiye’de manda varlığı bakımından 2. Sırada yer almaktadır.

Manda yetiştiriciliği yaygın olmasında rağmen henüz ekono-mik bir faaliyet olarak istenilen düzeyde değildir. Dicle nehrine kıyı kesimlerde bitki örtüsünün gür olması, doğal çayır ve me-raların bulunması, nedeniyle büyükbaş hayvancılık yaygındır.

Tablo 22. Diyarbakır’da Üretilen Süt Miktarı (TUİK, 2018) Yıllar Üretilen Toplam

Sığır Sütü (ton)

2009 152.834 19. 995 4.193 1.651 178.673

2010 170.878 20.030 5.195 2.958 199.061

2011 223.285 22.929 7.502 4.016 257.732

2012 248.833 25.460 8.411 4.562 287.266

2013 264.763 25.571 8.671 5.127 304.132

2014 315.780 30.305 13.206 6.099 365.390

2015 333.614 31.011 13.513 6.120 384.258

2016 348.362 31.711 12.350 6.618 399.041

2017 478.282 72.307 18.084 7.554 576.227

2018 538.501 77.466 21.365 8.150 645.482

5.1.7.4. Talep Tahmini ve Gelecekteki Gelişim Potansiyeli

Dünyada olduğu gibi Türkiye’de de manda varlığında son yıllarda önemli artışlar görülmüştür. TÜİK verilerine göre 2000 yılında 146.000 baş olan manda varlığımız 2018 yılı sonu itibariyle 178.397 başa yükselmiştir. Diyarbakır’da ise 2010 yılında 5.853 baş olan manda varlığı 2018 yılı sonu itibariyle yaklaşık olarak 3 kat artış göstererek 18.190 başa yükselmiştir. Yine 2018 yılı sonu itibariyle Diyarbakır manda varlığı bakımından Türkiye’de 2. Sırada yer almıştır.

Ülkemizde manda eskiden gücünden yararlanılan bir

iş-gücü hayvanıyken günümüzde sütü, eti ve derisi için değer-lendirilen çiftlik hayvanı olarak yetiştirilmektedir. Günümüzde iktisadi açıdan ön plana çıkan manda ürünleri başlıca manda sütü ve sütten elde edilen kaymak, tereyağı ve peynir çeşit-leriyle manda eti ve et ürünleri gelmektedir. Son yıllarda ül-kemizde manda sütü ve süt ürünleri tüketim alışkanlığı yeni yeni oluşmaktadır. Bu nedenle üretici ve tüketiciler manda sütü ve ürünlerine daha çok ilgi göstermeye başlamıştır.

Süt, doğum yapan memeli hayvanların yavrularını besle-yebilmek için süt bezlerinde salgıladıkları ve yavrunun nor-mal gıda tüketmeye başlayıncaya kadar bütün besin madde

ihtiyaçlarını karşılayacak düzeyde bulunduran beyaz renkte sıvıdır. Süt, büyük miktarda su içeren bir ürün olup bunun yanında protein, yağ, karbonhidrat, mineral ve vitamin gibi besin maddelerini bünyesinde bulundurur. Farklı hayvan türlerinin sütleri besin madde bileşimi bakımından farklılık

göstermektedir. Manda sütünün kuru madde, yağ, protein (kazein) ve mineral madde içeriği diğer çiftlik hayvanlarının-kine göre daha yüksek, kolesterol içeriği ise daha düşüktür (Tablo 23). Yüksek yağ ve protein içeriği onu yüksek kalorili bir süt yapmaktadır.

Eskiden pek rağbet görmeyen manda etinin tüketiminde son yıllarda ciddi artışlar meydana gelmiştir. Katma değeri gittikçe artan manda etinin besin madde bileşenleri sığır eti ile birlikte karşılaştırmalı olarak Tablo 24’te verilmiştir. Sığır etine göre daha düşük seviyede kolesterol ve daha yüksek

düzeyde protein ve mineral madde içermesi tüketicilerin bilinçlenmesiyle daha fazla tercih edileceği tahmin edilmek-tedir. Manda etinden sucuk, sosis ve pastırma gibi ürünler üretilebilmektedir.

Tablo 23. Manda Sütü Bileşiminin Diğer Sütlerle Mukayesesi (Atasever ve Erdem, 2008).

Tablo 24. Manda ve Sığır Etinin Bileşenleri (g/100g CA) (Soysal, 2006).

Tür Kuru Madde (%) Ham Protein (%) Ham yağ (%) Laktoz (%) Mineral

Bileşen Manda eti Sığır eti

Kalori (kcal) 131,0 289,0

Protein (g) 26,8 24,0

Yağ (g) 1,8 21,0

Kolestrol (mg) 61,0 90,0

Mineraller (mg) 641,8 584,0

Vitaminler (mg) 21,0 18,5

5.1.7.5. Talep Tahminlerine Temel Teşkil Eden Varsayımlar, Çalışmalar Ve Kullanılan Yöntemler

TRC2 bölge ili olan Diyarbakır’da manda yetiştiriciliği çok zamandan beri yapılmaktadır. Özellikle Dicle nehrine kıyısı olan ilçelerde ve köylerde yaygın bir şekilde yetiş-tiriciliği yapılan manda, genellikle tarım faaliyeti yürüten kırsal kesimdeki ailelerin ek gelir olarak yürüttükleri bir hayvancılık koludur. Ancak son yıllarda gerek dünyada ve gerekse de ülkemizde manda ürünlerine olan talep artışı, manda yetiştiriciliğine ayrı bir önem kazandırmıştır. Yine ülkemizde son yıllarda yem fiyatlarında meydana gelen artış, büyük ölçüde ağırlıklı olarak meraya dayalı beslenen

manda yetiştiriciliğini, hayvancılık faaliyetleri içinde ön plana çıkarmıştır.

Diyarbakır’da günümüze kadar manda ürünlerinin üre-timi veya tükeüre-timine yönelik rakamsal verilere dayalı bir kayıt mevcut değildir. Bu durum gelecek yıllarda manda ürünlerine oluşabilecek talebin önceden tahmin edilme-sini zorlaştırmaktadır. Ayrıca organik manda yetiştiriciliği de ilk kez yapılacağından organik manda ürünlerine yöne-lik olacak talebin de tahminini güçleştirmektedir. Hazırla-nacak yatırım fizibilite çalışması konvansiyonel ve organik manda yetiştiriciliği modellerinde Diyarbakır ilinde yapıla-cak yatırımlara rehber olayapıla-caktır.

Tablo 25. İşletme Kapasite Kullanım Oranı

Tablo 26. Sağmal Mandaların Üreme Özellikleri Yıllara Göre İşletme Kapasite Kullanım Oranı (%)

1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl 6. Yıl 7. Yıl 8. Yıl 9. Yıl 10. Yıl

Yatırım Yılı 100 100 100 100 100 100 100 100 100

Parametreler Değer

Anaç Manda (baş) 50

Gebelik Oranı (%) 95

Doğan Hayvan Sayısı (baş) 48

Doğum Oranı (%) 1

Doğan Malak Sayısı (baş) 48

Malak Ölüm Oranı (%) 5

Yaşayan Malak Sayısı (baş) 46

Dişi Malak Sayısı (baş) 23

Erkek Malak Sayısı (baş) 23

6. ÜRETİM VE SATIŞ PROGRAMI

Konvansiyonel ve organik yetiştirme modellerinde üretim projeksiyonları aşağıda verilmiştir.

6.1. Üretim Bilgileri ve Programı

Her iki üretim modelinde de bölgede yetiştirilen ırk olan Anadolu mandası kullanılacaktır. Sabit sürü sayısı sağmal 50 baş olarak planlanmış olup, her yıl sürünün % 20’si ye-nilenecektir. Yeni doğan malakların yaklaşık % 25’i sürü yenilemek amacıyla ayrılacaktır. İşletmenin kapasite

kul-lanım oranı Tablo 25’de verilmiştir.

Yarı entansif koşullarda konvansiyonel ve organik ye-tiştiricilik modellerindeki yetiştirilecek mandaların üreme özellikleri Tablo 26’da verilmiştir.

Sağmal mandaların verim özellikleri Tablo 27’de verilmiştir.

Tablo 27. Sağmal Mandaların Verim Özellikleri

Laktasyon Süresi (gün) 240

Günlük Ortalama Süt Verimi (Lt) 8

Laktasyon Toplam Süt Verimi (Lt) 1920

Kapasite kullanım oranında göre işletmenin yıllık ve 10 yıllık sürü projeksiyonları Tablo 28 ve 29’da sunulmuştur.

Tablo 28. İşletmenin Yıllık Sürü Projeksiyonu

Tablo 29. İşletmenin 10 Yıllık Sürü Projeksiyonu*

* Damızlık Anaç manda sayısı 50 baş ile sabitlenecek olup, ihtiyaç fazlası damızlık olarak satılacaktır.

* Kuruluş yılından sonraki yıllarda ayıklanma oranı %20 olacaktır.

* Doğan malakların %50 dişi+%50 erkek olacağı varsayılmıştır. Erkek malaklar 3 aylık sütten kesildikten sonra 270 gün besi yapılarak satılacaktır.

Üretim Çıktıları Aylar

Üretim Çıktıları 1.Yıl 2.Yıl 3.Yıl 4.Yıl 5.Yıl 6.Yıl 7.Yıl 8.Yıl 9.Yıl 10.Yıl

Anaç Manda (baş) 50 50 50 50 50 50 50 50 50 50

Manda Boğası (baş) 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2

Manda Düvesi (baş) 0 0 23 23 23 23 23 23 23 23

Dişi Malak (baş) 25 23 23 23 23 23 23 23 23 23

Erkek Malak (baş) 25 23 23 23 23 23 23 23 23 23

Toplam 102 102 121 121 121 121 121 121 121 121

İşletmenin 10 yıllık üretim projeksiyonu Tablo 30’da sunulmuştur.

Tablo 30. İşletmenin 10 Yıllık Üretim Projeksiyonu

Üretim Çıktıları 1.Yıl 2.Yıl 3.Yıl 4.Yıl 5.Yıl 6.Yıl 7.Yıl 8.Yıl 9.Yıl 10.Yıl

Çiğ süt (ton) 84.0 96.0 96.0 100.8 100.8 105.8 105.8 111.1 111.1 116.6

Manda Düvesi (baş) - - 18 18 18 18 18 18 18 18

Reforme Manda

(baş) - - 5 5 5 5 5 5 5 5

Erkek Manda (baş) 23 23 23 23 23 23 23 23 23 23

6.1.1. Hayvanların Seçimi ve Tedariki

Genotip ve çevre koşulları, başarılı ve ekonomik hay-vansal üretim için gerekli iki önemli faktördür. Proje kapsamında ülkemizin farklı bölgelerinde ve ilimizde yetiştirilen Anadolu mandası ırkı kullanılacaktır. Proje kapsamında kullanılacak hayvan materyali (gebe düve) Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından desteklenen ve Di-yarbakır’da yürütülen “Halk Elinde Hayvan Islahı Ülkesel

Projesi” kapsamındaki yetiştiricilerden satın alınmak su-retiyle tedarik edilecektir.

6.1.2. Üretim Modeli

Hazırlanan proje, konvansiyonel ve organik olmak üze-re 2 farklı modelden biri tercih edilmek suüze-retiyle üüze-retim yapılabilecektir. Konvansiyonel yetiştiricilik faaliyetinde mandaların beslenmesi meraya ek olarak tedarik edilecek kaba ve kesif yemlerle sağlanacaktır. Organik

yetiştirme-de ise organik sertifikasyon işlemleri yapılmış mera ve organik kaba ve kesif yemlerle yapılacaktır.

6.1.3. Mandaların Beslenme Programları ve Ras-yon Uygulamaları

Mandaların uygun rasyon ve önerilen miktarlardaki yemlerle beslenmesi azami ve ekonomik süt verimi için elzemdir. Diğer büyükbaş çiftlik hayvanlarının beslenme-sinde olduğu gibi mandaların beslenmebeslenme-sinde de öncelik-le besin madde gereksinimöncelik-lerinin hesaplanması gerekir.

Mandalar besin madde ihtiyaçları birçok faktöre bağlı olarak değişkenlik göstermekle birlikte NRC (National Re-search Council) kısa adıyla bilinen Amerika Birleşik Dev-letleri (ABD) Milli Araştırma Tavsiye Komitesinin verileri kullanılabilir. Yaş, cinsiyet, ırk, verim miktarı, kullanılacak yemlerin içerikleri, mera yapısı ve uzaklığı ile diğer

ye-tiştirme ve besleme koşullarının göz önüne alınarak ha-zırlanacak rasyonlarla optimal beslenme programlarının uygulanması gerekir.

Protein, enerji ve mineral madde gereksinimlerinin uygun düzeyde karşılayacak şekilde beslenme programı uygulanması döl verimi ve laktasyondaki süt verimi için önemlidir. Mandaların doğum esnasında yeterli vücut kondisyonunda, sağlıklı olması gerekir. Laktasyonda-ki mandalar için uygulanabilecek rasyon örnekleri Tablo 31’de verilmiştir. Laktasyondaki mandaların besin madde ihtiyaçları belirlenirken süt verim miktarı ve yağ içeriği dikkatte alınmaktadır. Süt yağ içeriği genellikler % 4 yağa göre düzeltilmiş miktar olarak ifade edilir. Toplam, ihti-yaçlar yaşama payı ve süt verimi için ihtiihti-yaçlar eklenerek belirlenir.

Ortalama 550 kg canlı ağırlığa sahip günlük % 7,3 yağlı 8 lt süt veren sağmal bir mandanın besin madde ihtiyaçları Tablo 32’de günlük yem rasyonu ise Tablo 33’de verilmiştir.

Tablo 31. Mandaların Besin Madde İhtiyaçları (Thomas ve ark., 2004)

Tablo 32. Sağmal Mandaların Besin Madde İhtiyaçları (Thomas ve ark., 2004)

Canlı Ağırlık (Kg) Besin Madde İhtiyacı

Metabolik Enerji (kcal) TDN (kg) Ham Protein (g) Ca (g) P (g)

450 13.0 3,4 341 18 13

500 14,2 3,7 364 20 14

550 15,3 4,0 386 22 16

600 16,3 4,2 406 24 17

% 4 Yağlı Süte Göre Düzeltilmiş Süt Verimi İçin İhtiyaç

1,24 0,32 90 2,75 1,68

İhtiyaç Şekli Besin Madde İhtiyacı

Metabolik Enerji (kcal) TDN (kg) Ham Protein (g) Ca (g) P (g)

Yaşama Payı 15,3 4,0 386 22 16

Düzeltilmiş Süt Verimi 12,85 3,32 932,4 28,2 17,4

Toplam 28,15 7,32 1.318,4 50,2 33,4

Tablo 33. Sağmal Mandaların Rasyon Uygulamaları

Günlük Rasyon İçeriği Entansif Yetiştirme Miktar (Kg/Gün) Yarı Entansif Yetiştirme (+Mera)

Süt Yemi (% 18 HP) 3,5 3,15

Mısır silajı (% 35 Kuru madde) 5 2,5

Buğday Samanı 6 3,0

Kuru yonca otu 6 3,0

* Mandaların kaba yem ihtiyaçlarının %50’sini meradan karşılayacakları varsayımıyla, günlük verilmesi gereken kaba yem miktarının yarısı hesaplamalara dahil edilmiştir.

Yarı entansif yetiştirme sisteminde yetiştirilecek mandaların beslenmesinde kaba ve kesif yemler kullanılacaktır. Hay-vanların kaba yem ihtiyacının yarısının meradan karşılanması planlanmaktadır. Yıllık yem ihtiyacı Tablo 34’de verilmiştir.

Yarı entansif yetiştirme sisteminde yetiştirilecek mandaların beslenmesinde kaba ve kesif yemler kullanılacaktır. Hay-vanların kaba yem ihtiyacının yarısının meradan karşılanması planlanmaktadır. Yıllık yem ihtiyacı Tablo 34’de verilmiştir.

Belgede Diyarbakır İli Hayvansal Üretim Yatırım Fizibilitesi (sayfa 36-162)