Türkiye’de Medya Okuryazarlığının Gelişimi

51

görülmüş, çocuk ve gençlere yönelik denetimi eğitim kurumlarına ve RTÜK’e vermiştir (Türkoğlu, 2006 :168). Böylece Türkiye’de ilk defa medya okuryazarlığı kavramı 20-21 Şubat 2003 tarihlerinde RTÜK tarafından düzenlenen “İletişim Şurası” ile gündeme gelmiştir. Şura’da toplumsal ve bireysel eğitime ve kültüre katkı sağlayacak bir yaklaşımla, çocukların zararlı yayınlarından korunması ve bilinçlendirilmesi amacıyla Avrupa Birliği ile uyumlu çalışmalar başlatılarak ilk ve ortaöğretimde medya okuryazarlığı dersinin öğretilmesinin kararı alınmıştır.

İlk medya okuryazarlığı konferansı, 2005 yılında Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi tarafından I. Uluslararası Medya Okuryazarlığı Konferansı başlığı altında İstanbul’da düzenlenmiştir. Konferansta, Türkiye’den iletişim bilimcilerin katılımıyla, medya okuryazarlığına ilişkin teorik ve pratik yaklaşımlar, Avrupa Birliği’nde medya okuryazarlığı uygulamaları, Türkiye’de medyanın dönüşümü ve medya okuryazarlığı zemini üzerine bildiriler sunulmuştur (Ertürk ve Akkor, 2006). Sunulan bildirilerden derlenen Medya Okuryazarlığı başlıklı kitap, Türkiye’de medya okuryazarlığına odaklanan ilk çalışmalarından biri olmuştur (Binark ve Bek, 2007).

2006 tarihli Çocuğunuzu Televizyona Teslim Etmeyin: Medya Okuryazarı Olun başlıklı kitap ise, televizyonda verilen haberlerin çocuklar üzerindeki etkilerini ve ailenin haber izleme alışkanlıklarını inceleyerek medya okuryazarlığını, medyanın doğru kullanımı için bir çözüm önerisi olarak sunmuştur (Ertürk ve Akkor, 2006).

52

2007 yılında Mutlu Binark ve Mine Gencel Bek’in Eleştirel Medya Okuryazarlığı: Kuramsal Yaklaşımlar ve Uygulamalar başlıklı kitabı medya okuryazarlığının kavramsal ve tarihsel gelişimi ile eleştirel pedagoji bir arada incelenmiştir. Benzer tarihlerde yayınlanan Medya Okuryazarlığına Giriş başlıklı çalışma da kitle iletişim araçları, ideoloji, medya-iktidar ilişkisinde medya okuryazarlığının önemine değinmiş ve Türkiye’de hazırlık sürecinde olan medya okuryazarlığı çabalarına ilişkin öneriler ortaya konmuştur (Taşkıran, 2007).

Kazan ve Balkın, Türkiye’de medya okuryazarlığın gelişimini üç döneme ayırmıştır: 2003- 2006 yılları arası “Hazırlık Dönemi”, 2007-2013 yılları arası “Medya Okuryazarlığı Eğitimi Dönemi” ve “2014 yılından günümüze “Yeni Medya Okuryazarlığı Eğitimi Dönemi” (Kazan ve Balkın, 2018: 250).

2003-2006 Yılları “Hazırlık Dönemi”

Medya okuryazarlığı eğitiminin öneminin anlaşıldığı bu ilk dönem, Dünya’daki çalışmaların takip edilip Türkiye’ye uygun müfredat oluşturma çalışmalarının yapılmasıyla başlamıştır. İlk olarak 2003 yılında RTÜK ‘İletişim Şurası’ tarafından düzenlenmiştir. Sonrasında 2004 yılında Kadın ve Aileden Sorumlu Bakanlık bünyesinde ‘Şiddeti Önleme Platformu ve Medyada Şiddete Duyarlılık’ paneli yapmıştır. Bu panelde medya okuryazarlığı dersinin ilk öğretim okullarında okutulması önerilmiştir. 2006 yılında RTÜK tarafından ‘İlköğretim Çağındaki Çocukların Televizyon İzleme Alışkanlıkları Araştırması’ yapılmıştır. Bu çalışma, sonucunda öğrencilerin günde üç saate yakın televizyon izlediklerini ve internet ve radyo dinleme alışkanlıkları gibi birtakım sonuçları ortaya koymuştur. Bu araştırmanın sonuçları

53

medya okuryazarlığının önemini vurgulamaktadır. 2006 yılında RTÜK ve MEB Talim Terbiye Kurulu (TTK) ile öğretim kurumlarına medya okuryazarlığı konulmasına dair bir işbirliği protokolü imzalayarak, Türkiye’de medya okuryazarlığına ilişkin ilk resmi adımı atmıştır. Protokolün konusu ise medya okuryazarlığı konusunda müfredatın oluşturularak pilot olarak okullarda uygulanmasını sağlamaktır. 24 Kasım 2006 tarihinde Ankara’da düzenlenen Uluslararası Medya Okuryazarlığı Paneli’nde ise, medya okuryazarlığı kavramı kamuya tanıtılmış ve medya okuryazarlığının gerekliliğini vurgulayan sunuşlar yapılmıştır. Bu çalışmaların bir devamı olarak, RTÜK uzmanları ile üniversitelerden araştırmacıların katılımıyla bir komisyon oluşturulmuştur.

Araştırmacılar, medya okuryazarlığı alanında çeşitli ülke örneklerini incelemişler, ulusal ve uluslararası çalışmaları değerlendirmişlerdir. Öğretim programlarında, öğrencilerin doğru bilgiye ulaşma becerilerini geliştirecek şekilde eğitimin düzenlenmesine ve yaklaşımlar oluşturulması gerektiği sonucuna varmışlardır.

2007-2013 Yılları “Medya Okuryazarlığı Eğitimi Dönemi”

Bu yıllarda ABD, Kanada ve Avrupa’da medya okuryazarlığı dersi eğitimi zorunlu olarak okutulmaktadır. Çocukları medyanın zararlı içeriklerinden korumak yerine eleştirel bakış açısı geliştiren yaklaşımlarla bilinçlendirmektedirler (Kazan, Balkın, 2018:251). Türkiye’de ise 2007-2008 eğitim öğretim yılında 6.,7. ve 8.

sınıflarda haftada bir saat seçmeli ders olarak müfredata eklenmiştir. İlerleyen yıllarda RTÜK tarafından çeşitli yarışmalar ve dersin önemine vurgu yapan paneller düzenlenmiştir. 2012 yılında RTÜK ilk medya okuryazarlığı dersi araştırmasını yapmıştır. Araştırmanın amacı 7. ve 8. sınıflarında seçmeli ders olarak yer alan olan

54

Medya Okuryazarlığı dersinin öğrenciler üzerindeki etkisini, öğrencilerin ve öğretmenlerin bakış açılarından tespit etmektir. Araştırmanın sonucunda medya okuryazarlığı dersi alan öğrencilerin %90 oranında, medyaya eleştirel bakış açısı kazandığını, sorumlu bir birey olmaya başladığını ve ailece televizyon seyrederken kanal seçiminde olumlu yönde rol oynadığını ifade etmiştir (Kalın, 2018:353).

Araştırmadan hemen sonra yapılan ‘Medya Okuryazarlığı Çalıştayı’nda medya okuryazarlığı dersi 7. veya 8. sınıfların birinden bir kere haftada iki ders saati olmak üzere güncellenmiştir. Aynı yılda TRT tarafından Konya’da ‘1. Uluslararası Çocuk ve Medya Konferansı’ düzenlenmiştir. Yurtiçi ve yurtdışı uzmanların katıldığı konferansta ana tema çocukların medyanın eğitici içeriklerine yönlendirilmesi olmuştur. Bu dönemin son çalışması 2013 yılında ‘1. Türkiye Çocuk ve Medya Kongresi’

düzenlenmiş ve 2014-2018 yılları için uygulama planı ortaya konmuştur. Bu planda çocukların medya karşısında savunmasız olduğu ve medyanın zararlı etkilerinden korunmaları gerektiği ifade bulurken medya okuryazarlığının korumacı yaklaşımı benimsenmiş medya okuryazarlığının eleştirel ve sorgulayıcı bir bakış açıcı becerisi kazandırma temel amacından uzak bir tutum sergilenmiştir (Binark ve Bek, 2007:91).

Bununla birlikte bu dönem itibariyle akademik alanda hem yüksek lisans hem de doktora tez çalışmaları hazırlanmıştır. Aynı zamanda kitap ve makalelerin sayısında artış olmuştur (Kalın, 2018:351).

55

2014’ten Günümüze Yeni Medya Okuryazarlığı Eğitimi Dönemi

2006 yılında müfredata eklenen seçmeli medya okuryazarlığı dersi 2013 yılında

‘İlköğretim Öğrencilerinde Medya Okuryazarlığı Bilincinin Geliştirilmesi ve Medya Okuryazarlığı Dersine Yönelik İşbirliği Protokolü’ imzalanmıştır. Protokolün imzalanmasının ardından medya okuryazarlığı dersi öğretim programı geliştirilmesi için MEB, RTÜK ve akademisyenlerden oluşan bir komisyon çalışmalar yapmıştır.

Çalışmalar sonucu 2014-2015 yılında tekrar güncellenmiştir. Önceki ders programından en büyük farkı eğitimde beceri temelli bir yaklaşımın esas alınmasıdır. Bu beceriler erişim, çözümleme, değerlendirme ve üretim olarak yer alırken uluslararası literatürde de sıkça vurgulanan anahtar kavramlar olarak öne çıkmaktadır. 2015 yılında RTÜK 1273 ilköğretim öğrencisi ile medya okuryazarlığı araştırması yapmıştır. Bu araştırma hem dersin kazanımlarını hem de öğrencilerin iletişim araçları ile ilişkilerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Araştırmanın sonucunda, katılan öğrencilerin %98,3’ü televizyon izlediğini, %77,3’ü televizyonu aileleriyle birlikte izlediğini belirtmiştir. Bu durum medya okuryazarlığı eğitiminin yetişkinler açısından da önemini ortaya koymaktadır.

Televizyon izleme sürelerinin haftalık olarak yaklaşık 3 saati geçtiği belirlenmiştir.

İzleme sebeplerini ise sevdiği programları izlemek ve can sıkıntılarını gidermek olarak göstermişlerdir. Bir başka bulgu ise cep telefonu ve internet kullanımına yöneliktir.

Öğrencilerin %81,2’sinin evinde internet olduğu ve %71,1’inin cep telefonlarından internete girdiği görülmüştür. İnternet kullanım oranı ise televizyon izleme oranına göre daha yüksek seviyelere çıkmaktadır. Yaklaşık 4 saati internette geçiren öğrencilerin cep telefonlarından müzik dinlemek, sosyal ağlarda gezinmek gibi farklı uygulamalarla çeşitli işlevlerinin olması tercih edilmesindeki en büyük etken olmaktadır. Bununla birlikte %70’i tek iletişim aracı olarak cep telefonunu görmektedir. Gerek televizyon