Türkiye’de KBS/CBS Çalışmalarının Genel Bir Değerlendirmesi

Türkiye’deki mevcut bilgi altyapısında birçok karmaşa yaşanmaktadır. Gelişen yeni bilgi teknolojileri ve imkânlarından yararlanmak amacıyla da birçok yeni hedefler ve çalışmalar benimsenmektedir. Türkiye’deki kurumlar, içinde yaşadığımız çağın bir gereği olarak yürüttükleri bilgi sistemi çalışmalarında, kurumsal önceliklerini ön planda tutarak, alışageldikleri politikalarını bilgi sistemi adı altında yürütmeye devam etmektedirler (Erdi ve ark., 2005).

Coğrafi Bilgi Sistemi ile çalışan olası kullanıcıların çoğu, mekana dayanan planlama, düzenleme, izleme veya uygulama ağırlıklı çalışma yapan meslekler ve kamu-özel kurumlardan oluşmaktadır (Yomralıoğlu, 2000).

Fakat, bu mesleklerin olası kullanıcıları arasında amaçlar, hedefler, uygulamalar, standartlar vb. gibi konularda bir karmaşa yaşanmaktadır.

Mevcut çalışmalarda olması gereken amaç ve uygulama birliğinin oluşturulması bir yana, çalışmaların birbirlerini reddi sonuçlarına da rastlanabilmektedir. Geçmişte büyük bir karmaşanın hakim olduğu çalışmalar, bu günde aynı özelliklerini koruyarak devam etmektedir (Erdi ve ark., 2005).

Mevcut kurumsallaşmalardaki/çalışmalardaki temel yapı, birimlerden her birinin farklı amaçlı teşkilatlanmış oluşlarıdır. Mevcut yapının durumunu tespit amaçlı yapılan bir çalışmada aşağıda belirtilen genel tespitler yapılmıştır (HAKAR, 1986).

Mevcut sistemde Bilgi Sistemi Kavramı, Oluşturma, Güncel Tutma ve İhtiyaçların Karşılanması İle İlgili Karmaşalar bulunmaktadır (Şekil 4.5).

Şekil 4.5: Türkiye Bilgi Altyapısı Durumu

Mevcut çalışmaların, bir Bilgi Sistemi kavramı ile ele alınması düşüncesi oluşmamıştır. Bu durum, bazı bilgi ve kaynakların yeterli özellikte ele alınmasını önlemektedir. İhtiyaçların büyük bir kısmı belirli bir merkezden karşılanamamakta, kuruluşlar genellikle birbirlerinden kopuk, kendi ihtiyaçlarını özel çözümlerle karşılama yoluna gitmektedirler.

Günümüzde Türkiye’deki kamu kurumlarının bilgi toplama ile ilgili çalışmalara bakıldığında, üretilecek bilgilerin bir sınıflamasının yapılmadığı, toplanacak bilgilerin kim tarafından ve nasıl toplanacağının yeterince tariflenemediği, bilgi paylaşımının kurallarının yeterince oluşturulamadığı gözlenmektedir. BİLGİ SİSTEMİ KAVRAMI İLE İLGİLİ KARMAŞA İHTİYAÇLARIN KARŞILANMASI İLE İLGİLİ KARMAŞA OLUŞTURMA İLE İLGİLİ KARMAŞA GÜNCEL TUTMA İLEİLGİLİ KARMAŞA BİLGİ SİSTEMİ KAVRAMI OLUŞMAMIŞ SİSTEMDEN SORUMLU BİRİM YOK

Bu tespitler ışığı altında, Türkiye’de bilginin üretimi, yaşatılması ve bilgilerden yararlanma konularında bir sistem mantığının oluşmadığını, dolayısı ile bir karmaşanın yaşandığını söylemek mümkündür.

Bilgi sistemlerinde verinin toplanması, depolanması ve işlenmesi kadar, toplanan bilginin zamana ve değişimine paralel olarak güncellenmeleri de büyük önem taşımaktadır. Mevcut bilgi altyapısının, kurumlarca yaşatılamaması ve sistemden beklenen isteklere cevap veremez duruma gelmesi yaşanan karmaşalardan bir tanesidir.

Mevcut sistemdeki bilgilerin niteliği, karar organlarının isabetli kararlar almasına imkan vermemektedir. Sistemde var olan bazı bilgilerin diğer faaliyetlere altlık olabilecek nitelikte olmadıkları gibi, çoğu zaman ait olduğu kurumun ihtiyaçlarına da cevap verememektedir. Bilgilerin güncelliği konusunda gereken sistematik bir yapı kurulamaması nedeni ile de yeni birçok sorunun ortaya çıkmasına sebep olmaktadır.

Türkiye’deki mevcut bilgi altyapısının durumunu aşağıdaki iki tespitle özetlemek mümkündür.

• Bu güne kadar, amacı ve içeriği belirlenmiş bir bilgi sistemi kavramı ortaya konamamıştır.

• Ülkede sistem bütününden yetkili ve sorumlu bir kuruluş bulunmamaktadır.

Mevcut çalışmalarda sistem mantığına uygun olarak, sisteme dahil edilecek verilerin hangileri olacağı, bu verilerin kimler tarafından ve nasıl toplanacağı, nasıl güncel tutulacağı, nasıl paylaşılacağı gibi konularda kayda değer bir politika benimsenmemiştir.

Her bir kurum şekil 4.6 da olduğu gibi, dünyayı farklı algılayıp, sadece kendi faaliyeti ile ilgili çalışma yapmakta, bir diğer birim ya da ihtiyaç ilgi alanı dışında

kalmaktadır. Bu şekli ile kaç kurum varsa o kadar farklı Dünya ve buna bağlı çeşitli ve mükerrer veri ortaya çıkmaktadır.

Şekil 4.6: Türkiye’de aynı mekanda farklı kurallara göre çalışan kurumlar

Çalışmalarda sistem mantığına uygun bir görev ve toplanacak veri konusunda bir ortak politikanın olmadığı gözlenmektedir. Toplanacak verilerin bir sınıflaması yapılmadığı gibi, hangi kurum, hangi veriyi toplayacak, verinin güncelliği, güvenliği ve paylaşımı hangi kurallara göre olacağı konularında sistematik bir yaklaşım benimsenememiştir. Mevcut yapıda olduğu gibi, sistem mantığı isimlerinde olsa da tam kurulamadığı, oluşturma, güncel tutma, paylaşım, ihtiyaçlara cevap verebilme, vb. konularda pek çağa uygun davranılamadığı düşünülmektedir.

Bu problemler daha verinin elde edilmesi aşamasından başlayarak sistemin bütünü içerisinde devam etmektedir. Her bir kurumun kurumsal anlayışı, oluşturma faaliyetlerindeki idari yaklaşımları ve teknik anlamda da farklı veri formatlarında üretilen veya değişik standartlarda oluşturulmuş verilerin belli bir standartta olmamasından kaynaklanan problemler vardır.

Elektrik Diğer

HGK

Kadastro

Bu bileşenlere ilişkin “Ülke Politikası Nedir?” diye bir soru sorulduğunda sadece bir konuda bile sağlıklı bir planın, politikanın, iradenin ya da sonucun olduğunu söylemek güçtür.

İdeal bir Coğrafi Bilgi Sisteminde veri yoğunluğu ve paylaşım zorunluluğu düşünüldüğünde bugünkü anlayışta yürütülen çalışmalarla sağlıklı sonuçlara varılması mümkün görülmemektedir.

Şekil 4.7 de, başlıca kurumların sistem oluşturmada kendi bünyesel kabullere göre hedefler ve politikalar benimsedikleri sunulmaktadır.

Şekil 4.7: Türkiye’de özel hedefli yürütülen Bilgi Sistemi çalışmaları

Bilgi sistemi amaçlı çalışmalarda olması gereken standart birliği ve davranışa ilişkin yeterli çaba ve özveri gösterilememiştir. Kurumsal kabul ve benimsemeler ülke ve bilimsel gerçeklerden daha ön plana çıkarılabilmektedir. Halen de bu anlayışın sürdüğü gözlenmektedir. Benimsenen bu politik yaklaşımlar sonucunda şu genel kanıya varıldığı söylenebilir. Kurumlar mevcutta karmaşa olarak nitelendirilen çalışmalarında bilgi teknolojilerini kullanarak sadece kurumsal bir otomasyon çalışması yapmaktadırlar. Bu da çalışmalarına bilgi sistemi takılarının eklenmesinin

TAKBİS MERNİS

KBS CBS

sistem mantığına uygun olmadığı düşünülmektedir. Öyle ki, bu yaklaşımın bir sonucu olarak kurumlar, kendi bilgi ihtiyaçlarını bile karşılamada çok büyük güçlükler yaşamaktadırlar. Aslında ülkede yapılan Bilgi Sistemi faaliyetleriyle ideal bir yapıya kavuşma temel hedef olmalıdır. Bütünün parçaları olduğu gerçeği hep göz önünde tutulmalıdır.

Şekil 4.8 den görüleceği gibi, her bir kurum kendi kurumsal hedeflerini ön plana alarak, kendi koyduğu kurallara ve standartlara göre bilgi sistemi oluşturma gayreti içerisindedirler.

Şekil 4.8: Türkiye’de Yürütülen Bilgi Sistemi Çalışmaları

MERNİS: Merkezi Nüfus Bilgi Sistemi TAKBİS: Tapu Kadastro Bilgi Sistemi CBS: Coğrafi Bilgi Sistemi

KBS: Kent Bilgi Sistemi

Her konuda olduğu gibi bilgi teknolojileri ve onlardan yararlanma konusunda da ülke standartlarının ve uygulama bütünlüğünün olmaması birçok farklı çalışma ve ürünün oluşmasına sebep olmaktadır. Çalışmalarda sistem mantığına uygun

MERNİS TAKBİS KBS UYG CBS

davranışlar geliştirilemediği için birbirlerini ret eden ya da yok kabul eden bir çalışmanın yürütüldüğü gözlenmektedir (Erdi ve ark., 2005).

Çalışmalarda kurum hedefleri, kuralları, standartları, tercihleri yerine genel bir sistem hedefleri, kuralları, standartları ve tercihleri temel alınmalıdır (Şekil 4.9).

Şekil 4.9: Türkiye’de Bilgi sistemi çalışmalarında olması gereken temel yaklaşım a b CBS K B S C B S M _E R MERNİS CBS KBS TAKBİS