Türkiye’de Ev Hizmetinde Çalışanlara Yönelik Yasal Düzenlemeler

4857 sayılı İş Kanunu çerçevesinde çocuk bakıcısı, hizmetçi, temizlikçi, şoför, bahçıvan, aşçı, özel öğretmen vb. işlerde istihdam edenler İş Kanunu kapsamı dışında tutulmaktadır. Ev hizmetlerinde geniş istihdam alanı bulunmasına rağmen 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında çalışanların yararlandığı haklardan ve korumalardan yararlanamayıp büyük hak kayıplarına uğramaktadır. Bu bağlamda ev hizmetlerinde çalışanların haftalık çalışma süresi azami sınır, fazla mesai ücreti, kıdem tazminatı, işten çıkarmada ihbar süresi, yıllık izin, iş güvencesi gibi hak ve güvencelerden yararlanamamaktadır. Ancak çocuk bakıcısı, evde hasta bakan hemşirenin yaptıkları iş ev hizmeti işi olarak değerlendirilmediği için İş Kanunu kapsamında yer almaktadır ( Sarı Gerşil ve Temel, 2016: 1121).

2.6.3.2. Borçlar Kanunu’na Göre Evde Çalışanlar

Ev hizmetleri ile kastedilen temizlik, çamaşırcılık gibi işler Borçlar Kanunu’na göre çalışan bahçıvan, gündelikçilik, mürebbiye olarak adlandırılan kişiler tarafından yerine getirilmektedir. Yargıtay’ın kararına göre ülkemizde ev hizmetinde iş sözleşmesi ile çalışanlar İş Kanunu kapsamı dışında bırakılmaktadır (Topgül, 2016: 342). Bu nedenle

46

ev hizmetinde çalışan kişilerin iş sözleşmesinden kaynaklanan hak ve borçları 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’na göre belirlenmektedir. İşçi ve işveren arasındaki hukuki ilişkilerde Borçlar Kanunu’nun hizmet sözleşmesinin hükümleri uygulanmaktadır ( Manav, 2015: 515).

2.6.3.3. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na Göre Ev Hizmetinde Çalışanlar

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun ‘‘Kapsam ve İstisnalar’’ başlığı altındaki ikinci maddesinin c bendindeki ev hizmetleri kanunun uygulama alanına girmediği için iş sağlığı ve güvenliği düzenlemelerinin kapsamı dışında tutulmuştur (Manav, 2015: 516). Ancak yasanın kapsamını belirleyen 2. madde de ‘‘Bu kanun; kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine, bu işverenlerin işverenleri ile işveren vekillerine, çırağa ve stajyerlerde dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır’’ yer almaktadır. Kanun İş Kanunu kapsamına girmeyen işyerlerinde çalışanları da iş sağılığı ve güvenliği koruması altına almıştır. Burada ki temel yaklaşımın nedeni olarak ev hizmetlerinde çalışan işçilerin işyerlerinin özel konut olmasından dolayı teftiş kapsamı dışında tutulmasından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle işyerinde yaşadıkları kazalar, ölümler, yaralanmalar, kimyasal maddelerden dolayı oluşan cilt hastalıkları iş kazası ve meslek hastalığı olarak görülmemektedir (Topgül, 2016: 341). Düzenlemelerin dışında bırakılmış olmalarından dolayı kaza ve meslek hastalığı nedeniyle uğradıkları gelir kaybı ve gider artışı nedeni ile çalışan işçiler korumasız bırakılmaktadır (Manav, 2015: 516).

2012 yılında yürürlüğe giren 6331 sayılı iş sağlığı ve güvenliği kanunu kamu ve özel sektördeki ‘‘tüm çalışanları faaliyet konularına bakılmaksızın’’ içermesine rağmen ev hizmetlerinde çalışanlar kapsam dışı bırakılmıştır. İşverenin Borçlar Kanunu’na göre ev hizmetlerinde çalışanlar için iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini alma yükümlülükleri bulunmaktadır. Ancak 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun, iş kazaları bakımından önemsiz sayılamayacak bu risk grubunu, kapsam dışında tutması kanunun önemli eksikliklerinden biridir. Bu nedenle 1 Nisan 2015 tarihinde 5510 sayılı sosyal sigortalar ve genel sağlık sigortası kanununa madde eklenerek ev hizmetlerinde çalışanların sigortalığı ve çalıştırana ilişkin yükümlülükler yeniden düzenlenmiştir. (Topgül, 2016: 342).

47

2.6.3.4. Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortasına Göre Düzenlemeler

Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından hazırlanan ‘‘Ev Hizmetlerinde 5510 Sayılı Kanunun 9. maddesi kapsamında sigortalı çalıştırılması hakkında Tebliğ’’ 1 Nisan 2015 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na madde ekleyerek ev hizmetlerinde çalışanların sigortalılığı ve çalıştırana ilişkin yükümlülükler değiştirilmiştir. Kanunun 9. maddesine göre ev hizmetinde çalışanların sigortalı olması için bildirimde bulunacak kişinin gerçek kişi olması, yapılan ev hizmeti tanımına uygun olması ve ev tanımı kapsamında yer alması gerekmektedir (Manav, 2015: 517).

Ev hizmetlerinde 5510 sayılı kanunda yapılan tanıma göre; ev hizmeti, ev içerisinde yaşayan aile bireyleri tarafından yapılabilecek temizlik, yemek yapma, çamaşır, ütü, alışveriş, bahçe işleri gibi gündelik işler ile çocuk, yaşlı veya özel bakıma ihtiyacı olan kişilerin bakım işlerinin aile bireyleri dışındaki kişiler tarafından yapılmasını ifade eder (Ev Hizmetlerinde 5510 Sayılı Kanunun Ek 9. Maddesi Kapsamında Sigortalı Çalıştırılması Hakkında Tebliğ, m.1.3) Ev hizmetlisi ise bu işleri yapan kişidir.

Ev hizmetlerinde 5510 Sayılı Kanunun 01/04/2015 tarihinden itibaren yürürlüğe giren Ek 9. maddesine göre; bir veya birden fazla gerçek kişi tarafından çalıştırılan ve çalıştıkları kişi yanında ay içerisinde çalışma saati süresine göre hesaplanan çalışma gün sayısı 10 gün ve daha fazla olanlar ile aynı veya farklı gerçek kişi yanında 10 günden az çalışanlar şeklinde ikiye ayrılmıştır. Ev hizmetlerinde ay içerisinde işverenin yanında 10 gün ve daha fazla çalışanlar, kanunun ek 9. maddesine tabi sigortalılar 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılacaktır. Bu sigortalılara, kanunun uzun ve kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası ve 4447 Sayılı Kanun’un 46. maddesine göre işsizlik sigortası hükümleri uygulanacaktır (Ev Hizmetlerinde 5510 Sayılı Kanun, 2015: 1).

10 günden az çalışanlar ise iş kazası ve meslek hastalığı sigortasından yararlanacaklardır. Bu sebeple sigortalı çalıştıranlar 10 güne kadar çalıştırdıkları sigortalılar nedeniyle işveren sayılmayacaklar, sigortalı çalıştırdıkları her gün için sigortalı çalıştıranlar prime esas günlük kazanç alt sınırının %2’si oranında iş kazası ve meslek hastalıkları pirimi ödeyeceklerdir. Yapılan düzenleme ile ay içerisinde 10 gün ve daha fazla çalışanlar tam sigortalı, 10 günden az çalışanlar ise kısmi sigortalı olarak belirtilmiştir. 10 günden az çalışanlar iş kazası ve meslek hastalığı sigortasından, 10 gün

48

ve 10 günden fazla çalışanlar ise kısa ve uzun vadeli tüm sigorta dallarından yararlanmaktadırlar ( Ev Hizmetlerinde 5510 Sayılı Kanun, 2015: 4).