Türkiye’de Duglas Üzerine Yürütülen Çalışmalar

19

mevsimi içerisinde ise duglasın iyi gelişme gösterebildiği yerlerde yağışın en az 200 mm'nin üzerinde olduğu belirtilmektedir. İyi yetişme muhitlerinde nisbi hava rutubeti oldukça yüksektir. Nitekim Büyük Okyanus sahil bölgelerinde nispi rutubet %85-90 civarında olup, yazların kurak geçtiği Batı Washington ve Batı Oregon'da ortalama nispi rutubet nadir hallerde %75'in altına düşmektedir. Duglas yetiştirmelerinde başarılı olan İngiltere’deki plantasyon sahalarında, yıl boyunca ortalama nispi hava rutubetinin %80’nin üzerinde olduğu belirtilmektedir (Şimşek, 1977). Duglasın her iki varyetesinin (P. menziesii var. menziesii ve P. menziesii var. glauca) de kuzeyden güneye doğru gidildikçe daha yüksek rakımlarda tırmanabilmesi, türün yayılışı üzerine iklimin etkilerini yansıtır. Yayılışını kuzeyde sınırlayan başlıca faktör sıcaklık, güneyde ise rutubettir (Silen, 1978).

20

140 hektar civarındadır (Çalışkan, 1998). Fidanlık aşaması çalışmalarına IUFRO koleksiyonundan sağlanan 118 orijinle (85 orijin var. menziesii’ye ait ve 33 orijin var.

glauca’ya ait) başlanmış ve ilk etapta fidanlık aşaması değerlendirmeleri gerçekleştirilmiştir (Şimşek, 1977). Başarılı bulunan 81 orijin ile 1973-74 yıllarında 8 adet deneme alanı (İzmit-Çenedağı, İzmit-Kefken, Adapazarı-Sapanca (Soğucak Yaylası), Düzce-Aksu, Ereğli-Kocaman, Zonguldak–Yayla, Devrek-Babadağ, Sinop-Bektaşağa (Çobanköy) ve Giresun-Kulakkaya (Erimez)) tesis edilmiş ve bu denemelerin ilk sonuçları 1979, 1982 ve 1987 yıllarında alınmıştır (Şimşek, 1979;

Şimşek, 1982; Şimşek, 1987). İlk sonuçlar ışığında Batı Karadeniz bölgesinde pilot ağaçlandırmaların tesis gerçekleştirilmiştir.

Duglas 2. seri orijin denemeleri Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Müdürlüğü (KHGOAAM) tarafından 20 orijin ile 1983-1984 yıllarında kurulmuştur.

Zonguldak-Kdz. Ereğli-Suludere, Zonguldak-Yayla, Bartın-Çakraz, Cide-Gebeoğlu, Giresun-Erimez, İzmit-Kerpe, Trabzon-Maçka-Kapıköy, Çatalzeytin-Karamanlar ve Azdavay Sarpuncuk deneme alanlarıdır. Bunlardan Çatalzeytin-Karamanlar ve Azdavay Sarpuncuk deneme alanları deneme özelliklerini kaybetmişlerdir. Bu nedenle, proje 1991 yılında “Duglas (Pseudotsuga menziesii (Mirb) var. menziesii) Orijinlerin Büyüme Performansları Üzerine Araştırmalar” adı ile yeniden düzenlenmiştir. 20 yıl süreli olan bu proje ile Marmara ve Karadeniz bölgelerinde değişik yetişme ortamlarına uyum sağlayacak orijinlerin seçimi ve bu tür ve orijinlerinin yörelerin yerli türleri ile mukayeseleri amaçlanmıştır.

Türkiye’de 1960’ı takip eden yıllarda hızlı gelişen iğne yapraklı türlerle tesis edilen yoğun ağaçlandırma faaliyetleri için bazı araştırmalar kurulması ihtiyacını doğurmuştur. Duglas için geniş çaplı ağaçlandırma faaliyetlerinin plânlandığı 1988 yılında, dikim-aralık mesafelerinin ne olacağı konusu büyük önem kazanmıştır.

Ağaçlandırma yoluyla orman kurulmasında başlangıçtaki dikim sıklığının diğer bir ifadeyle aralık-mesafenin belirlenmesi, tesis edilen ormanın bütün yaşamını etkileyecek bir öneme sahiptir. Bu sebeple; aralık-mesafe seçiminde geniş aralıklara olan eğilim güçlenmektedir. Bu çalışmalar çerçevesinde, KHGOAAM tarafından hızlı gelişen iğne yapraklı türlerin sorunlarına çözüm getirmeyi amaçlayan araştırmalar yapılmıştır.

21

Şimşek (1988)’e göre, duglas ağaçlandırmaları yurt dışında en fazla Almanya ve Fransa’da yoğunlaşmıştır. Dikim aralıkları konusunda da yurt dışında pek çok araştırma sonuçlandırılmıştır. Avrupa’da 1960-1970’li yıllarda duglasın yetiştirilmesindeki sorunlar, fidan materyalinin iyileştirilmesini ve kültür tekniklerinin geliştirilmesini ön plana çıkartmıştır. Hektara dikilecek fidan sayısı, Duglas göknarındaki büyüme ve değer artışı ve buna bağlı olarak kalitenin yükselmesi konusunda değişik tartışmalar söz konusu olmuştur.

Abetz (1971), Duglas ağaçlandırmaları oluşan farklı görüşler nedeniyle uluslararası duglas aralık-mesafe denemelerinin yapılmasını önermiştir. Bu öneriye uyularak Almanya’nın Beden-Württenberg, Bayern, Rheinland-Pfalz ve Hessen Eyaletlerinde denemeler kurulmasına karar verilmiştir. Denemelerde hektara 500, 1000, 2000 ve 4000 adet fidan dikilmiştir. Bütün deneme alanlarında Almanya’da en çok kullanılan ve standart orijin olan Güney-Baden orijinli Duglas göknar fidanları kullanılmıştır.

Dikimler, 1973 ve 1974 yıllarında gerçekleştirilmiştir. Bu uluslararası araştırma projesinin benzeri bir çalışmanın Türkiye’de uygulanması için Şimşek 1987 yılında bu çalışmaya ait projeyi çok az değişikliklerle hazırlamıştır.

Boydak (1992), Reukuma (1959, 1970)’e atfen; 1925 yılında tesis edilen duglas aralık mesafe denemelerinde 1,2 m; 1,5 m; 2,4 m; 3,0 m ve 3,7 m kare dikim aralıkları alındığını, sonuçlara göre geniş dikim aralıklarının daha uygun olarak benimsendiğini açıklamaktadır. Fransa’da Champs ve Montagne (1994) tarafından yapılmış ve 17, 18 yaşlarına ulaşmış Duglas aralık mesafe denemelerinde 1,75 m aralıktan itibaren 0,25 m aritmetik bir artışla 4,75 m aralığa kadar kare dikimleri uygulanmıştır. Bu araştırma sonuçlarına göre, hektarda 800-1000 adet fidanın uygun dikim yoğunluğu olduğu vurgulanmıştır. Yine, Fransa’da, 1955 yılında uygulanan Latin karesi deneme deseniyle dikimlerde aralamamüdahalesi ve budama teknikleri birlikte uygulanmıştır (Oswald ve Parde, 1976). Şimşek (1988), Almanya’da yapılan bir araştırma çalışmasında yine dikim yoğunluğu ile aralama rejiminin birlikte dikkate alındığını ifade etmektedir. Corona vd. (1990)’da İtalya’da genç Duglas plantasyonlarında farklı araştırmacılar tarafından aralama-mesafe denemelerinin sonuçlarının yayınladığını belirtmektedir.

22

Şimşek (1988), duglasın tür ve orijin denemelerinin tesis edildiği Doğu ve Batı Karadeniz Bölgelerinde yapılacak ağaçlandırma çalışmalarında arazi yapıları göz önünde bulundurularak, şeritlere dikilecek fidanlar arasındaki mesafenin 1,6 m olacak şekilde hektara 2.500 fidan dikilmesini önermektedir. Düz yerlerde ise hektara 2.500-3.000 fidan gelecek şekilde çeşitli aralık-mesafeler uygulamayı tavsiye etmiştir.

Türkiye’de duglas dikim sıklığı için Şimşek (1988)’in önerileri öncesi herhangi bir çalışma yapılmamış olup, duglas orijin denemelerinin 2. aşama sonuçlarının da alınmasından sonra 1988 yılında, Orman Genel Müdürlüğü’nce geniş çaplı ağaçlandırma faaliyetleri başlatılmıştır.

Tosun vd. (2011) “Zonguldak-Yayla yöresindeki duglas göknarı (Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Fanco) dikimlerinde aralık-mesafenin büyüme üzerine etkiler”

başlıklı araştırmaları kapsamında; Duglas ile tesis edilen endüstriyel ağaçlandırmalarda dikim aralık-mesafesi konusuna ışık tutabilmek, büyüme ve kalite üzerine etkilerini ortaya koyabilmek için Zonguldak-Yayla’da deneme sahası tesis etmişlerdir. Bu araştırmanın sonuçlarına göre; 21 yaşındaki duglas kültürlerinde boy ve çap gelişimi açısından en yüksek gelişimin, 4 x 2,5 m aralık mesafede (hektarda 1000 fidan) elde edildiği belirtilmiştir. Dal sayısı (1.30 metre yüksekliğinde) açısından en düşük dal sayısı 4 x 2,5 m’lik dikim sıklığında elde edilmiştir. Ayrıca, kar ve rüzgâr etkilerinden en az derecede zarar gören seyrek yoğunluktaki dikim yoğunluğunun plantasyon sıklığındaki tercihi iyice kuvvetlendirmiştir.

Duglas ile ilgili bazı abiyotik ve biyotik zararların oluşması sonucu, 1988 yılından sonra bu türe daha ihtiyatla yaklaşıldığını görmekteyiz. Kantarcı (1982), duglas göknarı dikimlerinin gelişimleri üzerine iklimin, özellikle düşük sıcaklıkların ve kuru hava şartlarının; toprağın, özellikle killi, sıkı ve geçirimsiz (durgun su bulunan) toprakların sınırlayıcı etkiler yaptığının Türkiye’deki uygulamalarda kendini gösterdiğini ifade etmektedir.

Kahraman vd. (2013) yürüttükleri araştırma projesi sonucunu “Türkiye’deki I. seri duglas deneme alanlarının değerlendirilmesinde genellikle Washington Batı Kaskad orijinleri en başarılı orijinler olmuştur. Dört deneme alanının ortaklaşa olarak değerlendirmesinde 24. yaş çap gelişimi bakımından en başarılı Washington Batı

23

Kaskad’lardan örneklenen 1075 ve 1051 no’lu orijinler olmuştur. Başarılı orijinlerde yapılan gövde analizinde Duglas orijinlerinin 8-25 m³ yıllık artım yapabildiği tespit edilmiştir. II. Seri deneme alanlarında genellikle Darrington populasyonu orijinleri gerek çap gerekse boy sıralamasında ilk sıralarda yer almıştır. 28. yaş çap karakterinde orijinlerin ortak değerlendirmesinde Darrington populasyonundan 750-900 m ile 600-750 m yükseltideki orijinler en başarılı orijinler olmuştur. Sonuç olarak Türkiye’de yapılacak olan Duglas ağaçlandırmalarında Washington Batı Kaskadlar Bölgesindeki Darrington orijinine ait tohum kaynakları kullanılmalıdır. Bunun yanında Duglas’da yapılacak ağaçlandırmalarda 2 x 2 dikim aralığı uygun gözükmektedir” şeklinde özetlemektedirler.

Memiş (2009) İzmit-Kerpe Araştırma Ormanında, 1974-1975 yıllarında üç orijin ile tesis edilmiş demonstratif amaçlı duglas ağaçlandırmalarının 34. yılsonundaki gelişme durumunu değerlendirdiği çalışmada; Washington orijinin 19 cm çap, 20 m boy, 357 m³ hacim ve 10,5 m³’lik yıllık hektardaki artımı ile en iyi gelişimi gösterdiğini, Kaliforniya orijinin hektarda 5,7 m³’lük artımı ile 2. ve Oregon orijinin 3. sırada bir gelişme performansı gösterdiğini belirtmektedir.

Dağdaş (2002), Zonguldak-Çaycuma ikinci aşama duglas orijin denemelerinin 6. Yıl sonuçlarını değerlendirdiği çalışmasında; 60 m rakımdaki, kireci bulunmayan yapraklı orman kuşağındaki; Çaycuma-Gavurambarı ve Ereğli-Ahmetler deneme alanlarında, yaşama yüzdesi ve boy gelişimi (Ortalama 132 cm) açısından farklılıklar oluşmadığı,

“Zone 403, Darington” ve “Zone 202, Mt. Vernon Arlington” orijinlerinin %70’in üzerinde yaşama yüzdesi performansı gösterdiğini belirtmiştir.

Kırdar ve Sıvacıoğlu (2001), Zonguldak Orman Bölge Müdürlüğünde tesis edilen duglas denemelerinin 18 yıllık sonuçlarını değerlendirdiği çalışmalarında; Zonguldak-Yayla (Rakım: 800 m-20 Orijin) Bartın-Çakraz (Rakım: 450 m-15 Orijin) Ereğli-Suludere (Rakım: 600 m-20 Orijin) deneme alanlarında boy ve çap gelişimleri bakımından orijinler arasında önemli farklılık tespit etmişlerdir. Üç farklı deneme alanı birbiri ile mukayese edildiğinde ise ortalama 22,55 m ile Zonguldak-Yayla deneme sahasında en iyi boy gelişimi saptanmış, bu deneme sahasını ise 10,52 m ile Ereğli-Suludere ve 6,54 m ile Bartın-Çakraz deneme alanı takip etmiştir. Ayrıca,

24

Zonguldak-Yayla deneme alanında ortalama 19,9 cm, Ereğli-Suludere’de 12,87 cm ve Bartın-Çakraz 9,5 cm ortalama çap gelişimi tespit edilmiştir (Şekil 2.1).

Şekil 2.1 Zonguldak Orman Bölge Müdürlüğü deneme sahalarında duglas orijinlerin ortalama boy ve çap gelişimi

19,9

12,87

9,5 22,55

10,52

6,54

0 5 10 15 20 25

Zonguldak-Yayla (800 m) Ereğli-Suludere (600 m) Bartın-Çakraz (450 m) Çap (cm) Boy (m)

25