Türkiye Özelinde Yapılan Araştırmalar

Bir araştırma yazısında askeri ve savunma harcamaları ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkinin incelenmesinde 1956-1994 yılları arasındaki verilerin eşzamanlı denklem metodolojileri (2SLS ve 3SLS) ve değer tipi (talep-arz) modelleri kullanılmıştır. Yapılan çalışmada, Türkiye’de ekonomik büyüme ile askeri ve savunma harcamaları arasında bir ilişki olduğu saptanmıştır. Askeri ve savunma alanında yapılan harcama ve yatırımların Türkiye’nin ekonomik büyümesinde olumlu yönden bir etkisi olduğu, askeri ve savunma alanındaki harcamaların ise tasarruf ve ticari dengelerin bozulmasında kayda değer bir etkisi olmadığı sonuçları çıkarılmıştır. Çalışma aynı zamanda, başlıca belirleyici parametrelerinin, gelir düzeyi, Kürt İşçi Partisi ve PKK terör örgütünün yanı sıra Yunanistan’ın savunma harcamaları ile olan verilerin olduğu sonucuna varılmıştır (Sezgin;2001).

Bir doktora tezinde Engle ve Grander (1987) tarafından bulunan ve geliştirilen eş bütünleşme analiz yöntemini kullanarak 1950-2001 yılları arasındaki verilerden yola çıkmış ve askeri ve savunma alanındaki harcamaların uzun vadeli sonuçlarda ekonomik gelişme üzerinde olumlu etkilere sahip olduğunu göstermiştir (Candar;2003).

Bir başka çalışmada askeri ve savunma harcamaları ile ekonomik gelişme arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Analiz yapılırken Türkiye’nin 1950-2002 yılları arasındaki verileri dikkate alınmıştır. Analizin yapılmasında yeni makroekonomik ve çok değişkenli eşbütünleşme analiz yöntemlerinden faydalanılarak Türkiye’nin genel

36

askeri ve savunma harcamaları ile toplam üretim verileri arasında yakından bir bağ olduğu deneysel olarak belirtilmektedir (Halıcıoğlu;2004).

Literatürümüzde bulunan bir başka makalede Türkiye’nin 1955-2000 yılları arasında yapmış olduğu askeri ve savunma alanındaki harcamalarının GSMH verileri ile arasındaki nedensellik ilişkisine yer vermiştir. Bu ilişkini gösterilmesinde, birim kök testi eş bütünleşme ve nedensellik yöntemleri kullanılmıştır. Sonuçlar analiz edildiğinde askeri ve savunma alanındaki harcamalar ile GSMH verileri arasında uzun dönemli bir denge ilişkisi olduğu sonucu çıkarılmıştır. Bu çıkarımla birlikte kısa dönem için yapılan nedensellik incelemesinde askeri ve savunma alanında yapılan harcamalardan ekonomik gelişme yönünde tek yönlü bir nedensellik olduğu sonucu ortaya çıkmıştır (Karagol,Palaz;2004).

Gerçekleştirilen bir başka çalışmada araştırmacı, dış borçların askeri ve savunma giderlerinin ve GSMH arasındaki ilişkiyi analiz etmek için 1960-2002 dönemleri arasındaki verileri analiz etmiştir. Eş bütünleşme incelemesi ile analiz başlatılmış olup devam eden inceleme sürecinde dürtü yanıt fonksiyonları ve varyans ayrışması ilkelerinden yararlanılmıştır. Dürtü yanıt fonksiyon kurallarına göre sonuçlar irdelendiğinde dış borç ile askeri ve savunma harcamaları arasında pozitif yönlü bir korelasyon olduğu saptanmıştır. Askeri ve savunma harcamalarının Türkiye’nin dış borcu üzerinde olumlu bir etkiye sahip olduğu görülmektedir (Karagol;2006).

Ortaya konulan bir başka çalışmada 1949-2004 dönemleri arasındaki verileri kullanarak Türkiye’nin askeri ve savunma alanındaki harcamaları ile ekonomik gelişmenin arasında nedensel bir ilişki olup olmadığını eğer nedensellik ilişkisi var ise bu ilişkinin nasıl gerçekleştiğini belirlemek için doğrusal ve doğrusal olmayan Granger nedensellik yöntemlerinden faydalanmışlardır. Yapılan bu çalışmanın literatüre olan katkısı Türkiye’nin askeri ve savunma alanında yapmış olduğu harcamalar ile ekonomik olarak gelişme arasındaki doğrusal olmayan nedensellik bağının saptanmasıdır. Deneysel sonuçlar göz önünde bulundurulduğunda askeri ve savunma alanında yapılan harcamalar ile ekonomik büyüme arasında oluşan doğrusal ve doğrusal olmayan nedensellik ilişkisi görülmüştür (Görkem,Işık;2008).

37

Bir tezde bulunan ve konuyu ele alan araştırmacı, askeri ve savunma harcamaları ile ekonomik büyümenin Türkiye cephesinde nasıl etkisi olduğunu incelemiştir. Türkiye’nin Ortadoğu ve NATO’nun en büyük askeri ve savunma bütçelerinden birisine sahip olmasından dolayı, askeri ve savunma harcamaları ile ekonomik gelişme arasındaki ilişkinin Türkiye’nin gelecekteki ekonomik açıdan güçlü ve politik olarak istikrarlı bir yapıda olabilmesi için bu incelemenin sonuçlarının önemli olduğunu vurgulanmıştır. Sonuçlar için veri analizi yapısı olan Excel’in Analysis ToolPack eklentisi kullanılmıştır. Analizin sonuçları 1969-2004 yılları arasındaki veriler kullanılarak raporlanmıştır. Sonuçlar incelendiğinde askeri ve savunma harcamaları ile ekonomik gelişme arasında negatif bir ilişki olduğu analizi ortaya çıkmıştır (Tekeoğlu;2008).

Diğer bir çalışmada Türkiye’nin yapmış olduğu askeri ve savunma harcamalarının GSHY, ithalat ve istihdam değerleri arasındaki ilişkisi incelenmiştir. Analizin yapılmasında Granger nedensellik ilkesinden yararlanılmış ve sonuçların incelenmesiyle askeri ve savunma alanında yapılan harcamaların istihdam ile arasında karşılıklı nedensellik kurulmuştur. Toda-Yamamoto yaklaşımı kullanılarak gerçekleştirilen analizde ise istihdamdan askeri savunma alanında yapılan harcamaları yönünde bir nedensellik ilişkisi kurulmuştur. Askeri ve savunma alanında yapılan harcamalardan GSHY yönünde oluşan bir nedensellik sonucu ortaya çıkmıştır (Kaya;2013).

Bir araştırmada Türkiye için askeri ve savunma harcamalarının, ekonomik gelişme arasındaki ilişkiyi incelemiştir. GSHY ile askeri ve savunma harcamaları arasında herhangi bir nedensellik olup olmadığını göstermek için 1988-2013 yılları arasındaki verilerden yararlanmıştır. Bu nedenselliği analiz etmek için Johansen eş bütünleşme ve Granger nedensellik ilkelerinden faydalanılmıştır. Analizlerin sonuçları incelendiğinde, uzun dönemi kapsayan analizlerde askeri ve savunma harcamaları ile ekonomik gelişme arasında bir ilişki tespit edilmiş ve bu kavramların birbiri arasında entegreli ilişki tespit edilmiştir. Granger nedensellik yöntemini sonuçları analiz edildiğinde ekonomik gelişmeden askeri ve savunma harcamalar yönüne doğru tek yönlü bir nedensellik ortaya çıktığı görülmektedir. Ancak askeri ve savunma harcamalarından ekonomik gelişme yönünde herhangi bir nedenselliğin

38

ortaya çıkmadığı görülmüştür. Genel olarak sonuçlara bakıldığında askeri ve savunma alanında yapılan harcamaların Türkiye’nin ekonomik gelişmesine yardımcı olmadığı çıkarımı yapılabilmektedir. Askeri ve savunma alanında yapılan harcamalarda finansman sorunun çözümü ekonomik büyümeyi sağlayarak askeri ve savunma alanında yatırım yapılmasının gerekmesidir. Bu ekonomik büyüme ise daha atıl durum olan altyapı yatırımları, eğitim harcamaları ve daha çok katkı sağlama ihtimali olan sivil yatırımlara öncelik verilerek sağlanabileceği öneri olarak belirtilmiştir (Gökmenoğlu, Taspinar, Sadeghieh;2015).

Bir başka araştırmada incelenmiş olan Türkiye’nin 1970-2015 dönemleri arasındaki verilerinden faydalanılarak askeri ve savunma alanında yapılan harcamalar ile ekonomik büyüme arasındaki ilişki analiz edilmiştir. Bu deneysel analizlerin yapılmasında Granger nedensellik yönteminden yararlanılmış ve sonuçlar raporlanmıştır. Yapılan analizlerin sonucunda Türkiye’nin yapmış olduğu askeri ve savunma harcamaları ile ekonomik gelişmesi arasında uzun vadeli incelemede nedenselliğe saptanmış genel olarak da eş bütünleşme ilişkisi olduğu gösterilmiştir (Durgun, Timur;2017).

Yayımlanmış bir başka makalede Türkiye’nin 1986-2016 dönemleri arasında yapmış olduğu askeri ve savunma harcamalarının, ekonomik büyüme ve cari işlemler dengesi arasındaki ilişkileri analiz edilmiştir. Bu analizin yapılmasında Vektör Hata Düzeltme (VECM) tekniğinden yararlanılmış ve veriler bu yöntem kullanılarak sınıflandırılmıştır. Sonuçlar incelendiğinde, askeri ve savunma harcamalarının uzun vadeli analizlerde cari açık verileri üzerinde olumsuz bir etkisi olduğu gözlemlenmiştir. Askeri ve savunma alanında yapılan harcamaların cari açık üzerinde oluşturduğu olumsuz etkilerin azaltılması için yerli üretimin desteklenerek ithalat temelli değil ihracat temelli askeri ve savunma sanayisi kurulması önerilmektedir (Canbay,Mercan;2017).