2.1 TÜRKİYE’DE KATILIM BANKACILIĞI 2.1.1 Katılım Bankalarının Organizasyon Yapısı
2.1.1.1 Katılım Bankalarının Organizasyonunun Amaçları
Organizasyonun amacı; hedeflere en az masraf ve fedakarlıkla ulaşılabilmesi için gerekli olan düzenin yaratılması, organizasyon üyelerinin birleşmesi ve tam bir uyum halinde işbirliği yapılmasıdır. Bunun yanında mevcut sermayenin korunması, büyütülmesi ve organizasyonun çağdaş yenilikleri izleyebileceği bir düzeye getirilmesidir. Katılım Bankaları organizasyonları iki tür amacı gerçekleştirmelidir.71
Bunlardan ilki; toplumun istekleri doğrultusunda çağdaş, teknik ve kaliteli hizmet sunmaktır. Global anlamda her organizasyonun toplumun arzu ve isteklerine uyma sorumluluğu Katılım Bankalarında biraz daha belirgin olarak ön plana çıkmaktadır.
İkincisi; organizasyon üyelerinin arzu ve ideallerinin gerçekleştirilmesidir.
Katılım Bankaları organizasyonun yaşaması ve gelişmesi için; Katılım Bankalarını oluşturan gruplarında amaçlarını Katılım Bankaları amaçları ile uyumlulaştırılması gerekmektedir. Aksi tekdirde organizasyonda çözülmeler ve bozulmalar meydana gelebilecektir.
Katılım Bankaları organizasyonun amaçları; organizasyonun sağlıklı bir şekilde devamını sağlayabilmesi için; haberleşme , uzmanlaşma, politika belirleme, karar alma, iş akışı düzenleme vb. konularda ciddi çalışmalar yapmaktır.
71 Yavuz Orta, “Özel Finans Kurumları Yönetim ve Organizasyonu, Sorunları, Çözüm Önerileri ve Uygulaması”., Yüksek Lisans Tezi, Gebze, 1999. s:50.
2.1.1.2 Katılım Bankalarının Organizasyonu
Katılım Bankalarının kurulmasına yasal olanak sağlayan 83/7506 sayılı Bakanlar Kurulu Kararnamesi’nin 1. maddesinin son fıkrasında; Katılım Bankalarının kuruluşu, organ, faaliyet ve tasfiyesine ilişkin esaslar ve usuller, T.C Merkez Bankası’nın görüşü alındıktan sonra Başbakanlıkça düzenlenir, düzenleme dışı kalan hususlar da TTK ile ilgili diğer kanun hükümleri uygulanır, denilmektedir. Buna göre, organizasyon özel düzenleme getirilmeyen hallerde Anonim Şirketlere ilişkin genel hükümlerin uygulanması gerekmektedir.72
Kurumun organları; Genel Kurul, İdare Meclisi (Yönetim Kurulu) ve Denetleme kurulu şeklinde sıralanmıştır. Ayrıca Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın kurum genel kurallarında bir temsilci bulunduracağı hükmü getirilmiştir. Müsteşarlık tebliğinde kurumun organları yanında, Genel Müdürün durumuna da değinilmiştir.
Kurumun Organları;
- Genel Kurul
Müsteşarlık Tebliği, genel kurul hakkında bir düzenleme getirmemiş ancak genel kuruldaki oy hakkı ve oylamaya katılmaya ilişkin hükümlere yer vermiştir. Buna göre;73
Her 1 YTL’lik hissenin 1 oy hakkı vardır. Bu tutardan az paya sahip olan hissedarlar paylarını birleştirerek veya ortaklardan birine vekalet vermek suretiyle oylarını kullanabilirler.
Vekaleten oy kullanacak ortağın, yönetim kurulu başkanı veya üyesi sıfatına sahip olmaması gerekmektedir. Ayrıca kurumu temsil açısından birinci dereceden imza yetkisine sahip olanlarda vekil olarak oy kullanamamaktadırlar.
Oy kullanma hakkı kısıtlanmamış kimselerin vekil olarak kullanacakları oy miktarına da bir taban getirilmiştir. Bunların vekil olarak kullanacakları oy sayısı ile kendi oyları toplamı sermayenin 1/10’unu aşmamaktadır.
Görüldüğü gibi müsteşarlığın tebliğinde, bildirilen yukarıdaki esaslar, genel kurulun yapısını değil, oy verme durumunu düzenlemektedir. T.T.K’na göre oluşacak
72 AKCAN: a.g.e, s:60-61.
73 GÜLAKAR: a.g.e, s:101-104.
ve çalışacak olan genel kurula bazı sınırlamalar getirilmiştir. Bu yapılan düzenlemede amaç, oyların tek veya birkaç elde toplanmasını önlemek.
- Yönetim Kurulu
Yönetim Kurulu üyeleri, genel kurulca seçilmiş 7 kişiden oluşmaktadır.Üyeler aralarından birini başkan olarak seçerler. Üyelerin görev süresi üç yıldır.
Kurumun faaliyetleri Genel Kurulca atanan bir Genel Müdür tarafından yürütülür. Genel Müdür, alınan kararların yürütülmesinden Yönetim Kuruluna karşı sorumludur. Genel müdür Yönetim Kurulunun tabii üyesidir.Yönetim Kurulu toplantılarında oy kullanamaz.
Yönetim Kurulu karar defterinin günü gününe, T.T.K’nın defterlere ilişkin hükümleri uyarınca tutulması gerekir. Ancak Tebliğ, yabancı ortakların olabileceğini de dikkate alarak defterlerin, ayrıca hukuki belge niteliği taşımaksızın, ikinci bir nüsha olarak yabancı bir dille tutulmasına olanak tanımıştır. Bu durum sermayede yabancı ağırlığının olabileceği düşünülerek düzenlenmiştir.
- Denetleme Kurulu
Katılım Bankalarının denetleme kurulları üç üyeden oluşur ve genel kurul tarafından seçilir. Denetleme Kuruluna, mali, iktisadi, hukuki alanlarda ve muhasebe konusunda bilgi ve tecrübe sahibi olan gerçek ve tüzel kişiler seçilebilir. Denetleme Kurulu üyelerinin ikisinin Türk tabiyetinde olması gerekmektedir.
Türk Ticaret Kanunu’na göre Denetleme Kurulu üyelerinin gerçek kişilerden oluşması zorunluluğu vardır. Tebliğ, Katılım Bankalarında tüzel kişilerinde denetçi seçilebilmelerine olanak tanıyarak yerli, yabancı bağımsız denetim kurumlarının bu kurumlara denetçi olabilmelerinin yolunu aşmış olmaktadır.
Uluslararası kuruluşların ve yerli denetim kurumlarının tüzel kişi olarak denetleme kurulu üyesi olması sermayenin büyük bir kısmı yabancı kaynaklı olan Katılım Bankaları için gerekli bir düzenlemedir.
Denetleme Kurulu üyeleri T.T.K’nın kendilerine yükledikleri görevleri yaparak, yasalara, kurumun asıl sözleşmelerine aykırı durumları belgelere dayanarak Genel Kurula, Hazine Müsteşarlığı’na ve Merkez Bankası’na bildirmek zorundadırlar.
- Genel Müdür
Katılım Bankalarının yürütmeye ait faaliyetleri, yönetim kurulu tarafından atanan bir Genel Müdür tarafından yürütülmektedir. Genel Müdür, alınana kararların yürütülmesinde yönetim kuruluna karşı sorumludur.
Genel Müdür, yönetim kurulunun doğal üyesi olarak, toplantılara katılmaktadır.
Ancak oy kullanma hakkına sahip değildir. Tebliğ, banka genel müdürleri ile Katılım Bankalarının genel müdürleri arasında bir paralellik kurmuştur. Ancak banka genel müdürü olarak atanabilmek için gerekli olan şartların birçoğu, Katılım Bankaları için aranmamaktadır.En az 10 yıl deneyimi olmak ve belirli dallarda yüksek öğrenim görmek gibi şartlar, Katılım Bankaları’nda genel müdürlüğe atanacak kişiler için aranmamaktadır.
Katılım Bankalarının yabancı ortaklı kurumlar olabileceği dikkate alınarak, genel müdür ve genel müdür yardımcılarından en az birinin Türkiye’de yerleşik veya T.C vatandaşı olması zorunluluğu getirilmiştir.
2.1.2 Katılım Bankalarının Kuruluşu
Katılım Bankaları, Bakanlar Kurulu kararı ile kurulur. Kurucular, T.C Merkez Bankası’nın olumlu görüşü ve Hazine Müsteşarlığı’nın teklifi üzerine, Bakanlar Kurulu’ndan kuruluş izni almaya mecburdurlar. Bu izinden sonra faaliyete geçebilmeleri için, ayrıca Merkez Bankası’nın faaliyet izni vermesi gerekmektedir.74 Katılım Bankaları, asgari 5 tanesi kurucu olmak üzere 100 ortaklı bir anonim şirket şeklinde kurulabilirler.75 Ancak, anonim ortaklığın Türk Ticaret Kanunu’nun belirlenen esaslarından ayrı olarak, ek düzenlemeler getirilmiştir. Bazı konular Bankalar Kanunu’na benzetilmiştir.
Yabancı ortakların sahip oldukları sermaye paylarının Merkez Bankası’nca alım satımları yapılan dövizler cinsinden ve nakit olarak Türkiye’ye getirilmesi zorunludur.
Kurum kurucularının müflis olmamaları veya yüz kızartıcı suçlardan mahkumiyetlerinin bulunmaması gerekmektedir.
74 POLATKAN; a.g.e, s:98-100
75 Hamit Kaplan, “Özel Finans Kurumlarının Finansal Analizi ve Performans Değerlemesi”, Yüksek Lisans Tezi, Sivas, 2002. s:19.
Katılım Bankaları ile ilgili Tebliğ’de yabancı ortakları sermayenin çoğunluğuna sahip olma imkanı tanınmıştır. Ancak bu ortakların döviz karşılıklı aldıkları hisse senetlerini Türkiye’de yerleşik kişilere devrederek, sermaye olarak getirdikleri dövizlerin geriye transfer hakları sınırlandırılmıştır. Böyle bir durumda, menkul değer karşılığı elde edilen tutar, cari kur üzerinden dövize çevrilerek Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu’na göre 5 yıl süre ile bloke edilmiştir.
20.09.2001 tarih ve 24529 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Özel Finans Kurumlarının Kuruluş ve Faaliyetleri hakkındaki yönetmeliğe göre Kuruluş ile ilgili esaslar şöyledir.76