Türkiye’de elektronik ticaret sisteminin açıklanabilmesi açısından; Türkiye ulusal enformasyon altyapı planı sistemi projesi, bilgisayarlı gümrük etkinlikleri sistemi, elektronik veri değişim sistemi, gümrük veri ambarı sistemi projesi, TT Net projesi ve elektronik ticaret koordinasyon kurulu konularının incelenmesi yararlı olabilecektir.
2.1.1. Türkiye Ulusal Enformasyon Altyapı Planı Sistemi Projesi
Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK) tarafından, 1987’nin Ağustos’unda bir toplantı düzenlenmiş ve bu toplantının sonucunda önemli iki hüküm ortaya çıkmıştır40:
1. Elektronik ticaret şebekesinin ortaya çıkarılması, 2. Yerel haberleşmenin altyapısının ortaya çıkarılması,
Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK), bu hükümlerin etrafında 1997’nın Temmuz’unda ‘’Türkiye Enformasyon Altyapı olanı’’ (TUENA) çalışmasının başlangıcını yapmıştır.
2.1.2. Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri Sistemi
Otomasyon dahilinde en önce; var olan gümrük pratikleri kontrol edilmiş, bilgisayarlı platforma geçiş kademesinde işe yaramadığı belirlenen işlemler temizlenmiş, bilgisayar platformundan gümrük pratiklerinin aynı anda uygulanmasına vesile olan bilgi yazılımı gerçekleştirilmiştir41.
Mükellefler, bu mekanizmaya bilgisayarlı gümrük yönetimlerinin bilgi giriş salonlarından ulaşabilmekte, ayrıca bu mekanizma aracılığıyla internet üzerinden bilgi yollayabilmektedir. Gümrük pratikleri, gümrüklerin elektronik mekanizmalarının bütünleşmesinin bir dalı durumundaki mekanizma aracılığıyla kontrol edilmiş, bilgisayarlı ortama geçiş aşamasında gereksiz olduğu anlaşılan işlemler ayıklanmış,
40 Mustafa Taştan, “Internet, E-Ticaret ve Endüstri İlişkilerine Etkileri”, http://www.insankaynaklari. gokceada.com/konu31.html, (Erişim Tarihi: 17.10.2016).
17
bilgisayar platformundan gümrük pratiklerinin aynı anda uygulanmasına vesile olan BİLGE yazılımı yürürlüğe 17.06.1998’de hazırlanarak koyulmuştur42.
2.1.3. Elektronik Veri Değişim Sistemi
Önceden de açıklanmış olduğu gibi, Elektronik Veri Değişim Sistemi (EDİ), tasdiklenmiş standart iletilerin zemininde oluşan verilerin bilgisayar ve iletişim şebekeleri aracığıyla aktarılması olarak tanımlanmakta ve e-ticaretin en geniş kullanımına sahip, en önemli vasıtalarından biri olmaktadır. Bir başka tanımı, ‘’değişik bünyelerdeki pratikler arasında yapısal bilgi değişimi’’ şeklinde yapılabilir. Bu tanımdaki yapısal bilgi değişimi, EDİ’nin, iş hayatında kullanılmakta olan kağıt doküman değişiminin yerine kullanılması şeklinde olmakta, EDİ e-ticaretle bu sebeple doğrudan alâkalı olmaktadır. Uygulamada bilginin aktarımı yapısal bir boyutta yapılmaktadır. Elektronik veri değişimi pratikleri, özel sektörün ve kamu sektörünün komünikasyonu etkili sağlayabilme gereksiniminden doğmakta ve açık ya da kapalı şebekeler aracılığıyla uygulanabilmektedir43.
EDİ, standart şekilde yazılan verilerin, bilgisayarlar arasında transfer edilip otomatik olarak işlenebilmesi olarak tanımlanabilir. Bir başka deyişle, standart şekilde yazılan bilgilerin bilgisayarlar arasında transfer edilmesi, verilerin değişiminin karşılıklı olarak sağlanabilmesi şeklinde olabilir. Mekanizma, tasdiklenmiş iletiler temelinde oluşan bilgilerin bilgisayarlar arasında transfer edilip otomatik olarak işlenebilmesi biçimindedir ve e-ticaretin en yaygın kullanıma sahip olan ve en önemli vasıtalarından biri olmaktadır. Özel sektörün ve kamu sektörünün komünikasyonu etkili sağlayabilme gereksiniminden doğmakta ve uygulanması açık ya da kapalı şebekeler aracılığıyla olabilmektedir44.
2.1.4. Gümrük Veri Ambarı Sistemi Projesi
EDİ ve Bilge yazılımlarının dışında; risk çözümlemesi, teyit işlemleri, vergi toplaması, bilgi ambarı da çağdaşlaşma projeleri içinde uygulanmaktadır. Bilgi ambarında bu yönde Gümrük ve Ticaret Bakanlığı (GTB) tarafından oluşturulan Gümrük Veri Ambarı Projesi (GÜVAS); tarife ve değer verilerinin, dış ticaret
42 Akyüzlü, a.g.e., s. 75.
43 Lütfü Öztürk ve Selim Başar, “Yeni Ekonomi ve Elektronik Ticaret: Dünyadaki Gelişmeler ve Türkiye Açısından Bir Değerlendirme”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2002, Cilt:16, Sayı: 3, 25-46, s. 35.
18
istatistiklerinin, işleme uğrayan ayrıntılı gümrük bildirimlerine ait bilgilerin depolanmasını temin etmektedir45.
2.1.5. TTNet Projesi
Türk Telekom Net (TTNET) Türk Telekom A.Ş. tarafından başlatılmış, açılışı test amacıyla 1999’un Mayıs’ında gerçekleşen ve Türkiye’nin iletişim zemini için çok önemli katkılar sağlayacak bir proje olmaktadır. Uygulanan servis ve teknolojileri, gelişmiş temeli, yurt dışı ilişkileriyle içinde bulunduğumuz yüzyılın veri işlem uygulamalarında Türkiye’yi geliştirmekte ve ilerletmektedir46.
2.1.6. Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu
Türkiye, dünyadaki ilerlemelere uyumluluk gösterip ayak uydurmak zorunda olmaktadır. Buna bağlı olarak Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulunun (BTYK) 25 Ağustos 1997’de gerçekleştirdiği, bir strateji belirlenmesi maksatlı toplantıda elektronik ticaretin ülkede yayılması kararına varılmış ve Dış Ticaret Müsteşarlığına koordinatörlük verilmiştir. Karara bağlı olarak, Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu’nun (ETKK) 16 Şubat 1998’de ilk toplantısı yapılmış, başkanlığı Dış Ticaret Müsteşarlığı yapmış, ilgili kuruluşlar toplantıya iştirak etmiş, elektronik ticaretin ilerlemesine ait düzenli ve geniş iştirakle çalışmaların başlangıcı bu şekilde yapılmıştır. Elektronik ticaretin ilerletilmesi hususunda, ETKK’nin bazı görüşleri aşağıda sıralanmaktadır47:
1. Rekabet kaideleri çerçevesinde, servis sağlayıcılara özendirici imkânların tanınması,
2. Komünikasyon hizmetleri için alınan ücretlerin mümkün olduğu kadar düşük olması ve ilgili unsurların irdelenmesi,
3. Kobiler başta olmak üzere, ihtiyaç duyulan finansman dayanağının, e- ticaretin gerektirdiği bilgisayar donanım ve yazılımına sahip olmak isteyen kurum ve kişilere, gereken finansman dayanağının verilmesi,
4. KOBİ’ler hedeflenen kitle olmak koşuluyla, e-ticareti tanıtacak eğitim programlarının hazırlanarak elektronik ticaretle ilgili kurum ve kişilere yetkililerce uygulanması.
45 Burak Selçuk Hasıloğlu, Elektronik Ticaret ve Stratejileri, Türkmen Kitabevi, İstanbul, 1999, s. 78.
46 Demir, a.g.e., s. 27.
47 Mehmet Yükse, 21 YY. Ticaretinin Yeni Arenası: E-Ticaret, İzmir Ticaret Odası Yayınları, İzmir, 2000, s. 65.
19