KA’lar bulundukları bölgelerin kalkınma sürecinin hızlandırılması ve bölge için önem arz eden faaliyetlerin hayata geçirilmesi amacıyla, Kalkınma Ajansları Proje ve Faaliyet Destekleme Yönetmeliği’nde (KAPFDY) önceden belirlenmiş ölçütler kapsamında bölgedeki kurum ve kuruluşlara mali ve teknik destek sağlayabilir (Can, 2011: 61). Bu bağlamda KDPFDY’de desteklenecek ve desteklenmeyecek proje, faaliyet ve programlar şu şekilde sıralanabilir;
Kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki iş birliğini ve ortaklık kültürünü geliştiren projeler
Bölgenin kaynak ve imkânlarını tespit etmeye, ekonomik ve sosyal gelişmeyi hızlandırmaya, rekabet gücünü ve yenilik kapasitesini artırmaya ve ulusal ve uluslararası düzeyde etki ve etkinliği artırmaya yönelik her türlü analiz, strateji, plan çalışması, araştırma ve inceleme gibi çalışmalar
Bölge plân ve programlarının uygulanmasını sağlayıcı proje ve faaliyetler Bölgenin iş ve yatırım imkânlarının tanıtımına ve geliştirilmesine yönelik proje
ve faaliyetler
Bölge plân ve programlarına uygun olarak, bölgenin kırsal ve yerel kalkınma ile ilgili kapasitesinin geliştirilmesine katkıda bulunan proje ve faaliyetler Yönetim, yenilikçi ve verimli üretim, tanıtım, pazarlama, teknoloji, araştırma
ve geliştirme, finansman, örgütlenme ve işgücü eğitimi gibi konularda, küçük ve orta ölçekli işletmelerle yeni girişimcileri doğrudan veya dolaylı olarak destekleyecek proje ve faaliyetler
Bölgedeki kurum ve kuruluşların insan kaynakları ve kurumsal kapasitelerinin artırılmasına, proje üretme ve uygulama kapasitelerinin güçlendirilmesine ve hizmet sunumundaki beceri ve niteliklerinin geliştirilmesine yönelik proje ve faaliyetler
40
Siyasi veya etnik içerikli proje ve faaliyetler ile Hukuka, kamu düzenine, genel sağlığa ve toplumun genel ahlak anlayışına aykırı proje ve faaliyetler, ajanslar tarafından desteklenmezler.
Şekil 6’da Türkiye’de kalkınma ajanslarına sağlanan destek türleri yer almaktadır. Bunlar mali destek ve Teknik destek olmak üzere 2’ye ayrılmaktadırlar. Bu kısımda ajanslara sağlanan destek türleri incelenmektedir.
Şekil 6. Kalkınma Ajansları Destek Türleri
Kaynak: (Can, 2011: 62 ve Kalkınma Ajansları Proje ve Faaliyet Destekleme Yönetmeliği’nden derlenmiştir)
2.7.1. Doğrudan finansman desteği
Doğrudan finansman desteği (DFD), KAPFDY’ de belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde, ajansların belirli proje ve faaliyetlere yaptığı karşılıksız yardımlardır. DFD’nin en temel uygulanma şekli, proje teklif çağrısı yöntemiyle kabul edilmiş proje ve faaliyetlere sağladığı desteklerdir. Bunun yanında ajanslar istisnai olarak, proje teklif çağrısı yapmadan da destek sağlamaktadırlar. Farklı türlerde sağlanan bu desteklerin temel sebebi, proje hazırlayan kurum veya kuruluşları, proje hazırlama konusundaki yükümlülüklerin bazılarından kurtarmak ve proje hazırlık sürecini doğrudan yönetmektir. Bu sebeple doğrudan faaliyet desteği ve güdümlü proje desteği şeklinde de doğrudan
41
destekler sağlanmaktadır. Aşağıdaki kısımda DFD türleri KAPFDY’e kapsamında incelenmektedir.
2.7.1.1. Proje Teklif Çağrısı
Ajanslar bölge planı ve bölgesel programlarda yer alan öncelikleri hayata geçirmek amacıyla belirli dönemler itibarıyla planlanan destek programları kapsamında, proje teklif çağrısı yöntemiyle, önceden belirlenmiş kriterlere uygunluk şartıyla kişi, kurum ve kuruluşlara proje karşılığı mali destek sağlayabilir. Proje teklif çağrısı, belirli bir destek programı kapsamında, nitelikleri net bir şekilde belirlenmiş olan potansiyel başvuru sahiplerinin, önceden belirlenen konu ve koşullara uygun olarak proje teklifi sunmaya davet edilmesidir. Yerel yönetimler, kamu kurum ve kuruluşları, STK’lar, gerçek ve tüzel kişiler, kâr amacı güden işletmeler ve üniversiteler proje destek çağrısı yöntemiyle ajanslardan destek alabilirler. Ajanslara sunulan projeler “Bağımsız Değerlendirici” adı verilen kişilerce değerlendirildikten sonra uygun bulunması halinde gerekli destekleri alabilirler (Can, 2011: 63).
2.7.1.2. Doğrudan Faaliyet Desteği
Ajansların kuruluş amaçları, bulundukları bölgelerin kalkınmasına, rekabet gücünün arttırılmasına, bölge ekonomisine yönelik tehdit ve risklerin önlenmesine, kritik öneme sahip araştırma ve planlama çalışmalarının yapılmasına, yenilikçilik ve girişimcilik kapasitesinin geliştirilmesine katkı sağlamaktır. Bu doğrultuda yeterli derecede mali desteğe ihtiyaç duymaktadırlar. Doğrudan faaliyet desteği de ajanslara sağlanan mali desteklerden biridir. Bu bağlamda yukarıda sağlanan amaçları gerçekleştirmek için iş geliştirme merkezleri, teknoloji geliştirme merkezleri, teknoparklar gibi kuruluşların ve bunların tesislerinin kurulması gerekmektedir. Bölge de katkı sağlayacak bu tür faaliyetlerin yapılabilmesi için ajanslara doğrudan mali destekler sağlanmaktadır. Bu mali desteklerden üniversiteler, yerel yönetimler, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, küçük sanayi siteleri, iş geliştirme merkezleri, birlikler ve kooperatifler, teknoparklar, endüstri bölgeleri, diğer kamu kurum ve kuruluşları yararlanmaktadır (KAPFDY, Madde: 27).
42
2.7.1.3. Güdümlü Proje Desteği
DFD türlerinden biri olan güdümlü projeler, proje teklif çağrısı yöntemi uygulanmadan doğrudan destek sağlamaya yönelik olarak; bölge planında öngörülen öncelikler doğrultusunda, konusu ve koşulları ajans öncülüğünde ve yönlendirmesinde belirlenen özel nitelikli model projelerdir. Bu tür projelerin temel hedefi; yeni hizmet ve üretim organizasyonlarının geliştirilmesi, üniversite ve sanayi iş birliğinin desteklenmesi, üretim ve ihracat kapasitesinin geliştirilmesi, belli sektörlerde çeşitlenmenin ve ihtisaslaşmanın desteklenmesidir (KAPFDY, Madde: 28).
2.7.2. Faiz Desteği
Faiz desteği, kâr amacı güden gerçek ve tüzel kişilerin başvuru rehberinde belirtilen nitelikteki projeleri için, ilgili aracı kuruluşlardan alacakları krediler karşılığında ödeyecekleri faiz giderlerinin, ajans tarafından karşılanmasını öngören karşılıksız yardımdır (KAPFDY, Madde: 29).
2.7.3. Faizsiz Kredi Desteği
Faizsiz kredi desteği, ajans tarafından kâr amacı güden gerçek ve tüzelkişilerin başvuru rehberinde belirtilen nitelikteki projeleri için, ilgili aracı kuruluşlar eliyle kredi verilmesini ve bu mali desteğin bu Yönetmelikte belirtilen usul ve esaslar dâhilinde ajansa faiz ödenmeksizin taksitler halinde geri ödenmesini öngören karşılıksız yardımdır (KAPFDY, Madde:30).
2.7.4. Teknik Destek
Teknik destek, ajanslar tarafından bölgedeki yerel yönetimler başta olmak üzere diğer kamu kurum ve kuruluşlarının, bölgesel kalkınma açısından önemli olan fakat kurumsal kapasite eksikliği sebebiyle belli sıkıntılarla karşılaşılan çalışmalarına destek sağlamaktır. Bu destekler; Danışmanlık yapmak, proje ve program hazırlanmasına katkı sağlamak, geçici uzman personel görevlendirmek, eğitim vermek, kapasite geliştirici faaliyetlerde bulunmak, uluslararası ilişkiler ve lobi faaliyetleri sağlamak şeklinde karşımıza çıkmaktadır (Can, 2011: 68, KAPFDY, Madde: 32).
2.8. TÜRKİYE’DE KALKINMA AJANSLARINA YÖNELİK ELEŞTİRİLER