Türk Yardımları ile İlgili Genel Değerlendirme

126

127

döneminde, özel olarak da İkinci Dünya Savaşı ve Türkiye bağlamında, en fazla ihtiyaç duyulan ürün olduğu söylenebilir. Savaş döneminde yetişkin nüfusun silâh altına alınması ile üretimde bir düşüş yaşanmış ve buğday üretiminde yüzde 50’ye yaklaşan bir gerileme meydana gelmiştir.⁵⁷³ Savaştan dolayı ekonomik anlamda zor-luk yaşamaya başlayan Türkiye’nin, savaş yıllarında müttefiklerden buğday almış olması da bu görüşü desteklemektedir. Bunun yanı sıra Eleftheron Vima gazetesi de Kasım 1942’de Türkiye’nin yaşadığı ekonomik zorluğa vurgu yapmış, Türkiye’de elektrik enerjisi ve kömür kullanımına kısıtlama getirildiğini belirtmiştir.⁵⁷⁴

Türkiye, dışarıdan elde etmiş olduğu buğdayı, hiçbir şekilde yurt dışına ak-tarmayacağını açıklamıştır.⁵⁷⁵ Eden’ın Tsouderos’a gönderdiği mektup bu durumu açıklar niteliktedir. Eden bu mektupta, Türkiye’nin, yaşadığı tahıl sıkıntısından do-layı dışarıdan sağlamak zorunda kaldığı buğdayı sadece ev tüketiminde kullanmak ve başka ülkeye vermemek üzere aldığının altını çizmiştir.⁵⁷⁶

Konuya bir başka açıdan yaklaşan Kazamias’a göre Türkiye’nin ablukaya rağmen yardımda bulunması, Türk Planının ablukayı desteklediği anlamı taşıdığını ve bu nedenle de yardımların çok fazla etkili olmadığını belirtmiştir.⁵⁷⁷ Yine aynı yazara göre Türk Planı yüzünden, göreceli bir rahatlamaya kavuşan İngiltere, ablu-kayı tümüyle kaldırılması sürecini geciktirmiş ve 5 ay daha abluka uygulamasının devamını sağlamıştır. Konuya Kazamias’ın bu görüşleri çerçevesinden bakıldığında, Yunanistan’a gönderilen Türk yardımları, insani amaçlara uygun olarak gerçekleşti-rilmekle birlikte, Müttefiklerin siyasi amaçlarına da hizmet etmiştir.

Türk yardımlarının Yunanistan’a sağladığı yararlar konusunda bütün araştır-macılar arasında tam bir görüş birliği yoktur. Özellikle bazı Yunan araştıraraştır-macılar bu yardımların etkisinin daha az olduğunu iddia etmektedirler. Konuya bu açıdan yakla-şanlardan biri de George Exintaris’tir. Bu araştırmanın omurgasını oluşturan Türk Yardım Planı süreci -ablukanın kaldırılmasıyla beraber 1942’de gerçekleşen Kızılhaç yardımlarına kadar geçen süre- Exintaris tarafından ara dönem olarak

573 Kokut Boratav, Türkiye İktisat Tarihi 1908–1985, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1988, s.63.

574 Eleftheron Vima, 25 Kasım 1942.

575 Kazamias, “Turks, Swedes and Famished Greeks”, s.298.

576 Aynı yer.

577 A.g.m., s.299.

128

tir. Exintaris bu dönemde gerçekleşen Türk yardımlarının küçümsenecek miktarda, teselli amaçlı ufak çapta sevkiyatlar olduğunu öne sürmüştür.⁵⁷⁸

Oysa yardımlar savaş koşulları göz önüne alındığında ufak çaplı sayılmacak oranda gerçekleşmiştir. Ansayılmacak bu organizasyon esnasında bazı aksaklıklar ya-şanmıştır. Örneğin Dumlupınar vapurunun dördüncü seferinde Yunanistan’a taşımış olduğu tuzlu balıkların önemli bir kısmı bozuk çıkmış ve kolilerin indirilme aşama-sında kontrol amacıyla Alman askerler tarafından depoya götürülmesi esnaaşama-sında, sahiplerine eksik verildiği hakkında çeşitli şikâyetler olmuştur. Bu sorunun kolilerin Türk gümrüğünde kontrolünün yapılmamasından kaynaklandığı görüşü hâkim olmuş ve bu nedenle Yunanistan’a Yardım Misyonu Delegeleri Vasfi Gökçe ve Feridun Demokan ile görüşen Alman yetkililer, kontrolün İstanbul gümrüklerinde gerçekleş-tirilmesini önermişler ve bu yolla da aksaklıkları giderilebileceğini ifade etmişler-dir.⁵⁷⁹

Buna karşılık, Yunanistan’a Yardım Misyonu delegelerinin hazırladığı rapor-da, daha önce gerçekleştirilen dördüncü seferde kolilerin sahiplerine tamamen veya kısmen boş teslim edildiği bilgisi verilmiştir. Kolilerin nerede boşaltıldığı konusunun aydınlatılamadığı belirtilirken, kolilerin beşinci seferde eksiksiz olarak teslim edildi-ğine dair bir belgenin Atina Pire Başkonsolosluğu’na verildiği vurgulanmıştır. Bunun yanı sıra vapur mürettebatı arasında daha önceden görülen disiplinsiz davranışların kaptan tarafından engellendiği ve bu olayların yaşandığı sefer sonunda, sevkiyatın eksiksiz olarak gerçekleşmiş olduğu ifade edilmiştir.⁵⁸⁰

Yardım malzemelerinin Yunanistan’a ulaştırılmasının ardından dağıtımda gerçekleştirilen düzenlemeler daha önce de belirtildiği üzere Uluslararası Kızılhaç Örgütü tarafından yapılmıştır. Kızılhaç halkın yardımlardan en iyi şekilde faydalana-bilmesi için şöyle bir yöntem geliştirmiştir: ICRC, Türkiye’den gelen yardımların adil bir şekilde dağıtımını sağlamak için, kumanya hazırlayan kurumların bir liste doldurması gerektiğini belirtmiştir. Bu listede kurumların komisyon tarafından hangi tarihten itibaren yardım almaya başladığı, kumanyaların hazırlanmaya başlandığı

578 Exintaris, a.g.m, s.207

579 EK 21- KA, 2599/49-2.

580 EK 24- KA, 2599/45.

129

tarih, kumanyadan istifade edenlerin sayısı, istifade edenlerin hasta, personel ve ço-cuk şeklinde tasnif edilmesi, günde kaç kişinin kumanyadan istifade ettiği ve günlük tüketim miktarının belirtilmesi istenmiştir.⁵⁸¹

ICRC, oluşturulacak bu liste ile daha adil ve sağlıklı bir dağıtım sistemi geliş-tirmeyi hedeflemiştir. Ayrıca yiyecek almakla yetkilendirilen kişinin, kimliği ve ku-rumdan aldığı yetki belgesi ile gelmesi gerektiği özellikle vurgulanmıştır.⁵⁸²

1943 yılında yardımlar, Türkiye ile birlikte diğer ülkelerin ve kuruluşların Yunanistan’a gıda göndermesiyle devam etmiştir.

1943’te GWRA’nın yardım faaliyetleri Türkiye dâhil edilmeden de devam etmiştir. Ella- Turk Şirketi Sudan gemisi Hallaren ile Yunanistan’a gıda ulaştırmıştır.

Uluslararası Kızılhaç himayesinde Yunanistan’a 1606 tonunu şeker, 117 tonunu marmelat, 28 tonunu ise kurutulmuş sebzenin oluşturduğu toplam 3391 ton gıda gönderilmiştir.⁵⁸³

Aynı yıl Türkiye de yardımlara aralıklı şekillerde devam etmiştir. Yunan Bü-yükelçiliğinin Türkiye’den, İtalya’da bulunduklarını haber aldıkları Yunan esirlere, sigara ve yiyecek maddesi gönderilmesi konusundaki talebi kabul görmüş ve içinde fındık, kuru üzüm, kuru incir, tütün, domuz eti, füme ve tuzlanmış balık bulunan beşer kiloluk on kolinin gönderilmesi sağlanmıştır.⁵⁸⁴

581 1942 Tarihli Yunan belgesi için bkz. EK 27. Bu belgenin hangi kurumdan hangi kuruma yazıldığı okunmamakla beraber, içeriğinden anlaşıldığı kadarıyla Uluslararası Kızılhaç örgütünden Kurumlara gönderilmiş olduğu kanısına varılmıştır.

582 EK 27-

583 Eleftheron Vima, 1 Temmuz 1943.

584 EK 28- BCA, 179/236/3. Yunan Büyükelçiliğinin bu talebi dışında aynı yıl Polonya ve Fransa Büyükelçilikleri de birtakım yardım isteklerinde bulunmuştur. Polonya Büyükelçiliğinin, Polon-ya’daki fakir profesör, âlim ve sanatkârlara her ay gönderilen beşer kiloluk altı yüz kolinin mesine izin verilmiş, Fransız Büyükelçiliğinin ise Almanya’daki Fransız esirlerine her ay mekte olan yardımlara ek olarak kuru üzüm ve kuru incir içeren beşer kiloluk 5000 kolinin gönderil-mesi isteği onaylanmıştır. Aynı belge.

130

Yunan Büyükelçiliğinin talebi üzerine gerçekleştirilen Türk yardımları ardın-dan, 1943’ün Ekim ayında ise Temelis ve Tamara adlı iki Sudan gemisi 8.500 ton buğday ve 3000 ton süt ürününü ve tıbbi malzemeyi Yunanistan’a ulaştırmıştır.⁵⁸⁵

1944 yılında Yunan Hükümetinin, Yunan Büyükelçiliği aracılığıyla Türki-ye’den Türk lirası karşılığında yiyecek maddesi satın alması gündeme gelmiştir. Bu talep, bir defaya mahsus olarak Kızılay tarafından azami yarım milyon liralık yiye-cek maddesi alınmak üzere kabul edilmiştir.⁵⁸⁶

1945 yılına gelindiğinde, Yunanistan’da devam eden kötü durum, Şubat 1945’te Atina İşçi Sendikası, Esirler Derneği, Atina Kilisesi, Demiryolları, Atina Ressam ve Dekoratörler Birliği gibi kuruluşlar Türkiye’den yardım isteğinde bulun-muşlardır. Bu yardımlar Tunç vapurunun Şubat 1945’te Atina’ya yardım götüreceği haberinin duyulması üzerine talep edilmiştir.⁵⁸⁷ Aynı vahim durum Adalar’da da de-vam etmiştir. Her ne kadar Yunanistan 1944’te özgürlüğüne kavuşsa da, Onikiada Mayıs 1945’e kadar Alman denetiminde kalmıştır. Bu süre zarfında Onikiada’ya gıda ulaştırılamaması nedeniyle adalarda olumsuzluklar yaşanmıştır.⁵⁸⁸

Şubat- Mayıs 1945 tarihleri arasında ICRC İzmir’den Yunanistan’a küçük botlarla gıda ulaştırmıştır. Yunanistan’a ulaştırılan giysi, gıda ve tıbbi malzeme İngil-tere ve yurtdışında yaşayan Yunanların desteği ile Türkiye üzerinden gönderilmiş-tir.⁵⁸⁹

Ekim 1945’te, Türkiye’de Devlet Demiryolları çalışanları tarafından 32550 lira toplanmış, bu para ile Türkiye’den ihracatına izin verilen gıda maddesi ve giyim eşyaları alınmıştır. Yunanistan’daki Demiryolları çalışanları için organize edilen bu yardım faaliyetine T.C. Ulaştırma Bakanlığı Başbakanlığa yazdığı yazıda, Ticaret Bakanlığının yalnızca gıda maddelerinin (füme, tuzlu balık, kuruyemiş, domuz eti, sigara ve içki) gönderilmesine izin verdiğini, giyecek gönderilmesine müsaade

585 Eleftheron Vima, 16 Ekim 1943.

586 EK 29- BCA, 107/90/8.

587 Enis Tulça, Atatürk Venizelos ve Bir Diplomat Enis Bey, Simurg Yayınları, İstanbul, 2003, s.100.

588 www.icrc.org/Web/eng/siteeng0.nsf/html/57JNXZ, Erişim tarihi 2 Mart 2010.

589 www.icrc.org/Web/eng/siteeng0.nsf/html/57JNXZ, Erişim tarihi 2 Mart 2010.

131

diğini, ancak yardımın değerini arttırmak için bir kısım giyim eşyasının gönderim izni için gereğinin yapılmasını rica etmiştir. ⁵⁹⁰