Türk Tarih Encümeni

Tablo 59. 1925-1926 eğitim yılı Türk Tarih Encümeni idari kadrosu

Reis Ahmed Refik Bey

Azâ Necib Asım Bey

Azâ Ali Seydî Bey

Azâ Halil Edhem Bey

Azâ Efdalüddin Bey

Azâ Ahmed Tevhid Bey

Azâ Hüseyin Hüsameddin Bey

Azâ Ali Bey

Azâ Mehmed Ziya Bey

Azâ Mahmud Kemal Bey

Azâ Behcet Bey

Azâ Niyazi Bey

Azâ-i Muavene Mösyö Morgan

4.6. Matbaa-i Amire

Tablo 60. 1925-1926 eğitim yılı Matbaa-i Amire memur kadrosu

Müdür Mahmud Zarif Bey

Başkâtip Vefik Bey

Muhasebe-i Mes’ul Niyazi Bey

Muhasebe Başkâtibi Sadi Bey

İmalât-ı Umumiye Memuru Abdullah Bey ‘Ayniyât-ı Muhasebe Memuru Faik Bey

Ser-Musahhih Şerafeddin Bey

SONUÇ

Bu çalışmada, Kurtuluş Savaşı’nın devam ettiği dönemlerden başlayarak, 1928 yılına kadar Türkiye’deki eğitim faaliyetlerinden bahsedilmiştir. Özellikle 1924-1928 yılları arasında okullar, öğrenci ve öğretmen sayısı, yüksekokullar ve bu okulların müfredat durumu sayısal verilerle detaylı olarak anlatılmaktadır.

Tezde sözünü ettiğimiz yıllar arasında Türkiye Cumhuriyeti’nde, eğitim konusuna ayrıca önem verilmiş ve bu konuda çalışmalar yapılmıştır. Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile tüm okulların Maarif Vekâleti’ne bağlanmasıyla, eğitim tek elden yönetilmeye başlanmış ve eğitimde yapılacak yeniliklere zemin hazırlanmıştır. Yapılan çalışmalar göstermektedir ki yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin kısıtlı bütçesine rağmen eğitim, her zaman önde gelen bir konu olmuştur.

Tezin ana kaynaklarını oluşturan 1925-1926, 1926-1927 ve 1927-1928 Devlet Salnâmeleri her yıl aynı konularda bilgiler vermemektedir. Bu sebeple, yalnızca eldeki sayısal verilerle karşılaştırma yapılabilmektedir. Buna göre 1923-1924 eğitim ve öğretim yılında ülkede 589 kız ilkokulu ve bu okullarda kayıtlı 59 741 kız öğrenci vardır. 4181 erkek ilkokulunda ise 253 430 öğrenci bulunmaktadır. Salnâmeye göre, yabancı okulların derecesi belli olmadığı için yabancı okullarda okuyan öğrenci sayısı da ilkokul kısmına eklenmiştir. 1924-1925 eğitim yılında, Tevhid-i Tedrisat Kanunu’ndan sonra medreselerin kapatılması sebebiyle medreselerde eğitim görmekte olan öğrenciler yaşlarına göre orta okullar, liseler, kız ve erkek muallim mekteplerinde açılan ilkokul bölümlerine aktarılmıştır. Kapatılan medreselerde 16 245 öğrenci vardı. Açılan bu bölümlerde ise 2169 kız, 14 979 erkek toplam 17 148 öğrenci eğitim görmüştür. 1925-1926 eğitim ve öğretim yılına gelindiğinde ilkokullarda 309 054 erkek, 45 802 kız toplamda 354 856 öğrenci vardır. 1923-1924 eğitim yılına dair ilkokul verilerine yabancı okullar da dahil olduğu için, elimizde bulunan 1925-1926 yılına ait ilkokul verileri arasında doğru bir karşılaştırma mümkün olmamaktadır. Ancak yine de erkek ilk mektepleri ve öğrenci sayısındaki artış dikkati çekmektedir.

1923-1924 eğitim yılında en fazla erkek ilk mektebi Konya’da, en fazla kız ilk mektebi İstanbul’dadır. 1925-1926 eğitim yılında ise en fazla erkek ilkokulu yine

Konya’da, en fazla kız ilkokulu ise Denizli’dedir. Bu durum gösteriyor ki Türkiye’de okullaşma İstanbul ile sınırlı kalmamış, tüm Anadolu’da okul ve öğrenci sayısının artması için gösterilen çaba olumlu sonuçlanmıştır.

Bahsettiğimiz yıllarda ortaokul düzeyinde eğitim, ortaokullar ve sanayi mektepleri ile verilmekteydi. 1924-1925 eğitim yılında ülkemizde kız öğrenciler için 8 ortaokul ve 4 sanayi mektebi bulunuyordu. Bu okullarda toplam 727 öğrenci eğitim görüyordu. Aynı eğitim yılında ortaokul seviyesinde toplam 59 erkek mektebi ve 3675 öğrenci vardı. 1925-1926 eğitim ve öğretim yılında kız orta mekteplerinin toplam sayısı 15’e yükselirken; erkek orta mekteplerinin sayısı 2’si meslek mektebi olmak üzere 56’ya düşmüştür. Ancak okul sayısı azalmış olmasına rağmen erkek orta mekteplerinin toplam öğrenci sayısı 11 264’e yükselmiştir. Kız orta mekteplerinin sayısının artmasına bağlı olarak öğrenci sayısı da artarak 1823 olmuştur. Her iki eğitim yılında da ilkokuldan sonraki eğitimin devamında başarı sağlandığını, kız ve erkek öğrencilerin giderek artan sayıda eğitime katıldıklarını söylemek mümkündür. 1927-1928 eğitim ve öğretim yılında eğitim tarihimizde önemli bir gelişme olarak, ortaokullar seviyesinde karma eğitime geçiş başlamıştır. Bu eğitim yılında 34 erkek ve 14 kız orta mektebinin yanı sıra 25 karma ortaokul eğitim vermekteydi.

1924-1925 eğitim ve öğretim yılında Türkiye’de 4 kız lisesi vardı. Bunlardan ikisi İstanbul’da, biri İzmir’de, bir diğeri de Ankara’daydı. Bu eğitim yılında toplam öğrenci sayısı 821’dir. 1925-1926 eğitim yılına gelindiğinde okul sayısı değişmemiş fakat öğrenci sayısı 1413’e yükselmiştir. Erkek liselerine bakıldığında; 1924-1925 eğitim ve öğretim yılında sivil ve askerî 19 erkek lisesi mevcuttu. Bu eğitim yılında öğrenci sayısı 4702’dir. 1925-1926 eğitim ve öğretim yılında erkek liselerinin sayısı 17’ye düşmesine rağmen, öğrenci sayısı 6747’ye yükselmiştir.

İmam-hatip okulları, 1924’te çıkarılan Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile eğitim vermeye başladı. İlk eğitim ve öğretim yılı olan 1923-1924 yılında ülkemizde 29 imam ve hatip mektebi olup, bu okulların toplam 1822 öğrencisi vardı. 1924-1925 eğitim ve öğretim yılında okul sayısının 25’e düşmesine bağlı olarak öğrenci sayısı da 1452’ye düşmüştür. 1925-1926 eğitim yılında da okul ve öğrenci sayısında düşüş görülmektedir. Okul sayısı 21’e, öğrenci sayısı ise 1009’a düşmüştür. 1926-1927 eğitim ve öğretim yılında İstanbul ve Kütahya İmam ve Hatip Mektepleri dışındaki tüm imam-hatip okulları kapatılmıştır. Bu iki okulun da kapatılma kararı 1930’da

verilmiş; 1. ve 2. sınıf öğrencileri ortaokullara nakledilirken, 3. ve 4. sınıf öğrencileri mezun olabilmiştir. 1932 yılında fiilen kapatılmış olan imam-hatip okulları tekrar 1951 yılında yedi okul olmak üzere açılmıştır.

Salnâmelerden edindiğimiz bilgiler doğrultusunda, 1925-1926 eğitim ve öğretim yılında ilkokullar, ilk yatılı mektepler, öksüz yurtları, meslek mektepleri, imam ve hatip mektepleri, ortaokullar ve liseler bazında ülkemizde 5172 erkek mektebi olup bunların 335 140 öğrencisi vardı. Kız öğrenciler için ise 548 okul mevcuttu. Bu okulların öğrenci sayısı 50 337’dir.

1923-1924 eğitim ve öğretim yılında ülkemizde 13 erkek ve 7 kız Muallim Mektebi bulunuyordu. Erkek mekteplerinde 560, kız mekteplerinde 430 öğrenci eğitim görmekteydi. 1924-1925 eğitim yılına gelindiğinde Erkek Muallim Mektebi sayısı 15, Kız Muallim Mektebi sayısı 9 olurken; öğrenci sayısı erkek muallim mekteplerinde 2374’e, kız muallim mekteplerinde ise 1228’e yükselmiştir. 1925- 1926 eğitim ve öğretim yılında da okul sayısı artmıştır. 16 Erkek Muallim Mektebi’nde 4171, 10 Kız Muallim Mektebi’nde 2594 öğrenci eğitim görmüştür. Bir önceki yıla nazaran öğrenci sayısı %100’e yakın bir artış göstermiştir.

Cumhuriyet’in ilanından sonra ülkemizde yüksek eğitim, Ankara Hukuk Mektebi, Tıp, Eczacılık-Dişçilik, Fen, Edebiyat, İlahiyat, Hukuk Fakülteleri, Yüksek Muallim Mektebi, Sanayi-i Nefise Mektebi, Hattat Mektebi ile Mekteb-i Mülkiye’de verilmekteydi.

Ankara Hukuk Mektebi, 1925 yılında Mustafa Kemal Paşa ve İsmet Paşa’nın da katılımıyla açıldı. 1925-1926 eğitim ve öğretim yılında 300 öğrenci ile eğitime başlayan okulun öğrenci sayısı 1926-1927 eğitim yılında 525’e ulaşmıştır.

Cumhuriyet’in ilan edilmesinden sonra, Türkiye’de öğretmen yetiştirme konusu ve okullardaki öğretmen yetersizliği her zaman gündeme getirilen bir konu olmuş ancak 1925 yılında Mustafa Necati Bey’in Maarif Vekilliği görevine gelmesiyle daha ciddi çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. Tezde bahsedilen, Cumhuriyet’in ilk yıllarını kapsayan süreçte ülkemizde öğretmen yetiştirme adına, ilkokullara öğretmen yetiştiren kız ve erkek muallim mekteplerinin dışında, ortaokul ve liselere öğretmen yetiştiren ve yüksekokul niteliğinde olan Yüksek Muallim Mektebi bulunmaktaydı. 1848’de İstanbul’da Erkek Muallim Mektebi olarak açılmış olup, 1924 yılında

Heyet-i İlmiye toplantısında Yüksek Muallim Mektebi adıyla eğitime devam etmesi kararlaştırılmıştır. 1925-1926 eğitim ve öğretim yılında 103 öğrencisi bulunan Yüksek Muallim Mektebi; Edebiyat, Felsefe, Tarih ve Coğrafya, Riyaziye, Fizik ve Kimya, Hayâtiyât, İlahiyat bölümlerinden oluşuyordu. 1934 yılından itibaren Yüksek Öğretmen Okulu olarak anılmaya başlanan okul, uzun yıllar boyunca öğretmen ihtiyacını karşılamaya çalışmıştır. İsmail Hakkı Baltacıoğlu, Şemsettin Günaltay, Behçet Necatigil, Orhan Şaik Gökyay, Arif Nihat Asya, Reşat Nuri Güntekin ve Hasan Ali Yücel gibi birçok bilim insanı, yazar, şair ve siyasetçi bu okuldan mezun olmuştur. Yüksek Öğretmen Okulu 1982 yılından itibaren, Atatürk Eğitim Fakültesi adıyla Marmara Üniversitesi bünyesinde halen varlığını sürdürmektedir.

Dârülfünûn Hukuk Fakültesi’nin 1923-1924 eğitim yılında 132 öğrencisi varken, 1927-1928 eğitim ve öğretim yılında 427’ye yükselmiştir. Fen Fakültesi’nin 1923- 1924 eğitim yılında 164, 1925-1926 eğitim yılında 410, 1927-1928 eğitim yılında ise 513 öğrencisi bulunmakta olup; Cumhuriyet’in ilanından hemen sonra başlayan eğitim ve öğretim yılındaki öğrenci sayısının üç katını aşmıştır. Edebiyat Fakültesi’nin de 1923-1924 eğitim ve öğretim yılında öğrenci sayısı 226 iken, 1926- 1927 eğitim yılında 349’a yükselmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında eğitim konusunda dikkat çekilmesi gereken ve Atatürk’ün de en önem verdiği konulardan biri kız çocuklarının eğitimidir. Bu yıllarda ilkokuldan yükseköğretime kadar eğitimin her seviyesinde kız öğrenciler de yer almaya başlamışlardır. Cumhuriyet’in en önemli hedeflerinden olan kadın-erkek eşitliği, eğitim alanında da kendini göstermiş ve kız öğrenciler için her düzeyde eğitim ulaşılabilir olmuştur. Ayrıca, Maarif Vekili Mustafa Necati Bey döneminde başlayan ve başarılı olan karma eğitime geçiş süreci, eğitimde eşitliği sağlamak ve modern eğitime uygunluk bakımından önemli bir gelişme olmuştur. Ayrıca 1926 yılından itibaren kadınların Maarif Vekâleti idarî kadrosunda yer aldıklarını ve fakültelerde ders vermeye başladıklarını görmekteyiz. Bu isimler; 1926-1927 ve 1927-1928 eğitim yıllarında Maarif Vekâleti idarî kadrosunda Hıfzısıhha Mütehassısı olarak görev yapan Bedriye Hanım, 1926-1927 eğitim yılında Fen Fakültesi Teşrih ve Fizyoloji Enstitüsü Muhafızı Hilkat Hanım, 1927-1928 eğitim ve öğretim yılında Maarif Vekâleti’nde Mümeyyiz Ahsen Hanım, Üçüncü Sınıf Müfettiş-i Umumî Ayşe

Seniha Hanım, aynı eğitim yılında Fen Fakültesi’nde Kimya-yı Sınai‘ ve Hayatî Asistanı Kevkeb Hanım ve Hayvanat Asistanı Fahire Hanım.

Cumhuriyet’in ilk yıllarında, kısıtlı imkân ve bütçelere rağmen eğitimde başarının sağlanmasında katkısı olan en önemli isimlerden biri, şüphesiz ki Mustafa Necati Bey’dir. 1925 yılında göreve gelmesi büyük coşkuyla karşılanan Mustafa Necati Bey’in döneminde Millî Eğitim çok büyük ilerleme kaydetmiştir. Onun Atatürk’e ve devrimlerine olan bağlılığı, eğitimi Türkiye’nin dört bir tarafına yayma amacı ve elbette eğitimin en büyük emekçileri olan öğretmenlere verdiği değer onun başarılı olmasındaki etkenlerdir. Harf inkılabına verdiği destek ve örgün eğitime devam etmeyen halkın da okuma-yazma öğrenebilmesi için Millet Mektepleri’nin açılmasındaki rolü, Mustafa Necati Bey’in eğitim tarihimizdeki önemini ortaya koyan icraatlarındandır.

KAYNAKLAR

1925-1926 Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnâmesi, İstanbul Matbaa-i Amire, 1926.

1926-1927 Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnâmesi, Matbaa-i Amire Müdüriyet-i Umumiyesi.

1927-1928 Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnâmesi, Matbaa-i Amire Müdüriyet-i Umumiyesi.

1928-1929 Türkiye Cumhuriyeti Devlet Yıllığı, İstanbul Devlet Matbaası, 1929.

Maarif Vekâleti İhsaiyat Mecmuası H.1339-1340, Matbaa-i Amire, H.1341.

Resmî Gazete.

Kitaplar

Kansu, N.A. (2016). Türkiye eğitim tarihi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.

Ergün, M. (1982). Atatürk devri Türk eğitimi. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.

Kocatürk, U. (1999). Atatürk’ün fikir ve düşünceleri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.

Akyüz, Y. (2010). Türk eğitim tarihi, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.

Adem, M. (2000). Atatürkçü düşünce ışığında eğitim politikamız. İstanbul: Çağdaş Matbaacılık ve Yayıncılık.

Bingöl, V. (1970). Atatürk’ün millî eğitimimizle ilgili düşünce ve buyrukları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Sakaoğlu, N. (1992). Cumhuriyet dönemi eğitim tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları. Doğan, İ. (2012). Türk eğitim tarihinin ana evreleri: kurumlar, kişiler ve

söylemler. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.

Başgöz, İ. (1995). Türkiye’nin eğitim çıkmazı ve Atatürk. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.

Özkaya, Y. & Saray, M. & Balcıoğlu, M. & Eraslan, C. (2003). Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün hayatı. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.

Baran, T. (2008). Mustafa Necati’nin söyledikleri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.

İnan, M. R. (1980). Mustafa Necati, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Yalçın, D. (2012). Türkiye Cumhuriyeti tarihi II. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.

Karal, E. Z. (1986). Atatürk’ten düşünceler. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.

Yücel, H. A. (1994). Türkiye’de orta öğretim, Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı Yayınları.

Öztürk, C. (2007). Atatürk devri öğretmen yetiştirme politikası. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Zürcher, E. J. (1993). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.

Gündüz, M. (2016). Maariften eğitime. Ankara: Doğu Batı Yayınları.

Ortaylı, İ. (1987). İmparatorluğun en uzun yüzyılı. İstanbul: Hil Yayınları.

Ergin, O. N. (1977). Türkiye maarif tarihi 1-2. İstanbul: Eser Matbaası.

Karal, E. Z. (2007). Osmanlı tarihi 8: Birinci meşrutiyet ve istibdat devirleri 1876- 1907. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Kodaman, B. (1991). Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Makale ve Tezler

Alp, H. (2013). Yüksek Muallim Mektebi Talimatnâmesi.

http://cdn.istanbul.edu.tr/statics/ataturkilkeleri.istanbul.edu.tr/wpcontent/uploads/

2015/09/ydta-23-alp.pdf adresinden 02.04.2019 tarihinde erişilmiştir.

Aydemir, F. (2009). Salnâmelere göre Balıkesir’de eğitim ve eğitim kurumları (1876’dan. 1908’e), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.

Sağ, V. (1990). Kurtuluş savaşı ve Cumhuriyet döneminde eğitimimiz. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi,13, 3-44.

Özkan, F. (2006). Atatürk’ün laiklik anlayışının eğitim sistemimizdeki yansımaları (1919-1938), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.

Kenan, S. (2013). Türk eğitim düşüncesi ve deneyiminin dönüm noktaları üzerine bir çözümleme. Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 41, 1-31.

Sakaoğlu, N. (Aralık, 2005) Atatürk döneminde öğretmen yetiştirme politikaları. Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikaları Sempozyumu’nda sunulmuş bildiri, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.

Deniz, M. (2001). Millî eğitim şûralarının tarihçesi ve eğitim politikalarına etkileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.

Okur, M. (2005). Millî mücadele ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında milli ve modern bir eğitim sistemi oluşturma çabaları. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü Dergisi, 5(1), 14.03.2019 tarihinde

http://edergi.atauni.edu.tr/ataunisosbil/article/view/1020000173 adresinden erişilmiştir.

Akdağ, Ö. (2008). Cumhuriyet’in ilk yıllarında eğitim alanında yabancı uzman istihdamı (1923-1940), Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 45-77.

Bozaslan, M. (2013). Modernleşme ve eğitim: Türkiye’de modern eğitimin inşası (1923-1938). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

Sayar, A. G. (2005). Muallim Cevdet, TDV İslam Ansiklopedisi. 19/05/2019 tarihinde https://islamansiklopedisi.org.tr/muallim-cevdet adresinden erişilmiştir.

Yücel, M. S. (2016). Cumhuriyet’in ilk yıllarında anaokulları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(43), 995-1004.

TUĞLUOĞLU F. & TUNÇ, T. (2010). 1926 ilkmektep müfredatı ve Cumhuriyet dönemi eğitiminin ekonomik hedefleri, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 26(76), 55-95.

Özkaya, Y. (1990) Atatürk biyografisi’nden sayfalar II (1923-1928). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 05/05/2019 tarihinde

http://www.atam.gov.tr/dergi/sayi-18/ataturk-biyografisinden-sayfalar-ii-1923- 1928 adresinden erişilmiştir.

Öcal, M. (1998). Cumhuriyet döneminde Türkiye’de din eğitimi ve öğretimi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(7), 241-268.

Özkan, İ. (2016). Türk eğitiminde öğretmen okulları ve öğretmen yeterliliklerine dair düşünceler. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Dergisi, 5(15), 19-27.

Yücel, M. S. (2016). Ankara adliye hukuk mektebi’nin ilk yılı. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(26), 361-387.

Arslan, A. (1992). Dârülfünûn’dan üniversiteye geçiş. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

Turamanlar, O. & Uluçam, E. (2016). Türkiye’de ilk tahnit yönteminin uygulayıcısı: Nurettin Ali Berkol. Lokman Hekim Dergisi, 6(2), 94-99.

Baskıcı, M. (2009). Mekteb-i mülkiye’den siyasal bilgiler fakültesi’ne 150 yılın kronolojisi. Mülkiye Dergisi, 33(265), 249-276.

Özkurt, M. Ç. (Mayıs 2018). Sanayi-i nefise mekteb-i âli’sin yapılandırılmasında iki öncü: Osman Hamdi Bey ve Alexandre Vallaury. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Sempozyumu’nda sunulmuş bildiri, İstanbul.

Aydın, D. U. (2014). Sanayi-i nefise mektebi ve Paris güzel sanatlar okulu L’ecole Des Beaux-Arts üzerine bir değerlendirme. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(6), 74-81.

Derman, M. U. (2003). Medresetü’l-Hattâtîn. TDV İslam Ansiklopedisi. 21.04.2019 tarihinde https://islamansiklopedisi.org.tr/medresetul-hattatin adresinden erişilmiştir.

Sütçü, T. (2004). Sosyal bilimlerde araştırma kaynağı olarak almanaklar, salnameler ve yıllıklar. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 18.

Yolalıcı, M. E. (1994). Maarif sâlnâmelerine göre; Trabzon vilâyeti’nde eğitim ve öğretim kurumları. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 5.

EKLER