Türk Barış Harekâtı Öncesi Kıbrıs’ın Durumu

Kıbrıs’ta 1970’li yıllara gelindiğinde 1955 yılından bu yana Kıbrıs adasında kanlı eylemler gerçekleştiren EOKA’nın başında bulunan isim Grivas ile aynı amaca farklı yollardan ulaşmak isteyen Cumhurbaşkanı ve Başpiskopos Makarios’un anlaşmazlıklarından dolayı adada huzursuzluk ortamı hâkim olmuştur.158 Hedef birliği içinde olan Grivas ve Makarios’un bu çatışması daha sonra adayı da bir çıkmazın içine sürüklemiş ve Megali İdea ideolojisi için Enosis idealine ulaşma emelleri bulunan Grivas ile ilk olarak adada Kıbrıslı Türklerin ekonomik olarak zayıflamasını isteyen Makarios arasında başlayan çatışmalar adayı kaos ortamına itmiştir.159 _NATO Bakanlar Kurulu Konseyi’nin 1974 Ottawa Konferansı’nın hemen akabinde Yunan rejiminin Kıbrıs’ta bulunan temsilcileri Makarios’u devirmiş ve Türklere karşı yasa dışı hareketlerine başlamışlardır.160

154 _{T.C. Resmi Gazete, 1 Temmuz 1974 Pazartesi,} Sayı: _14932.

https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/14932_1.pdf

155 Akalın, ABD ve Türkiye-2… , 121. 156 _Türkmen, Kırılgan İttifak’tan… , 121. 157 _Uslu, Çatlak İttifak… , 276.

158 _{Ergenekon Savrun,} Kıbrıs’ta Yunan Cunta Darbesine Karşı Türk Barış Harekâtının Belgelerle Kısa

Tarihi, (International Journal of Humanities and Education), 263.

159 _{Savrun, a.g.m. , 263.}

160 Hamza Eroğlu, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni Yaratan Tarihi Süreç Ve Son Gelişmeler, ( Atatürk

1974 yılında Türkiye ve Yunanistan arasında yeni bir uzlaşmazlık olarak kıta sahanlığı sorunu gelişirken, Atina Kıbrıs’taki Yunan subayları vasıtasıyla adanın Yunanistan’a ilhakının önünde engel olarak gördüğü Makarios’un aleyhinde faaliyetlere girişmiş ve 2 Temmuz’da Makarios tarafından Yunanistan Cumhurbaşkanı Fedon Gizikis’e mektup yazarak Yunanistan’ın etkinliklerini protesto etmiştir. 161 Atina ise bu mektuba cevaben 15 Temmuz 1974’te EOKA’nın eski üyelerinden olan Nikos Sampson’ı, Rum Milli Muhafız Teşkilatı’nı da kendi yanına çekerek düzenlediği darbe girişiminde Kıbrıs Cumhurbaşkanı Makarios’u düşürerek Elen Cumhuriyeti’ni ilan etmiştir.162 Yunan müdahalesi olarak görülen bu olay ile adada meşru olmayan bir yönetim kurulmuştur.163 Gerçekleşen bu olay karşısında Türkiye ise anlaşmaların ve Garanti Anlaşması’nın maddelerinin ihlal edildiğini öne sürmüştür. 164 Başpiskopos Makarios, 19 Temmuz 1974 tarihinde Güvenlik Konseyi’nde gerçekleştirdiği konuşmasında; “Kıbrıs’ta gerçekleşen darbenin Yunanistan’daki

askeri yönetim tarafından planladığını ve Rum Milli Muhafız Ordusu’nda görev yapan Yunan subaylarınca yürütüldüğünü” söylemiştir.165 Makarios, 15 Temmuz 1974 tarihinde “Yunanistan’ın Kıbrıs’ta gerçekleşen darbenin bir devrim teşkil etmediğini,

darbenin Cumhuriyetin bağımsızlığını ve egemenliğini hiçe sayan bir istila” olduğunu

belirtmiştir.166

Darbe haberinin Ankara’ya ulaşmasıyla Milli Güvenlik Kurulu’nun yaptığı açıklamada; “Darbenin bir Yunan müdahalesi ile gerçekleştiğini, adada var olan

düzenin yıkıldığını, yasalar tarafından kabul edilmeyen bir askeri yönetimin kurulduğunu” vurgulanmıştır.167 Yapılan açıklamaların ardından Başbakan Ecevit Türk Silahlı Kuvvetleri’ne Kıbrıs’a bir askeri müdahalede bulunmak için gerekli hazırlıkların yapılması için talimat vermiştir. Talimat üzerine askeri hazırlıklar devam ederken Kissinger Ecevit’e bir mesaj göndererek, “Türkiye’nin ve Yunanistan’ın

arasında harp çıkmaması için görüşme” önermiştir.168 _{Bülent Ecevit ise, “}İngiltere ile

Garanti Antlaşmasının 4. maddesi gereği bir görüşme gerçekleştireceğini, antlaşmayı

161 Sönmezoğlu, Uluslararası İlişkiler Sözlüğü, 405. 162 Sönmezoğlu, a.g.e. , 404

163 Eroğlu, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni… , 752. 164 Eroğlu, a.g.m. , 752.

165 Başbakan Yardımcılığı ve Dışişleri Bakanlığı, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Tarihi Perspektif,

(https://mfa.gov.ct.tr/tr/kibris-meselesi/tarihi-perspektif/ )

166 Başbakan Yardımcılığı Ve Dışişleri Bakanlığı, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Tarihi Perspektif 167 Umut Arık, Kıbrıs Krizi, (EUL Journal of Social Sciences, (2:1), 2011), 16.

176 _Uslu, Çatlak İttifak… , 310.

ihlal eden taraf olan Yunanistan ile herhangi bir görüşme yapmayacağını, barışçıl yolların tümünü deneyeceğini, ancak bir sonuç alınamazsa, Türkiye’nin antlaşmalardan doğan haklarını kullanacağını ve yükümlülüklerini yerine getireceğini” belirtmiştir.169

Kıbrıs’ta gerçekleşen darbede ABD açıkça Yunanlıları kınamamakla birlikte anayasal düzenin bozulduğunu, statükonun değiştiğini ve Makarios’un söylediklerine bakarak kabul edilemeyeceğini açıklamış, Moskova ise; Yunan Cuntasını suçlamış ve Kıbrıs’ta gerçekleşen olayları reddetmiştir.170 _{Türkiye, 20 Temmuz 1974 tarihinde} TBMM’de yapılan toplantının sonunda oy birliği ile adaya müdahaleye karar vermiş ve Türk Silahlı Kuvvetleri adanın kuzey bölgesine çıkarma yapma işlemini başlatmıştır.171

20 Temmuz 1974 Cumartesi günü dünya kamuoyuna “Türkiye’nin Kıbrıs Adası’na asker çıkardığını, Türk askerlerinin adaya savaş için değil de barış için gittiğini ve sadece Türkler değil adada bulunan Rumlara da barış sağlamak için gidildiği” duyurulmuştur.172 Harekât Girne’den deniz çıkarması ve Lefkoşa üçgeni içine hava indirmesi ile başlamış ve uçaklardan atılan bildiriler ile Rum halkına harekâtın bir barış harekâtı olduğu, ateş edilmedikçe de ateş açılmayacağını duyurmuştur.173 Başarılı geçen ilk müdahalede çok kayıp vermeden havadan ve denizden çıkarma yapılmış, Rum saldırıları geri çekilmiş, Girne, Gönyeli ve Lefkoşa üçgeni tutulabilmiştir.174 Rumlar tarafından da olumlu karşılanan bu harekâtta bazı Rum Liderler Türk müdahalesinin acımasızlık ile sürdürülen Rum katliamlarına dur diyebilmek için yapıldığını belirtmişlerdir.175

Girişilen bu harekâtta Amerika’nın tepkisi; Türkiye’deki çıkarlarını korumak için askeri müdahale sırasında ve müdahaleden sonra doğrudan veya dolaylı olarak kınamayarak Türk yöneticiler üzerinde geri çevirmek için baskı da uygulamamıştır.176

169 Arık, Kıbrıs Krizi, 16.

170 Eroğlu, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni… , 753. 171 Sönmezoğlu, Soğuk Savaş Döneminde… , 329. 172 _{Tellal, 1960-} 1980 SSCB’yle İlişkiler, 742. 173 _{Topur, Dünya ve Türkiye… , 134.}

174 _{Tellal, a.g.e. , 742.}

175 Hasan Yılmaz, Kıbrıs Barış Harekâtı ve Sonuçları, ( İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler

185 _{Tellal, a.g.e. , 749}

22 Temmuz’da gerçekleşen ateşkes ile Kıbrıs Harekâtı’nın birinci aşaması sona ermiş olup Güvenlik Konseyi’nin Kıbrıs Harekâtı’nın başlangıç gününde aldığı 353 sayılı karar ile tarafları ateşkese ve adadaki tüm yabancı kuvvetleri de geri çekilmeye davet etmiştir.177 Bu kararın 5. maddesi uyarınca; Kıbrıs’ta anayasal düzenin yeniden tesis edilmesi için Türkiye, İngiltere ve Yunanistan hükümetlerinin görüşmelere başlamasıyla gerçekleşen Cenevre Konferansları’nda; anayasal düzenin yeniden tesis edilebilmesi için Kıbrıs Rum tarafının oyalamaya başlaması ve Rum tarafının Türklere karşı yapılan saldırıları devam ettirmesi üzerine Türkiye 14 Ağustos’ta İkinci Kıbrıs Harekâtı’nı başlatmıştır.178 Bu durum karşısında Amerika tarafından sert eleştirilere maruz kalan Türkiye’nin, uluslararası kamuoyu nezdinde ikinci müdahalesi meşru olarak kabul edilmemiştir.179 Türkiye’nin Kıbrıs’a ilk müdahalesi yerinde ve yasal kabul edilirken, Türkiye’nin Kıbrıs’a ikinci müdahalesi bir işgal olarak değerlendirilmiş, harekâta Amerika’nın gösterdiği ilk tepki ise, Türkiye ve Yunanistan’ın birbiriyle savaşması halinde her ikisine de silah ambargosu uygulayacağını duyurması olmuştur.180 _{Daha bilinçli yürütülen ikinci harekâtta} Türkiye hedefini gerçekleştirebilmiştir.181 Harekâtın sonunda Adanın kuzey kesimi Türklerin kontrolüne geçmiş ve 16 Ağustos’ta da ateşkes ilan edilmiştir.182 _Böylece, Karpaz Yarımadası’nın doğu ucundan batıdaki Yeşilırmak’a kadar uzanan ve bugün Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin sınırlarını oluşturan hattın kuzeyi Türklerin eline geçmiştir.183

ABD, 1964’te Türkiye’nin adaya askerî müdahalede bulunmasını önlemeye çalışmasıyla bir sorumluluk altına girmiş ve 1964’ten sonra da Türkiye Kıbrıs’a gerçekleştireceği çıkarma için askerî hazırlıklar yapmaya başlamıştır.184 ₁₉₇₄ Harekâtının başarı getirmesi bir nebze de o dönemde başlanan askeri hazırlıklarla gerçekleşmiştir.185

177 Sönmezoğlu, Uluslararası İlişkiler Sözlüğü, 405. 178 Sönmezoğlu, a.g.e. , 405-406.

179 _{Derman, Kurban,} Kıbrıs Sorununun Türk… , 463. 180 _Uslu, Çatlak İttifak… , 314.

181 _{Tellal, 1960-} 1980 SSCB’yle İlişkiler, 748.

182 _{Müge Vatansever,} Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi, (İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk

Fakültesi Dergisi, Cilt: 12, Özel Sayı, 2010, ( Basım Yılı:2012)) , 1516

183 _{Vatansever, a.g.m. , 1516.}