Ülkemizde Kırsal alanların kalkınması ve gıda güvenliğinin sağlanması için sulama projelerine büyük yatırımlar yapılmaktadır. Bu yatırımlar sonucu ülkemizde ekonomik olarak sulanabilir 8,5 milyon hektarın 5,5 milyon hektarı sulamaya açılmış bulunmaktadır. Ancak sulamaya açılan bu projelerde inşaat safhasına verilen önem, işletme safhasına verilmediği için bu projelerde öngörülen gelir artışına ulaşılamadığı gibi su ve toprak gibi geleceğimizi ilgilendiren doğal kaynaklar da olumsuz etkilenmektedir. Bu hususu GAP’ta işletmeye açılan projelerde belirgin bir şekilde gözlemlemek mümkündür. Sulamaya açılmış birçok pompaj sulamalarında bile sulama randımanının %40’ın altında olması ve yetiştirilen ürünlerin katma değerlerinin düşük olması nedeniyle bu projelerin sürdürülebilirliklerini gündeme getirmektedir. Bu sulamalara Samsat pompaj sulaması ve Nizip pompaj sulaması en güzel örneklerdir. Samsat pompaj sulamasında projenin işletme, bakım ve yönetimini üstlenen sulama birliği tabandan tavana bir yaklaşımla oluşturulmadığından sorumluluklarını yerine getirmemiş ve ödenmeyen elektrik borcu nedeniyle 2012 yılından beri sulama işletilememektedir. Belkıs-Nizip pompaj sulamasında ise çiftçi tarafından yeterli düzeyde su talebi yapılmadığından işletilememektedir.
Sulama projelerinin planlandığı şekilde işletilmesi ve öngörülen katma değeri sağlaması için, suyun tarla başına getirilmesi yetmez. Çiftçilerin;
1. Sulama tesislerinin işletme, bakım ve yönetimi, 2. Suyun etkin kullanımı,
3. Sulu tarım koşullarında yetiştirme teknikleri,
4. Ve tüm süreçlerde yönetim konularında kapasitesinin geliştirilmesi, paylaşma ve ortak hareket etme kabiliyetlerinin geliştirilerek örgütlenme kültürünün oluşturulması gerekir.
Daha da önemlisi öğrendiklerini uygulamaya geçirebilmeleri için basınçlı sulama sistemleri ve gerekli makine, alet ve ekipmanları edinebilecekleri kredi imkanlarının oluşturulması şarttır. Proje bir bütün olarak ele alınmalı ve tüm çiftçilerin aynı uygulamaları yapabilecekleri bilgi ve mali imkanlara sahip olacak ortamlar oluşturulmalıdır. Bu nedenle eğitimlerle bilgi düzeyleri geliştirilirken, basınçlı sulama sistemleri, makine-alet-ekipman ve sulu tarım koşullarında kullanılan diğer girdileri temin edebilecekleri destek, teşvik ve kredi imkanları sağlanmalıdır. Sürekli eğitim ve saha denetimleri ile uygulamalar proje bütününde aynı seviyeye getirilmeye çalışılır. Aksi taktirde proje ne kadar modern olursa olsun planlandığı şekilde işletilmediği sürece hedeflenen sonucu sağlamaz. Nitekim bu güne kadar işletmeye alınan sulama projelerinden beklenen verim ve gelir artışına kısa sürede ulaşılamamıştır. Bu süre, çiftçilerin sulu tarıma hazır olmasına bağlıdır. Sulama projelerinde öngörülen verim/gelir artışına kısa sürede ulaşmak ve sulama aşamasında çıkabilecek sorunların önüne geçmek için, projenin inşası ile birlikte, o projeye özgü bir suya hazırlık eylem planı hazırlanarak uygulamaya konmalıdır. Suya hazırlık eylem planı sosyal, teknik ve ekonomik sürdürülebilirliği hedefleyen stratejik bir planlama olmak durumundadır. Bu nedenle planların hazırlanmasında katılımcı yaklaşım ve bütüncül anlayış esastır.
66
GAP TEYAP yukarıda açıklanan çerçeve içerisinde, GAP kapsamında sulamaya açılmış ve açılacak alanlarda öngörülen üretim ve gelir artışına sağlamak amacıyla, belirlenmiş pilot alanlar için suya hazırlık eylem planları hazırlayarak uygulamaya koymaktadır.
Suyun etkin kullanımı ve suya hazırlık kapsamında pilot alan olarak belirlenmiş sulamalar ve gerçekleştirilen faaliyetler aşağıda verilmiştir:
Suruç Pompaj Sulama Sahası;
• Eylem planı hazırlanarak uygulamaya geçmiştir.
• Düzenlenen 3 kurum-kuruluş bilgilendirme ve koordinasyon toplantısına 210 katılım olmuştur.
• Gerçekleştirilen 14 köy grup toplantısı ve 2 çiftçi toplantısına 92 çiftçi/muhtar katılımı sağlanmıştır.
• GAP Tarım Kampı kapsamında 18 genç çiftçinin eğitimi gerçekleştirilmiştir.
• Daha önce kurulan 33 adet mini sebze demonstrasyonu alanında yazlık sebze yetiştiriciliği gerçekleştirilmiştir.
• 14 ortaöğretim okulunda 16 egzersiz programı uygulanmış ve 243 öğrenci katılımı sağlanmıştır.
• “Suruç’a su geldiğinde Suruç ilçesinde ve yaşantınızda olabilecek değişiklikler:
Hayalleriniz, düşünceleriniz…” konulu kompozisyon yarışmasına 16 okuldan 660 katılım olmuştur. Yarışma sonucu ilk üçe belirlenmiş ödüller ve seçilen 50 kompozisyona mansiyon ödülü verilmiştir.
• Kadın çiftçiler için düzenlenen teknik geziye 23 katılım olmuştur.
67
• 9 köyde «Makine Parkı» bilgilendirme faaliyeti gerçekleştirilmiştir.
• Çukurova ve Antalya’ya Yapılan İBY teknik gezisine Suruç’tan 30 çiftçi katılmıştır.
Samsat Sulama Sahası;
Samsat Pompaj sulaması 2013 yılından beri, sulama birliğinin AKEDAŞ’ a olan borcunu ödeyememesi nedeniyle çalıştırılamamaktadır.
• Eylem planı hazırlanarak alternatif işletme modelleri önerilmiştir.
• Samsat sulamasının yeniden aktif hale getirilmesi için ilgili kurumlarla (DSİ XX.
Bölge Müdürlüğü, GTHB İl – İlçe Müdürlüğü, Mülki İdare) görüşmeler yapılarak alternatif enerji kaynakları konusunda yapılan çalışmalar hakkında bilgi sağlanarak raporlanmıştır.
• Güneş enerjisi panellerinden elektrik üretimi projesi henüz uygulamaya konulmamıştır.
• Sonuç olarak elektrikler kesik olduğu için pompa istasyonu çalıştırılamamaktadır.
68
Pamukçay Sulama Sahası;
• Eylem planı hazırlanarak uygulamaya geçmiştir.
Bu eylem planının amacı Pamukçay sulama projesi alanında yaşayanların sosyal, kültürel, yönetimsel, ekonomik ve teknik kapasitelerini geliştirmek suretiyle sulu koşullarda sürdürülebilir bir tarım anlayışı ile öngörülen üretim ve gelir artışını sağlamak ve Ortaya çıkacak bu güzel örneği proje çevresinde sulamaya açılacak 240.000 ha alana yaygınlaştırmaktır.
Saha çalışmaları, ilgili kurum ve kuruluşlarla görüşmeler, uygulanan anket sonuçları ve işletmeye açılmış benzer sulamalarda yaşanan sorunlar dikkate alınarak, Pamukçay sulamasında yaşanabilecek muhtemel sorunlarla karşılaşmamak için Pamukçay Sulaması Suya Hazırlık Eylem Planı hazırlanarak uygulamaya konmuştur. Bu eylem planı kapsamında ilgili paydaşların (GAP TEYAP, DSİ X. Bölge Müdürlüğü ve Bismil İlçe Tarım Müdürlüğü) aktif çalışmaları ile Türkiye’de ilk defa tabandan tavana bir sulama birliğinin kurulumu gerçekleştirilmektedir.
69
Suya hazırlık eylem planı ilkeleri doğrultusunda ve “sorunlarla uğraşmayalım, sorunları önleyelim” anlayışıyla hazırlanan eylem planı kapsamında bugüne kadar gerçekleştirilen faaliyetler aşağıdaki özetlenmiştir:
• Gerçekleştirilen 4 kurum-kuruluş bilgilendirme ve koordinasyon toplantısı 33 katılım olmuştur.
• 5 bilgilendirme toplantısına 62 çiftçi/muhtar katılım sağlamıştır.
• GAP Tarım kampı kapsamında sulama alanından 12 genç (kız-erkek) çiftçi eğitimi gerçekleştirilmiştir.
• Şanlıurfa ve Antalya teknik gezisine Pamukçay sulama alanından 26 çiftçi katılımı sağlanmıştır.
• Eylem planı kapsamında faaliyetlere devam edilmektedir.
Belkıs-Nizip Sulama Sahası;
Belkıs-Nizip pompaj sulamasında 10.164 ha alan sulamaya hazır olmasına karşın, su talebi olmadığı için tesisler işletmeye alınamamaktadır. Sulamanın işletme koşullarının oluşması için ‘Belkıs-Nizip pompaj sulamasının geleceği’ konulu çalıştay yapılmış ve çalıştay sonuçlarına göre eylem planı hazırlanmıştır.
• 6 köy grup toplantısı ve 2 köy toplantısına toplam 60 çiftçi katılımı olmuştur.
• İki kurumlar arası bilgilendirme-koordinasyon toplantısı gerçekleştirilmiştir.
• GAP Tarım Kampı kapsamında 10 genç çiftçinin eğitimi gerçekleştirilmiştir.
• Kasım 2014’ te «Nizip-Belkıs Sulama Sahası Sorunları ve Çözüm Önerileri Çalıştayı»
yapılmıştır.
• Çalıştay sonuçlarına göre eylem planı hazırlanmış 2015 yılında uygulamaya konacaktır.
70
Batman Sol Sahil Sulama Sahası;
Kısmi olarak sulamaya açılan proje, 2014 sonunda tamamlanmış, kabul işlemleri devam etmektedir. Sulama birliği yeni devreye girecek olan pompa istasyonunun devrini almak istememektedir. DSİ ise sulama birlikleri kanunun gereği alması gerektiğini ifade etmektedir.
• 2014 yılında birliğin kurumsallaşması yönünde teknik destek sağlanarak 1 mühendisin istihdamı sağlanmıştır.
• Sulama birliği periyodik olarak ziyaret edilerek bilgilendirilmektedir. Bunun sonucunda sulama birliği ilk defa mesaha ölçümlerini hizmet alımı ile bir mühendislik firmasına yaptırmıştır. Sulama birliğinin sulama alanı diğer yıllara göre 400 ha artmıştır.
• Eylem planı 2015 yılında hazırlanacaktır.
Dicle Kralkızı 3. Kısım Sulama Sahası;
• Eylem planı 2015 yılında hazırlanacaktır.
Mardin Kızıltepe-Derik Sulama Sahası;
• Eylem planı 2016 yılında hazırlanacaktır.
71