Super’in Yaşam Boyu Meslek Gelişim Kuramı

Adams; Super’in meslek gelişimini kavramsal bir hale getirmek için rahat bir değerde fenomenolojik bir kaynak şeklinde adapte etmiş olup; kişinin meslek tercihindeki önceliği benlik kavramını gerçekleştirmesi, bunun sadece ergenlik dönemi sürecine mahsus olmadığı, kişinin mesleğe entegrasyonu devam ettiği sürece zamana yayılan bir olay olduğuna vurgu yapmıştır (Yıldız, 2001).

Süper, kişinin benlik algısının meslek seçimini etkilemekte olduğunu vurgulamaktadır. Çünkü benlik algısında kişinin kendisini nasıl algıladığı ve nasıl gördüğü söz konusudur. Aslında meslek seçimi kişinin kendisine olan bakış açısı olarak da değerlendirilebilir (Kuzgun, 1995-7:101).

İnsanlar yaşamları boyunca çeşitli rollere bürünürler ve bu şekilde kendilerine olan bakış açılarını geliştirirler. Bu şekilde kendilerini değerlendirmeyi, yeteneklerini denemeyi, başka kişilerin bakış açılarını değerlendirmeyi öğrenirler. Bu yaşanmışlıkların sonucunda kendileri ile ilgili bir benlik tasarımı oluştururlar ve meslek tercihlerini buna paralel olarak gerçekleştirirler.

Benlik tasarımın oluşumu ve mesleki bir tercih olabilmesi için belirli bir gelişim süreci gerekmektedir. Bu süreç aşağıda belirtilen basamaklardan oluşmaktadır (Kuzgun, 1988:96).

a) Büyüme Aşaması doğumdan – 14 yaş

b) Araştırma Aşaması 15 – 24 yaş

• Geçici Dönem (15 – 17 yaş arası) • Geçiş Dönemi (18 – 21 yaş arası) • Sınama Dönemi (22–24 yaşlar arası)

c) Yerleşme Aşaması 25 – 44 yaş

e) Çöküş Aşaması 65 yaş ve sonrası

2.6.2.1.Büyüme Aşaması (Doğum -14 yaş):

4 – 14 yaş aralığını kapsayan, çocukta bilincin oluştuğu, fiziksel, psikolojik ve sosyal olarak gelişim sürecinin hızlı olduğu bir dönemdir (Kuzgun, 2011:82). Büyüme aşaması çocuğun kendisine rol-model seçtiği kişi ile özdeşleştiği, benlik kavramının oluşmaya başladığı bir dönemdir. Bu dönemde hayali ihtiyaçların önemi büyüktür ve giderek ilgilerin, yeteneklerin önem taşıdığı görülmektedir (Yeşilyaprak, 2012:199).

2.6.2.2.Araştırma Aşaması (15- 24 yaşlar arası):

Bu dönem meslekleri keşif dönemidir. Bireyin meslekler hakkında geniş bir fikre sahip olduğu, çeşitli kariyer seçeneklerini değerlendirdiği, çalışmak istediği işe karar verdiği ve bir işte çalışmaya başladığı dönemdir.

a. Deneme Dönemi (15–17 yaşlar arası): Bireyler bu dönemde isteklerini netleştirirler. İlgilerini çeken mesleklerin ne gibi ustalık ve maharet istediğini öğrenirler.

b. Geçiş Dönemi (18–21 yaşlar arası): Bireyler bu dönemde seçimlerini kesinleştirirler ve gerçek bir seçim için hazır konumda olurlar.

c. Sınama Dönemi (22–24 yaşlar arası): Bu dönem plan yapma dönemidir. Bireyler hedefledikleri planlara erişebilmek için gerekli işlemleri yapıp, özgeçmiş hazırlar ve iş başvurusunda bulunurlar (Yeşilyaprak, 2011:187).

2.6.2.3.Kuruluş/Yerleşme Aşaması (25-44 yaşlar arası):

Bu dönem bireylerin seçtikleri meslekte ilerleme dönemidir. Bireylerin mesleklerinde ileri seviyeye gelmek için iş çevresi kurma ve gerekli fırsatlar sağlama evresidir. Bireyin zihninde şekillendirdiği değerleri ve imajları, seçtiği mesleğin onu nasıl etkilediği soruları sorulur. Bireyde, mesleğine ilişkin var olan düşüncelerin

farklı bireyler ve kuruluşlar için önemli sonuçları vardır. Birey kendi iş yetkilerini izleme tekniği uygulayarak, mesleki pozisyonunu sağlamlaştırma ve mesleğinde ilerlemek için kendi profesyonel görünümlerini değiştirme aşamasıdır. Kısacası, bireylerin mesleki kariyerini sağlamlaştırmak ve mesleğinde ilerlemek adına olumlu imgeler yarattığı aşamadır.( Giannantonio,M.c., Hurley- Hunsen A.E, 2006:323- 324)

2.6.2.4.Devam Ettirme/Sürdürme Aşaması (45-64 yaşlar arası):

Bu aşamada bireyin iş yaşamında geldiği noktayı koruma çabası vardır. Burada bireyler mesleğinden ayrılma ya da mesleğine devam etme düşüncesi ile de karşı karşıya kalabilmektedir. Meslek seçimi ile ilgili düşünceleri bireyleri etkilemektedir (Gladding, 2013).

Bireyin meslek ile ilgili bu düşünceleri mesleğine devam etmesini sağlar. Her ne kadar birey mesleğini sürdürme kararı alsa da, mesleğini sürdürme yaşı, sosyal normlar ve mesleğin getirdiği ağır fiziksel kısıtlamalara bağlı olarak da değişebilir. Örneğin bir atlet belli bir yaştan sonra mesleğin gerektirdiği fiziksel gereksinimlerini artık karşılayamadığından mesleğini değiştirebilir (Giannantonio,M.c., Hurley- Hunsen A.E, 2006:324).

2.6.2.5.Çöküntü/Çözülme Aşaması (65 yaş ve üstü):

Bu aşama ileriki yetişkinlik dönemini kapsamaktadır. Fiziksel ve zihinsel kapasitenin yavaşladığı bir zaman dilimidir. Bir önceki dönemde birey statüsünü korumak için çaba sarf ederken, bu dönemde emeklilik yaşantısına alışmak için enerji sarf etmektedir. Yaptığı işler daha hafif olup, birey yaptığı işleri hobi niyetine yapmaktadır (Demir, 2011).

Hatta büyük firmalar ve endüstriyel şirketler, bu dönemde emekliliğe ayrılma hakkını elde etmiş bireyleri gençlere rol model olmaları ve onların iş deneyimlerinden yararlanmaları için ve işten ayrılınca kendilerini değersiz

hissetmemeleri için işte tutmaya devam etmektedirler (Giannantonio,M.c., Hurley- Hunsen A.E, 2006: 325).

1990 yılında Super, insan hayatındaki ilgi, yetenek, mesleki gelişim kavramlarına ilişkin 14 maddelik bir açıklama yapmıştır:

1-İnsanlar özellikleri, ihtiyaçları, değerleri, ilgileri, karakteristik çizgileri, kendilerini algılamaları ile birbirinden ayrılıyor.

2-İnsanların yeterlilikleri temel karakteristik özelliklerinde belirleniyor.

3-Her meslek/iş geniş sınırları garantilemek için tarif edilen kişisel çizgiler ve özelliklerden, farklı eylemlerden oluşan farklı bireylere ihtiyaç duyar.

4-İnsanların mesleki gelişim kavramları yaşadıkları, mesleki tercihleri, yetişkinlik durumları, zaman ve çalışma deneyimleri sonucu değişiyor.

5-Değişim süreci, çeşitli aşamalardan meydana geliyor. Bunlar: büyüme, çalışma, bakım, koruma aşamalarıdır. Bu aşamalar fantezi ve deneme aşamasının gerçekçi evresi, sınama aşamasının sabit evresidir.

6-Mesleki modelin temeli, bireyin kökeni, zihinsel becerileri, eğitimi, kişisel özellikleri, mesleki olgunluğu ve sağlanan olanaklar sonucunda ayrılıyor.

7-Mesleğin her evresinde çevrenin gereksinimleriyle başa çıkmak bireyin bunları karşılamaya hazır olup olmamasına bağlıdır (Mesleki Olgunluk).

8-Mesleki olgunluk varsayımsal bir yapıdır.

9-Mesleki olgunluğun gelişmesine, hayat aşamalarında yetenek ve ilgilerin olgunlaşmasına, gerçeğin denenmesine ve mesleki olgunluk kavramının geliştirilmesine yardım edilebilir.

10-Mesleki gelişim kavramı işleme ve uygulama sürecinde mesleki gelişim anlamına geliyor.

11-Sentez veya uzlaşma süreci-bireysel ve çevresel faktörler, kişilik kavramları ve arasında rol oynama, görüşme ve gerçeklik anlama geliyor.

12-Bireyin yaptığı işten ve hayattan memnun olması kendi özellikleri, değerleri, ilgileri, kişisel çizgileri, ihtiyaçlarını karşılama ve kendi kişilik kavramını gerçekleştirme derecesine bağlıdır.

13-İnsanların işinden memnun olma derecesi mesleki gelişimi için kişilik kavramını gerçekleştirme derecesiyle orantılıdır.

14-Birçok insanda kişisel odak nokta mesleğini garantilemek olurken, bazı insanlarda ise tesadüfi kalıyor, herhangi bir periferik nokta olmasa bile mesleğindeki pozisyonunu garantiliyor.

Super’in iddiaları insanların hayatlarının çeşitli evrelerinde meslek gelişimleri için bilgiyi nasıl ve niçin kullandıklarını açıklıyor. Super insanların ilgilerini kişilik kavramlarını eğitilerek ifade edildiklerini söylüyor (Mollov ve Kirilov, 2011).