dile de göz atmış olmak gerekir. Bu bağlamda karşılaştırmalı olarak iki dili tarayan farklı yazarların olduğu görülür. Karşılaştırmalarda Sumercenin ilişkili olduğu savlanan dil her zaman Türkçe olmamıştır. Gene de Türkçe ile bu eski çağların dilini karşılaştıran yazar sayısı azımsanmayacak değerdedir.
368 Langdon, A Sumerian Grammar and Chrestomathy, 36. 369 Alibekiroğlu, 687.
370 Tuna, 45. 371 Tuna, 46.
80 Sumerceyi Türkçe ile karşılaştıranların başında Hommel’i saymak yanlış olmayacaktır. Landsberger 1943’te yayımlanan yazısında söz konusu tarihe kadar en ciddi karşılaştırmayı yapan kişi olarak onun adını verir. Yeniden ele alınması gerektiğini belirtse de Hommel’in karşılaştırdığı ve benzerliğini bulduğu 350 kelime olduğunu yazar ve başka dillerin mukayesesi göz önüne alınırsa Türkçenin müstesma bir etimolojik eşleşme sunduğunu belirtir.372 Hommel’in ve Landsbergerin dışında,
bu konuda yazanlar arasında J. Oppert, Francois Lenormant, Varga, Goszony, N. Poppe373, Zakar Andreyas, Von Gaben, Vecihe Hatiboğlu, Begmyrat Gerey374, Salih Çeçen, L. Gürkan Gökçek ve tabiki Osman Nedim Tuna vardır. Adı anılan yazarlardan yalnızca dördüne ait üç çalışmanın bulgularına burada yer verilmiştir. Hommel’in makalesi The Sumerian Language and Its Affinities, Salih Çeçen ve L. Gürkan Gökçek’in birlikte kaleme aldığı makale Sumercede Kültür Tarihimize Dair
İzler, Osman Nedim Tuna’nın kitabı Sümer ve Türk Dillerinin Tarihî İlgisi ve Türk Dilinin Yaşı Meselesi. Bulgu ile kastedilen, Sumerce-Türkçe karşılaştırmasında
denkliği veya benzerliği saptanmış sözler veya seslerdir. Bilim adamlarının önceki yayınlarından derlenen bulgulardan sonra bu tez çalışmasının ortaya koyduğu saptamalar verilmiştir. Ses ve söz denkliği verilirken sağdan ilk sütunda aşağı doğru Sum. ve Akk. kısaltmaları bulunur. Bahsi geçen kısaltmalarla beraber Pensilvanya Üniversitesi Sumerce Sözlüğü (ePSD) sayfalarından ve Akadca Sözlükten (ACDA, A Concise Dictionary of Akkadian) alınan Sumerce veya Akadca sözcüklerin karşılığı bu eserlerde geçtiği şekliyle olduğu gibi verilmiştir. Bazı durumlarda ise açıklayıcı olması bakımından İngilizce kelimelerin yanında Türkçeleri de verilmiştir. Nedeni, araştırmacının işini kolaylaştırmaktır. Çünkü dillerle karşılaştırmalı olarak bir bağı çözmeyi amaçlayan çalışmalarda bazen bir yazarın gözünden kaçan ayrıntı başka bir yazarca yakalanabilmektedir.
3.5.1. Fritz Hommel’in Sunduğu Denklikler veya Benzerlikler375
Hommel’in ele aldığı sözcükler yazarın incelediği gibi doğrudan, değiştirilmeden, bu çalışmaya aktarılmıştır.
372 Landsberger, 95-96. 373 Gerey, 142-145.
374 Çığ, Sumerliler Türklerin Bir Koludur, 18-23.
81 Yıl-dız gul ‘star, (Yeni Sumercenin tahmin edilen eski biçimi vul.) Y > G değişimi
Oghul, oghlu (the son / oğul) Çuvaşça ijuijl (Yeni Sumercede İbilla; Eski Sumercede ugulla)
İl (land / ülke) Ur (place, town / yer, kasaba, kent) < L-R değişimi Er (man / adam) Ur < E-U değişimi
Gün (day) Kun (to beome clear / açığa çıkmak) < G - K değişimi
Toz < Toghoz < (Moğolca karşılaştırması Toghosu-n) Saghar (Yeni Sum.) < aslı Daghash.
Yuy-mak Lug = yıkamak < L-Y değişimi Yay-mak Lal = L-Y değişimi
Ayrıca, R, N > L değişimi vardır. ÖR:
Gül (Moğ.) Gir (Sum.) = ayak. < R-L değişimi Ul Ur (Sum.) = temel “foundation”. < R-L değişimi Söy-le-mek Shur (Sum.) < Y-R değişimi
Dolu Dur/Dir (Sum.) < L-R değişimi
Bel Bar (Sum.) = yan (taraf), kalp “side, heart”.376 < L-R değişimi
Yigil, iyil-mak Nigin = çevre, toplamak, birleştirmek “circle, to collect, asamble” < Y-N değişimi
Buy-un Gun = boyun < B-G değişimi
EsHe-k < Elsi-gen (Moğ.) Anshe/Anşe = Eşek
376 Bar, ePSD’de ciğer anlamında verilmiş. Hommel ise bunu “kalp” anlamında göstermiştir. Bu sözün Sumer zamanındaki kullanımından Türkçe dönemine kadar geçen sürede gelişen bar < ba:r < bağır şeklindeki bir değişim söz konusu olabilir. Çünkü Türkçede birbirine yakın bağrı/ciğeri/yüreği yanmak deyimleri mevcuttur.
82
Sumerce Türkçe
g, b, d, z k, p, t, s Ses Değişimleri
ǵash (two) iki
gug (sheep) koyun
gúz / uz (Yeni Sum.)
keçi
dingir tengri
adda ata
giš (man) kişi
bar
(to be bright)
par-la-mak)
tig (to touch)
tek-mek (Yani değmek…)
gin (straight, right) küni ǵush (Eski Süm.), ǵu (Yeni Sum.) kuş bad
(to go away, to withdraw)
batar (west, sunset)377
dugun
(nail of the finger, claw, hoof);
dubin (Yeni Sum.) toyn-ak g v Ses Değişimi guš (three), viš
(Yeni Sum.’de biš yazılır) vuš, iš
gosin (Moğolca), üç (Türkçe)
giš (one), vir
bir
gun (ten), vun, un, u von, on
zug (bog, pool) sub, su gal gul, vul (YeniSum.) ul (ulu) gal (to be) val (Yeni Sum.) bol-mak, olmak gud (ox) öt, üt
377 Fritz Hommel, sadece batı ve gün batımı benzerliğini yazmıştır fakat güneş, ay, yıldız için “batmak”; yok olmak, bitmek anlamındaki “batmak” veya “işte batmak” fiillerin hepsinin kökü bat– biçiminde olup batı, gün batımı “west, sunset” sözcüklerinin de köküdür. < Bkz. Hommel, The Sumerian Language and Its Affinities, 355.
83 g, k ş Ses Değişimi
dag (stone) daş
Hommel, ses değişimine örnek gösterirken Eski Sumerceden Yeni Sumerce dönemine geçişle ortaya çıkan yeni biçimleri ele almıştır.
ÖR:
gal (Eski Sum.) – šal (Yeni Sum.)
ku (postposition for “to”: yönelme eki), – šu kingin (land) – šingin, šingir, shumir 379
g d Ses Değişimi
ag, ad (to make) et-mek gug dug, dib (Yeni Süm.) koy-un
gug, dug, dib “to speak” deb-mek
tud “to generate” tuǵ-mak; turul<tuǵul (Moğ.) gušgin vušdin/vuldin
(Yeni. Süm.) ijltijn “altın” (Türk-Moğ.)
Titreşimli Seslerden “sibilated d” d z Değişimi dug,
zib/sib “good” (Yeni Süm.) söb “iyi”
saǵar (out of daǵash) toǵosu-n “toz” (Moğ.)
dun “mighty” sul “güçlü, azametli”
dag “stone” dash “daş/taş”
378 YURT ile KUR eşleştirmesi de uygun gözükmektedir. Diğer bir seçenek ise yükseklerdeki düz yer, yayla anlamındaki KIR kelimesidir. Bunun için bkz. Gerey.
379 Hommel, The Sumerian Language and Its Affinities, 356. g, k y Ses Değişimi
gug (sheep) koy-un
nigin (circle, to assemble) yigil, iyil (yığıl- okunmalıdır. İngilizce’de [ı] olmadığı için [i] ile yazılmıştır.)
kur (land) yer 378.
ku (to eat) ye-mek
84 Rhotacism - “r’nin Fazladan Kullanımı ya da ‘r’yi Söyleyememe Durumu
giš “one” bir
ǵash “iki” yigir-mi “20”
maš “five” bar/vaš, var para-b “50”
beş nishin
“Latince’de Fiilden önceki eos ” nash (Moğ.: çoğul eki); -lAr (Türkçe)
aš “six” al-tı ( š > l değişimi)
bad “to name” pad (Yeni Süm.)
ad
söz başından ünsüz düşmesi
ubur “bosom, breast” obur “nurse; breast-giving: hemşire, bakıcı; meme veren”
uıcur “bosom” (Tunguz) öbür, öber (Moğ.) öböl (Macar)
3.5.2 Osman Nedim Tuna’nın Sunduğu Denklikler 380
3.5.2.1. Kolay Tanınamayan Kelimelerle İlgili denklikler a. Kelime Başı Ünsüzleri: D, g, m, n, S, Ş, Ø