Cem Sultan Türbesi Tarihçesi

Muradiye Camii’nin güneybatısında, Şehzade Mustafa-i Cedid Türbesinin kuzeyinde, Gülbahar Hatun ve Gülruh Hatun türbelerinin doğusunda yer almaktadır (bkz. Plan 1- 16 numaralandırılmış alan).

Fatih Sultan Mehmed’in genç yaşta ölen oğlu Şehzade Mustafa için yaptırdığı türbenin inşa kitabesi bulunmamaktadır.

Türbenin inşa tarihi ile ilgili, 18 Cemâziy’ül Âhir 884/ 6 Eylül 1479 yılına ait belgede; “Kantarı 70 akçeden, Başcı İbrahim Camiinden artan; 36 kantar, 4 okka, 350

dirhem takriben 3500 kg. kurşun satın alınmıştır.” denilmiştir. Bu belgeye göre

tarihçiler yapının inşa tarihini 1479 olarak kabul etmişlerdir123 (Resim 87).

15. yüzyılın son çeyreğinde inşa edildiği kabul edilen ve mimarı bilinmeyen türbenin nakkaşı ile ilgili de kesin bir bilgiye ulaşılamamıştır. Zeren Tanındı “Sultan

II. Bayezid’in Kitap Hazinesinin Sanatlı Kitapları” adlı kitabında türbenin nakkaşları ile ilgili Hasan Bin Abdullah ve Fazlullah Bin Arab isimlerinden bahsetmektedir. Lakin türbe tezyinatı incelendiğinde herhangi bir nakkaş imzalarına rastlanmamıştır¹²⁴.

Resim 87: Cem Sultan Türbesi, 2019

(KAMACI, Ayşegül)

Türbenin geçirdiği onarımlar ile ilgili Ekrem Hakkı Ayverdi’nin “3. cilt Osmanlı Mi’mârîsinde Fâtih Devri 855-886” adlı kitabında yer alan tamir muhasebesi belgesine göre 1795 yılında:

“para

15120 Kubbe, bilezik ve saçak üstüne her biri 18 okkadan 420 tahta, 7560

okka kurşunun ikişer paradan eritme ve serilmesi

4300 Kurşun altına kireç, horasan, toprak ve saman ve üstâdiye

1520 Kubbe etrafına 12 hatıl, çivi, üstâdiye

32000 Eksik 1000 okka kurşun, 32’şer paradan

124 İRTEŞ, Muammer Semih- BAYSAL, Ali Fuat, “II. Bayezid Dönemi Kalemişlerinde Bir Üslûp:

2400 Türbe önüne şadırvan masrafı

2800 Türbede meftun Sultan Mustafa’nın üç birâderinin pûşidelerini, sof *

ve destarları* _____

59140 para = 1453,5 kuruş” olarak hesaplanan onarım için bazı ilaveler

yapılmış ve 300 kuruşta arttırıldığını belgelerden öğrenmekteyiz125.

Resim 88: 1970'ler Cem Sultan Türbesi

AYVERDİ, H. Ekrem, Osmanlı Mi’mârîsinde Fâtih Devri 855-886, C. 3, İstanbul 1973, s.166.

Kayıtlı restorasyon belgelerine ulaşamadığımız türbe ile ilgili Candan Nemlioğlu “15. 16. ve 17. Yüzyıl Osmanlı Mimarisinde Kalem İşleri” adlı doktora tezinde; 15. yüzyıla ait örnekler göz önünde bulundurulduğunda var olan renklerin dönemin anlayışına uymadığı, geçirdiği restorasyon sonrasında renklerde ilaveler yapıldığını bildirmektedir126. Bununla birlikte Bursa Kültür Varlıklarını Koruma

* Yün ve ince iplikten dokunmuş; cüppe, kaftan, kavuk vb.

* Sarık.

125 AYVERDİ, H. Ekrem, Osmanlı Mi’mârîsinde Fâtih Devri 855-886, C. 3, İstanbul 1973, s.161.

126 NEMLİOĞLU, Candan, 15., 16. ve 17. Yüzyıl Osmanlı Mimarisinde Kalem İşleri, Yayımlanmış

Bölge Müdürlüğü’nden almış olduğumuz “Kalemişi Mevcut Durum Rölevesi” adlı dosyada 1970 yılında yapılmış olan bir restorasyonundan bahsedilmektedir.

Resim 89: Cem Sultan Türbesi, Ana Kubbe Kalemişi

AYVERDİ, H. Ekrem, Osmanlı Mi’mârîsinde Fâtih Devri 855-886, C. 3, İstanbul 1973, s.167.

Türbenin inşasından sonra ilk olarak Şehzade Mustafa ardından Şehzade Abdullah sonra Cem Sultan ve Şehzade Alemşah gömülmüşlerdir.

Türbe altıgen bir plan üzerine inşa edilmiştir. Bu özelliği ile Bursa’da inşa edilen altıgen planlı türbelerin, Söğüt Ertuğrul Gazi Türbesi ile birlikte ilk örneklerindendir127. Altıgen kasnağa oturan kurşun kaplı kubbeli türbede, dıştan her köşe 7 m genişlikte olup kuzey cephenin merkezinde 4.23 m genişliğinde bulunan taç kapı, türbeden 2.63 m dışarı taşmaktadır (Plan 2).

II. Murad türbesi taç kapısı ile benzer yapılmış olan taç kapı, som mermerden yapılmış olup üzerinde herhangi bir tezyini unsur barındırmamaktadır. Düz bir zemin üzerine oturtulan saçak ise son oranım sırasında ihya edilmiştir. Sivri kemerli taç kapının iki yanında Bursa kemeri formunda pencereler açılmış ve ön kısımlarında ince birer seki bulunmaktadır. Türbeye girişi sağlayan basık kemerin üzerinde kitabe kısmı boş bırakılmıştır. Türbe iki tuğla arası kesme taş dizilimi ile inşa edilmiştir128.

127 ERÇAĞ, Beyhan, “Mimar Sinan’ın İnşa Ettiği Türbeler”, VI. Vakıflar Haftası, Vakıflar Genel

Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 1989, s.223.

Plan 2: Cem Sultan Türbesi Planı

Bursa Kültür Varlıklarını Koruma Müdürlüğü

Kündekâri teknikte yapılmış olan ve orijinalliğini koruyan kapı kanatlarındaki desenler yer yer kaybolmuş olup, onarım sırasında yerleri doldurulmuştur129 (Resim 90-91).

1.39 x 2.28 m. ölçülerindeki130 kapının üst kısmında yer alan bölmede bitkisel kaynaklı motiflerin yer aldığı ve zeminlerinin koyu kırmızı renkle doldurulmuş olduğunu kaynaklardan öğrenmekteyiz131. 10 kollu Selçuklu yıldızı içerisine zarif içliğin zirve yaptığı rumi motiflerin nakşedildiği görülmektedir. Madeni elemanların süslemelerinde de rumi kullanılmış olması kapı ile olan bütünlüğü tam anlamıyla sağlamaktadır.

129 Bursa Büyükşehir Belediyesi, ÇOBANOĞLU, V. Ahmet, Bursa-Muradiye Türbeleri, Şehzade

Mustafa ve Cem Sultan Türbesi Restitüsyon Raporu.

130 ÖNKAL, Hakkı, Osmanlı Hanedan Türbeleri, Atatürk Kültür Merkezi, Ankara 2017, s.149.

131 ÜNVER, A. Süheyl - PAKALIN, M. Zeki, Bursada Fatih’in Oğulları Mustafa ve Sultan Cem ve

Resim 90: Cem Sultan Türbesi, Kündekâri Kapı

(Bursa Tarihi Kültürel Miras Şube Müdürlüğü Arşivi)

Resim 91: Cem Sultan Türbesi, Kündekâri Kapı, 2019

(KAMACI, Ayşegül)

Günümüzde kapı üzerindeki motiflerin formları bozulmuş olsa da Süheyl Ünver “Bursada Fatih’in Oğulları Mustafa ve Sultan Cem ve Türbeleri” kitabında kapı üzerinde bulunan rumi ve bitkisel kaynaklı desenlerin çizimlerine132 yer vermiştir (Resim 92).

132 ÜNVER, A. Süheyl - PAKALIN, M. Zeki, Bursada Fatih’in Oğulları Mustafa ve Sultan Cem ve

Resim 92: Süheyl Ünver'in Kitabından Kündekâri Kapı Detay Çizimleri

ÜNVER, Ahmet Süheyl - PAKALIN, M. Zeki, Bursada Fatih’in Oğulları Mustafa ve Sultan Cem ve Türbeleri, s. 77-78.

Resim 93: Cem Sultan Türbesi, Kündekâri Kapı Detay, 2019

(KAMACI, Ayşegül)

Zemini altıgen pişmiş tuğlalar ile kaplanan türbe133, 2013 yılı onarımı öncesinde kapatılmış olan kuzey cephe (Resim 94) penceresinin de açılması ile günümüzde 16 pencere ile aydınlatılmaktır.

133 ÜNVER, A. Süheyl - PAKALIN, M. Zeki, Bursada Fatih’in Oğulları Mustafa ve Sultan Cem ve

Resim 94: Kuzey Cephe Pencere Detayı

3D Mekanlar- Cem Sultan Türbesi

Resim 95: Cem Sultan Türbesi Çinileri, 2019

(KAMACI, Ayşegül)

Zeminden 2.35 m yükseklikte altıgen formda firûze ve kobalt renkli çiniler tüm cephelerde yer almaktadır134 (Resim 95).

Günümüze kadar ulaşmamış lakin kaynaklarda yer alan bilgilere göre; türbe içerisinde bazı kutsal emanetlerin bulunduğunu ve diğer türbelerde olduğu gibi burada da at kuyruklarının varlığından söz eden yazarlar, türbe bekçisine verilecek bahşiş karşılığında Cem Sultan’a ait olan seccadenin ve el yazması Kur’an-ı Kerimlerin gösterilebileceğini yazmışlardır135.

134 ÖNKAL, Hakkı, Osmanlı Hanedan Türbeleri, Atatürk Kültür Merkezi, Ankara 2017, s.150.

135 YILDIRIM, Fahri, 14. Yüzyıldan Cumhuriyet Dönemi’ne Kadar Yabancı Seyyahların Gözünden

Bursa İlindeki Mimari Eserler, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Ankara 2013, s.711.

Muradiye türbeleri içerisindeki en yoğun süslemeye sahip olan türbe için, Süheyl Ünver “Bursada Fatih’in Oğulları Mustafa ve Sultan Cem ve Türbeleri” kitabında, Mehmet Arif’in Cem Sultan Türbesi makalesinde; türbenin kalemişi bezemelerinin badana ile kapatıldığını ve Merhum Ahmed Vefik Paşa’nın badana altında kalan yazı ve tezyinatı, yanında bulunan çakısı ile badanalanmış alanın bir bölümünü kazıyarak yazı ve nakışlar ortaya çıkardığı bildirilmiştir136.

Son olarak 2015 yılında onarım gören türbe, 1499 yılında Cem Sultan’ın naaşının Bursa’ya Ağabeyi Şehzade Mustafa’nın türbesine gömülmesi137 ile yaşamış olduğu bahtsızlık ve Bursa halkının kendisine olan sevgisinden ötürü türbe sıklıkla Cem Sultan Türbesi olarak anılmaktadır.