Karşılıksız yararlanma suçu malvarlığına karşı suçlar arasında düzenlendiği için genel anlamda korunan hukuki değerin malvarlığı207
olduğu savunulmaktadır.208 Diğer bir görüşe göre bu suçla korunan hukuki değer malvarlığı üzerindeki haklardır.209
Öte yandan karşılıksız yararlanma suçuyla korunan hukuki değerin, maddede sayılan hizmet, yayın ve enerjilerin bedelleri ödenerek satın alınmasını sağlamayı güvence altına almaya ilişkin ferdi-kamusal yarar olduğu da savunulmaktadır.210
Ancak 163.maddenin üç fıkrasında da ayrı fiiller düzenlendiği için, her bir fıkranın koruduğu farklı hukuki değerlerin varlığından da söz edebiliriz.
163.maddenin birinci fıkrasında yer alan “otomatlar aracılığı ile sunulan ve bedeli ödendiği takdirde yararlanılabilen bir hizmetten, ödeme yapmadan yararlanma” fiili gerçekleştirildiğinde otomatın sahibi veya işleticisinin elde etmesi gereken gelir engellenmekte, bu kişiler ekonomik olarak zarara uğramaktadır.211
Bu bakımdan birinci fıkrada yer alan fiille korunan hukuki değer kişilerin sunmuş oldukları hizmetin bedeli üzerindeki malvarlığına ilişkin haklarıdır.212
207 Malvarlığı kavramı da ceza hukuku anlamında tartışmalı bir konudur. Hukuksal malvarlığı teorisine göre
malvarlığı yalnızca teker teker malvarlığı haklarının toplamıdır. Sırf ekonomik malvarlığı teorisine göre ise malvarlığı bir kimsenin parasal değeri olan tüm mallarını ifade etmektedir. Buna göre hukuka ve ahlaka aykırı işlerden kaynaklanan haklar ile haksız şekilde elde edilen değerler de malvarlığı kapsamındadır. Alman İmparatorluk Mahkemesinin içtihatlarında kabul ettiği bu teoriyi Alman Federal Mahkemesi de güçlendirmiştir. Doktrinde giderek artan şekilde hukuksal–ekonomik malvarlığı teorisi de kabul edilmektedir. Buna göre bir kimsenin malvarlığı, hukuka aykırı şekilde elde etmediği veya hukukun koruması altında onun kullanımında olan her türlü ekonomik değerdir. Malvarlığı kavramına ilişkin diğer teoriler ve ayrıntılı bilgi için bkz. Wessels Johannes, Hillenkamp Thomas, (Çev. Yıldız Ali Kemal), Dolandırıcılık, Malvarlığına Karşı Suçlar ve Ekonomik Suçluluk, Karşılaştırmalı Güncel Ceza Hukuk Serisi 9, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2009, s.123-128.
208 Özbek/Bacaksız, C:II, s.1322; Tezcan/Erdem/Önok, s.675; Kaya, s.22; Çetin, s.20. 209 Centel/Zafer/Çakmut, s.491; Yenidünya, s.251; Yılmaz/Apiş, s.1757.
210 Hafızoğulları Zeki, Özen Muharrem, Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler Kişilere Karşı Suçlar, Usa
Yayıncılık, Ankara, 2013, s.393.
211 Artuç, s.640; Kaya, s.22.
Maddenin ikinci fıkrasında yer alan “Telefon hatları ile frekanslarından veya elektromanyetik dalgalarla yapılan şifreli veya şifresiz yayınlardan sahibinin veya zilyedinin rızası olmadan..” yararlanma fiili gerçekleştirildiğinde de yine sahibin veya zilyedin daha fazla ödeme yapmasına neden olunmakta ve ekonomik açıdan o kişi zarara uğratılmaktadır. Bir görüşe göre bu fiille mağdurun anılan zararlar dışında herhangi bir hakkı ihlal edilmemekte, dolayısıyla bu fiille kişinin malvarlığı korunmaktadır.213
Ancak diğer bir görüş bu fiilin koruduğu hukuki değeri daha geniş yorumlamakta ve bu fiille mülkiyet ve zilyetlik üzerindeki hakların korunduğunu söylemektedir.214
Maddenin üçüncü fıkrasında yer alan “Abonelik esasına göre yararlanılabilen elektrik enerjisinin, suyun veya doğal gazın sahibinin rızası olmaksızın ve tüketim miktarının belirlenmesinin engelleyecek şekilde tüketilmesi..” fiilinin koruduğu hukuki değerin, söz konusu enerjilerden bedel ödeyerek yararlanan kişilerin bu enerjiler üzerindeki kullanım hakları olduğu söylenmektedir.215
Ayrıca söz konusu maddenin 2012 yılında 6352 sayılı kanunla hırsızlık suçundan karşılıksız yararlanma suçuna alınması ile bu fiilin koruduğu hukuki değerin de değiştiği savunulmaktadır.216
Bu görüşe göre karşılıksız yararlanma suçuna eklenen düzenlemede yer alan “sahibinin” kavramı suçun koruduğu hukuki değerin değiştiğini göstermektedir. Elektrik su veya doğalgaz enerjilerinin kullanılmasına ilişkin düzenleme 2012 yılından önce hırsızlık suçu içinde yer almaktaydı. Hırsızlık suçunun koruduğu hukuki değerin mülkiyet mi, zilyetlik mi veya her ikisi birden mi olduğu konusunda doktrinde tartışma olsa da, hırsızlık suçuna ilişkin madde metninde “zilyedin rızası olmadan” ifadesi yer almakta, ancak 2012 değişikliğiyle karşılıksız yararlanma suçunun üçüncü fıkrasına eklenen madde metninde “sahibinin rızası olmaksızın” ifadesi yer almaktadır. Dolayısıyla 6352 sayılı kanun değişikliğinden önceki düzenlemede elektrik, su veya doğalgaz enerjilerinin kullanılmasına zilyetliğin, 2012 değişikliğinden sonraki düzenlemede “sahibinin” kavramı kullanıldığı için mülkiyet korunmaktadır.217
213 Artuç, s.640.
214 Yılmaz/Apiş, s.1757. 215 Yılmaz/Apiş, s.1757.
216 Kaya Göçmen Özen, 6352 sayılı Kanun’un Karşılıksız Yararlanma Suçuna Etkileri, Ankara Barosu
Dergisi, Y: 70, S: 2012/3, Ankara, 2012, s.464.
Karşılıksız yararlanma suçunda fail bedelini ödemeden bir hizmetten faydalanmakta ve bu sayede mağdur zararına kendisi veya başkası adına karşılıksız menfaat elde etmektedir.218
Karşılıksız yararlanma suçunun tarihsel süreç içerisinde geçirdiği değişime bağlı olarak suçun koruduğu değer bakımından yaşanan değişime de bakmak gerekir. 765 sayılı TCK’da yer alan karşılıksız yararlanma suçlarının düzenlendiği 521a ve 521b maddeleri Fransız, İsviçre ve İtalyan Kanunlarından yararlanılarak hazırlanmış ve durum bu maddeler ile korunmak istenen hukuki değerin ne olduğu konusunda belirsizliklerin oluşmasına yol açmıştır.219
765 sayılı TCK’nın 521a maddesinde yer alan ancak 5237 sayılı TCK’ya alınmayan; otel vb yerlerde ikamet eden, lokanta vb yerlerde yiyip içen, taksi vb araçlarla kendisini taşıtan ve bedelini ödemeyen kişinin cezalandırıldığı düzenlemenin, kişilerin malvarlığını koruduğunu söyleyebiliriz. Ancak maddede sayılan işletmeler büyük kredi riski taşıyan diğer bütün işletmelerden farklı olarak branş açısından özellik gösteren işletmelerdir ve bu işletmeler müşteri ile onun durumunu yakından incelemeksizin ilişkiye girmektedir. Dolayısıyla 521a maddesiyle kişilerin mal varlıkları üzerindeki haklarının korunmasının yanı sıra başka suç politikası amaçlarının da olduğu savunulmuştur. 220
Karşılıksız yararlanma suçunun 521a maddesinde fail yararlandığı hizmetin bedelini ödemeyerek, işletme sahibinin elde edeceği alacak hakkından yoksun bırakmakta ve malvarlığında bu sebeple oluşacak artışa engel olmaktadır.221
Dolayısıyla bu suç sözleşmeden doğan yükümlülükleri koruma amacı taşımakta, sözleşmelere inancı sağlamakta ve ticari ilişkileri güven altına almaktadır.222
Bir diğer deyişle, bu suçla korunan hukuki değerin geçerli bir sözleşmeden doğan alacak hakları olduğu söylenebilir.223
Ancak doktrinde yer alan bir görüşe göre bu suçla korunan hukuki yararı sadakat ve güven olduğu kabul edilemez.224
Alacak haklarının ceza hukukuyla korunması olanağı zayıftır. Kişinin karşılıksız yararlanma suçunu işlediği zaman toplumsal yararın da ihlal edildiği ve bu nedenle alacak haklarının
218
Soyaslan, s.458.
219 Önder, (Şahıslara ve…), s.291. 220 Erdem, s.82-83.
221 Erdem, s.83.
222 Selçuk, (Dolandırıcılık Cürmünün…), s.39. 223 Erdem, s.83.
dolaylı olarak korunduğu söylenebilir.225
Doktrinde bir görüş de 521a maddesiyle korunan hukuki değerin dolandırıcılık suçunda olduğu gibi bütün olarak malvarlığını koruduğunu, ancak dolandırıcılık suçunda malvarlığına dair her türlü varlık ve menfaatin, 521a maddesinde ise yalnızca alacak haklarının korunduğunu savunmaktaydı.226
2.3. Suçun Maddi Unsurları