Stratejik yönetim - temelde insan potansiyeline dayanan bir yönetim olarak, organizasyonun üretim faaliyetlerini, tüketici taleplerine yönlendirmek suretiyle, çevresel zorlukları karşılamak ve rekabetçi avantajlar elde etmek için zamanında yanıt verilmesini sağlar ve sonuçta uzun vadede hayatta kalma ve kendi hedeflerine ulaşma imkanını kazandırır.
Diger birifade ile, stratejik yönetim, organizasyonun yaşaması ve vizyoner - uzun bakış açısına göre, kendi amaçlarına ulaşması için şartların sağlanmasına, aynı zamanda değişikliklere anında ve yeterli tepki verilebilmesi için piyasaya - dış ortama yönelik, yönetsel bir yaklaşımdır.
Stratejik yönetim, işletmelerde geleceğe yönelik gerçekleştirilebilir amaç ve hedefleri ve bu hedeflere ulaşılması için yapılması gereken işlemleri tespit eden bir yönetim tekniğidir. Stratejik planlama, gelecekte verilecek kararlarla değil, geleceğin kararlarıyla bağlı olarak bu gün verilen kararlarla alakalıdır (Druker P.P., 1973: 122). Erol Eren stratejik yönetime şöyle bir tanım vermektedir; "Stratejik yönetim, stratejilerin planlaması için gerekli araştırma, inceleme, değerlendirme ve seçim çabalarını planlama, bu stratejilerin uygulanabilmesi için örgüt içi her türlü yapısal ve motivasyonel tedbirlerin alınarak yürülüğe konulmasını, daha sonra da stratejilerin uygulamadan önce ve uygulamadan sonra amaçlara uygunluğu açısından kontrol edilmesini kapsayan ve işletmenin faaliyetlerini ilgilendiren süreçler toplamıdır" (Eren, 2013: 27).
11
Günümüzde kullanılan "Stratejik yönetim" kavramı neredeyse geçen yüzyılın 60-70'li yıllarında işlenmeye başlanmış ve dört evre geçmiştir (Ansoff, 1999: 154; O'Shannassy, 1999: 2-11; Eren, 2013: 5-7).
Aşağıda yer alan Şekil 2.1’de "Stratejik Yönetim" kavramının gelişme evreleri gösterilmiştir.
Şekil 2.1: "Stratejik yönetim" kavramının gelişme evremleri
Birinci evrede şirket yöneticileri, düzenli olarak kendi işletmelerinin geliştirilmesi için planlama yapıyorlardı, ancak bu planlama yıllık mali tahminlerin, yani farklı amaçlar için harcama ve kazanç bütçesinin hazırlanması ile sınırlıydı.
Bütçe-maliyet yöntemlerinin özelliği, kısa vadeli ve içe yönelik olmasıydı, yani kurum, kapalı bir sistem olarak kabul edilir ve çevre ile ilişkiler dikkate alınmazdı.
İkinci evreyi oluşturan, daha çok 1950 - 1960 yıllarında ticari piyasaların yüksek büyüme oranları ve ulusal ekonomilerin gelişmesi şirketlerin çalışma koşullarının öngörülebilir olmasını sağladı ve geçmiş dönem verilerinden hareketle, gelecek birkaç yıl (ağırlıklı olarak 2-3 yıl) için tahminde bulunulmasını, yani uzun vadeli planlamanın gelişimi için koşulların oluşmasını sağladı. Bu yöntem ekstrapolasyon (tahmini ölçüm) ve regresyon (değişkenlerle ölçüm) ile eğilimyönü ve trendinin belirlenmesine dayanır. Böylece, geçmiş dönem üretim, satış, maliyet, kar v.b. bilgileri ve sayısal yöntemleri (matematik ve istatistik teknikleri) kullanılarak, gelecek yıllar için öngörüler oluşturulur.
Üçüncü evrede, özellikle 1960'ların sonlarında, krizin büyümesi ve uluslararası rekabetin güçlenmesi sebebiyle, dış ilişkiler dikkate alınmadığı için ekstrapolasyona
Temel finansal planlama (1950-1960)
Tahmin temelli planlama (1960-1970)
Dışa yönelik stratejik planlama (1970-1980)
12
dayalı tahminlerin gerçek sayılar ile dağıtılması öngörüldü. Ortaya çıkan dezavantajların üstesinden gelmek için stratejik planlama kavramı geliştirilmeye başlandı. Bu husus, örgütün hem dahili olanaklarının ve hem de dış rekabet yeteneklerinin analizi ve organizasyonun özelliklerini dikkate alarak, dış fırsatların kullanılması yollarının bulunması yaklaşımına dayanmaktadır.
Dördüncü evrede ise, stratejik planlama uygulama girmiş ve kontrol evrelerini de içine alan “stratejik yönetim” akımı başlamıştır.
Hazırlanan stratejik planların uygulanması için yıllık taktik ve öngörülerle beraber operasyonel programların, bütçelerin, politikaların ve prosedürlerin etkin ve verimli bir biçimde oluşturulması zorunludur. Kontrol ise, uygulamaya geçmeden önce, uygulama zamanı ve uygulamadan sonra hayata geçirilmelidir (Eren, Erol, 2013: 7). Stratejik yönetimin rolü, yönetimin diğer yönlerinden, örneğin operatif yönetimden farklıdır. Operatif yönetim, çoğunlukla malların verimli üretimi, satış ekibinin yönetimi, maliye unsurunun kontrolü veya müşteriye hizmet düzeyini artıracak bazı yeni sistemlerin tasarımı gibi operasyonel yönetim sorunlarıyla başa çıkmak için gereklidir.Operatifyönetimde, yöneticiler aşırızaman sarf ederler. Bu, stratejinin başarılı olması için büyük önem taşımaktadır, ancak stratejik yönetimle aynı değildir. Stratejik yönetim, operatif yönetimin alanlarından daha geniş bir kapsam içerir. Stratejik yönetim, sadece somut sonuçlara uygun hareket etmemekte ve aslında tüm işletme çapında beklenilmeyen ve standart olmayan zorlu ve sorun çıkartan durumlardan kaçınılmak için kullanılmaktadır (Johnson, Scholes & Whittington, 2008: 18).
Stratejik yönetimin operasyonel yönetimlekıyaslamada temel özellikleri Şekil 2.2 'de gösterilmiştir.
İyi bir stratejiye sahip olan işletme, geliştirme faaliyetlerini önceden planladığı için, değişimler karşısında hazır olan ve ahenk içinde çalışan bir işletme yapısına sahiptir. Güçlü bir strateji, işletmenin potansiyelini tam olarak kullanmaya izin verir, riskli ve belirsiz olan durumların aradan kaldırılmasını başarır veya bu durumların uzunsüreli gelişiminin önüne geçer.
13
Şekil 2.2 : Stratejik yönetimin operatif yönetimle kıyaslamada temel özellikleri
Stratejinin bulunmadığı işletmelerde mali kaynakların ve beşeri güçlerin stratejik analizi yapılamıyor ve o yüzden de kaynaklar etkin ve verimli olarak kullanılamıyor (Ansoff , 1989: 26).
İgor Ansof’a göre “stratejik yokluk” aşağıdaki sonuçları doğurabilir (Ansoff., 1989: 86):
- Stratejinin yokluğu işletmenin yapısından çevresine kadar, heryerde hissedilir ve nasıl araştırma ve analiz yapacaklarını bilemeyen işletmelerinmücadeleleri etkisiz kalabilir.
- Stratejisibelli olmayan işletmelerin yöneticileri, mali riskler ve diger mali olmayan risklerin önceden planlamasını yapmadan hareket ederek işletmelerini tehlikeye sokabilirler. Operasyonel yönetim Farklılaştıran hususlar Stratejik yönetim Ticaret ve hizmetlerin üretimi İç kaynakların verimli kullanımı Kısa ve uzunvadeli perespektife yönelim
Çalışan - işleri icra eden, işletmenin bireyi
Üretim potansiyelinin gerekliliği ve verimli kullanımı Uzunvadeli perspektifte ayakta kalmak Rekabetçi mücadelede yeni olanakların arayışı, çevredeki değişikliklere adaptasyon Uzunvadeli perspektife yönelim Çalışan - işletmenin esas potansiyeli Çeviklik ve değişikliklere hazır olmak
İşletmenin temel amacı
Amaca ulaşma yöntemi
Zaman faktörünün önemi
Hayatın rolü
14
- İşletmeler, ileride hangi değişikliklerinortaya çıkabileleceğini bilemediği veya öngöremediğinden dolayı bu değişimlere hazırlanamazlar.
Bu konuda C.Üzün’ün görüşüne göre, stratejik yönetim, koordinasyon sağlamasında ortak bir hedef oluşturulması ve işletmenin alt bölümlerinin aynı amaçlara yönelmesine engel olmaktadır. Stratejik hedeflerin olmaması halinde, bölümler gittikçe farklılaşarak, her biri ortak amaçlara değil, kendi departman amaçlarını gerçekleştirme eğilimini gösterecektir (Üzün, 2000: 10).
Stratejik yönetimin yararlarını şöyle özetleyebiliriz (Jauch & Glueck, 1989: 18): • Stratejik yönetim, değişen durumları önceden tahmin etmek için örgütlere fırsat verir, açık amaçlar ve oryantasyon sağlar.
• Stratejik yönetim, iş kararlarını sistemize etmede bir yol olarak, şirketin temel problemlerini araştırmada yöneticilere yardım eder.
• Stratejik yönetim, şirketin iletişimine, projelerin koordinasyonuna,kaynakların tahsisine ve bütçe planlamasının gelişmesine yardım eder.
Stratejik yönetime dair literatürlerde yararları yanısıra,bazı yetersizlikleri olduğuna da yerverilmektedir ( Druker, 1973; Vikhanskiy ve Naumov, 2006: 208-209). Bunlar arasında aşağıdakileri gösterebiliriz;
Stratejik yönetim gelecek hakkında gerçeği tam olarak ortaya koyamaz. Burada sadece geçmiş tecrübelere dayanarak, gelecek hakkında şirketin ulaşmak istediği hedefler ortaya konulur. Bu tür gelişmelerde,dış ortamda olabilecek fors-majör (zorunlu-zorlayıcı) değişiklikler (nedenler) dikkate alınamayabilmektedir;
Stratejik yönetimde net icra mekanizmaları ortaya konulamayabilmektedir. Bu da stratejik yönetim olgusunu bir tasarım olarak, daha çok teorik bir belge şekline dönüştürebilmektedir. Bunun sonucunda gerçek bir fayda elde etmek çok zorlaşabilmektedir.
Stratejik yönetim, rutin-tekrarlanabilir prosedürler veyaşemalar gibi tarif edilemez. Bu olgunun belirli görevleri veya belirli durumlarda, ne ve nasıl yapmak gerektiğini dikte eden enstrümanları vebuna paralel bir teorisi bulunmamaktadır. Her bir yönetici onu kendi anlayışı ve kendi yoluyla gerçekleştirebilir.
Stratejik yönetim hukuki ve siyasi yönden sınırlıdır. Şirket politikalarına dönüştürülmesinde ve aksiyon alınmasında da bu sınırlama görülebilir.
Ancak, stratejik yönetimin işletmelerde genel kılavuz ve bir tür pusula rolünü oynaması çok büyük bir önem arzetmektedir.
15