Stratejik planlamayı oluşturan kavramlar/unsurlar

Günümüzde işletmelerin varlıklarını korumaları ve büyümeleri için doğru bir şekilde hazırlanmış stratejik planlara ihtiyaçları vardır. Bu planın oluşturulması ne kadar güçlü ve şirketlerin amacına uygun olursa, firmalar planlarda hedeflendiği gibi büyüme ve gelişme gösterirler. Bu amaçları oluştururken en temel adımlar vizyon ve misyonun doğru olarak belirlenmesi, bununla beraber iyi çalışılmış bir SWOT analizinin yapılmasıdır.

Misyon, vizyon ve ilkelerin oluşturulması sonucunda, kuruluşun varması istenen noktaya nasıl ulaşılacağı amaç ve hedeflerin belirlenmesi ile ortaya çıkar. Bu nedenle, misyon, vizyon ve ilkelerin doğru şekilde ifade edilmesi stratejik planın başarısı üzerinde belirleyici bir rol oynayacaktır [24].

2.5.2.1. Misyon

TDK sözlüğünde misyon, amaç olarak tanımlanmıştır [29]. Şirket misyonu ise kendi benzeri diğer şirketlerden benzersiz amaç belirlemektir [5].

Misyon, kurumun aldığı temel kararlara bir çerçeve oluşturabilmeli, istendiğinde başvuru kaynağı olmalı, var oluş amacını berrak ve tutarlı bir şekilde açıklamalı, kurumun neden ve ne için var olduğunu kuşkuya yer bırakmayacak biçimde anlatmalıdır [13].

Misyon, gelecekte ulaşılması istenen hedefe (vizyona) yönelik görev ve kararlılık ifadesidir. Organizasyon açısından “Biz niçin varız?” sorusunun yanıtıdır [4]. Misyon, hizmet alanlarımızı gösterir, ne yapmamız gerektiğini belirler ve kurumun değişmez karakterini tanımlar [13]. Bir organizasyonun ya da bireyin misyonu hayatta var oluş nedenini açıklar.

Misyon ifadesini şirketin vizyon ifadesinden ayırmak gerekir. Vizyon, şirketin gelecekte ne olmak istediğiyle ilgili bir kavram olarak ortaya konulurken misyon kavramı ise stratejilerin adeta başlangıç noktası olabilecek bir görev tanımı ve oldukça açık olarak belirtilmiş bir temel hedefidir. Misyon ve vizyon kavramlarının açık ve net

olarak ifade edilmesinin temel amacı, şirketin gitmek istediği yönle ilgili iletişimi derinleşmektedir [1]. Misyon oluşturulurken aşağıdaki durumlara dikkat edilmesi gerekir [13,24]:

1. Kurumun temel iş alanının ne olduğunun sorgulanması gerekmektedir. Hizmetin yerine getirilme sürecini değil, amacını tanımlar.

2. Ayrıca kurumu özel veya ayrı kılan özellik ve yükümlülükleri listelenebilir. 3. Yasal düzenlemelerle kuruluşa verilmiş olan görev ve yetkiler çerçevesinde

belirlenir.

4. Kurumdan hizmet alan kesimler, sunduğu hizmetler belirtilmelidir. 5. Kuruluşun sunduğu hizmet ve/veya ürünler tanımlanır.

6. Bundan üç veya beş yıl öncesine göre kurumun amaçlarında veya hizmetlerinde oluşan değişiklikler ve dikkate alınması gereken ekonomik değişkenler özetlenebilir.

7. Misyon ifadesi paydaşların ilgilendikleri veya alacakları planlanan faydayı yansıtmalıdır.

8. Misyon ifadesi kurumun belirgin bir biçimde etki edebileceği alanları tarif etmelidir.

9. Aksi hâlde, yani kurumun etkileyebilme şansı olmayan alanları kapsayan misyon ifadeleri amaçlara ne derece ulaşıldığının ölçülmesi sırasında karışıklığa neden olabilir.

10. Misyon ifadesinin oluşturulmasında görevin gerçekleştirilmesinin ölçülebilir olması gözetilmelidir.

11. Özlü, açık ve çarpıcı şekilde ifade edilmelidir.

Aşağıdaki sorulara cevap arayarak misyon oluşturma (Şekil 2.6) işlevi kolaylaşır [13]: 1. Ne yapmamız gerekiyor/bekleniyor?

2. Bunları kim için yapıyoruz?

3. Hangi yöntem, yaklaşım ve değerler ile nasıl üretiyoruz, nasıl çalışıyoruz? 4. Bunları neden yapıyoruz, neden varız?

“Ne?”, “Neden?”, “Nasıl?” ve “Kim?” soruları içinde rakiplerine göre benzersiz misyon oluşturulmasını sağlayacak, fark yaratacak soru “Nasıl?”dır. Burada “Nasıl?” sorusunun cevabı önemlidir.

Şekil 2.8. Misyon oluşturma (Kaynak: TÜSSİDE, 2007)

DPT, Kamu İdareleri İçin Stratejik Planlama Kılavuzu [24]’na göre misyon, bir kuruluşun varlık sebebidir; kuruluşun ne yaptığını, nasıl yaptığını ve kimin için yaptığını açıkça ifade eder. Misyon bildirimi stratejik plan dokümanının diğer kısımlarına da temel oluşturur. Misyon bildirimi, kuruluşun sunduğu tüm hizmet ve faaliyetleri kapsayan bir şemsiye kavramdır.

2.5.2.2. Vizyon

TDK sözlüğünde vizyon; ülkü, daha sonra olabilecekleri düşünme işi; insanı duyular dünyasının üstüne yükselten ve hiçbir zaman tam olarak gerçekleştirilemeyecek olan, yalnızca erişilmesi istenen amaç olarak kalan kılavuz ilke olarak tanımlanmıştır [30].

Vizyon, organizasyonun uzun vadede ulaşmak istediğini durumu tanımlar. Açık, net ve çekici olması beklenir. Bütün enerjiyi tek bir noktada odaklamayı sağlar, insanları büyük hedef etrafında birleştirir ve aidiyet duygusunu artırır.

NEDEN? Varoluş nedeni Kuruluş amacı

NE?

Hizmet alanların ihtiyaçları, Kurumdan beklenen ürün ve hizmetler

KİME? Hizmet alan kesimler NASIL? Yaklaşımlar, yöntemler, Performans düzeyi

Başarılı şirketlerin ortak bir özelliği, değişen koşullara etkili bir biçimde uyarladıklarını stratejilerinin ötesinde güçlü bir vizyona ve temel değerlere sahip olmalarıdır. Bu şirketler, değişen çevre koşullarına uyum sağlamak için kendilerini dinamik bir şekilde yenilerken özlerini korumayı da başarmışlardır [1]. Vizyon, bir işletmede insanları geleceğe yönlendirmede tek başına yeterli değildir. Organizasyon üyelerinin misyon, amaç ve hedeflerle birlikte, temel değerleri anlamaları ve özümsemeleri gerekmektedir [5].

Vizyonun aşağıdaki özellikleri taşıması beklenir [13]:

1. Geleceğin nasıl olması gerektiğini veya nasıl olabileceğini gösterir.

2. Önümüzde nasıl bir gelecek fotoğrafı görüldüğünü veya görülmek istendiğini anlatır.

3. Çalışanların niçin çalıştıklarının bilincinde olmalarına yardımcı olur. 4. Kuruma olan aidiyet duygusunu arttırır.

5. Değişim için bir gerekçe-zorunluluk sunar. 6. İlham verir.

7. Mevcutla yetinmeden daha ileriye ve yukarıya bakmamızı sağlar. 8. Kurum/kuruluşların misyonuna ve faaliyetine anlam kazandırır. 9. Çalışanların faaliyetlere katılımını güçlendirir.

10. Çalışanların enerjilerini temel hedeflere odaklayabilmesine yardımcı olur. 11. Dikkatimizi günlük eylem ve sorunların üzerine çıkarıp gidiş yönümüzün

doğru olduğunu görmemizi sağlar.

Vizyon, ait olduğu organizasyonun üyelerine heyecan vermeli, harekete geçirmeli, geleceği anlaşılır tanımlamalı ve akılda kalıcı olmalıdır. Aksi takdirde en iyi vizyon da olsa anlaşılır ifade edilmezse ya da net anlatılmış ama içinde heyecan verici, harekete geçirici ifadeler kullanılmamış ise vizyon, çalışanlar tarafından kabul görmeyeceği için iyi bir yol gösterici olma niteliğini kaybedecektir. Vizyon, geleceğin fotoğrafı ve gidilecek yön olduğu için fotoğraf flu, gidilen yön sisli görünecektir. Bu durumda organizasyonun sürdürülebilir başarısı beklenemez. Harekete geçiremeyen vizyon hayal olarak kalır.

Vizyon, kuruluşun ulaşmayı arzu ettiği geleceği iddialı ve gerçekçi olarak anlatmalı, çalışanları ve karar alıcıları ilerlemeye teşvik etmeli, diğer yandan da ulaşılabilir olmalıdır. Güçlü bir vizyon idealisttir, özgündür, çekicidir [24].

.

Vizyon bildirimi, misyon bildirimi ile birlikte kuruluş stratejik planının çatısını oluşturur [24]. Misyon ve vizyonu karşılaştırdığımızda (Şekil 2.7) misyon bugünü, vizyon ise yarını anlatır. Bir kuruluşun hem bugün hem de yarın olmasını istediği durumu iyi belirlemesi, tüm stratejilerine temel oluşturduğu için önemlidir. En iyi strateji yanlış temel üzerine kurulu ise strateji anlamını yitirir. Bu bağlamda kuruluşun misyon ve vizyonu çok önemlidir.

MİSYON VİZYON

Bugünü yansıtır. Yarını gösterir. Müşterileri belirler. İlham vericidir.

Temel süreçleri belirlemeye yarar.

Kurumun gitmek istediği yönü belirler. Performans ölçütlerini

belirlemeye yarar.

Stratejik karar ölçütlerini belirlemeye yarar.

Şekil 2.9. Misyon & vizyon karşılaştırması (Kaynak: TÜSSİDE, 2007)

Misyon, vizyonun nasıl başarılacağını anlatan bir görev tanımıdır [1].

2.5.2.3. Temel değerler

Bir organizasyonun değişmeyen ilkelerini oluşturan temel değerler, genellikle organizasyon kurucularının inançlarını ve yaşam felsefesini yansıtır [1]. Değerler, davranışlarımızı şekillendirir, davranışlarımız sonuçları oluşturur. Sonuçlardan memnun değilsek davranışlarımızı değiştiririz. Kuruluşlarda davranışlar kurumsal değerlere göre değiştirilmelidir [13].

Değerler ve inançlar kurum kültürünü oluşturur. Organizasyonların başarıya ulaşması için bazı evrensel ilkelerin ve değerlerin benimsenmesi ve bu değerlerin kurumsallaştırılması gerekir. Herhangi bir organizasyonda bu değer ve inançların

oluşması eğitim ve kültürel gelişme ile zaman içinde kazanılabilir [4]. Bir organizasyonda insanların işlerini yapma, hedeflerini belirleme ve bu hedeflere ulaşmak için kaynakları yönetme şekli, organizasyonun kurum kültürünü yansıtır. Lider ve çalışanlar neyi nasıl yapacaklarını net biliyorlarsa, tutarlı davranışlar gösteriyor ve davranışlarının nasıl değerlendirileceğini de biliyorsa, o organizasyonda güçlü bir kültür vardır [1].

Değerler, kurumun karar alma ölçütlerini ve kuruma yön veren etik alanı belirler. Paydaşların güven, inanç, katılımını sağlar ve misyon ile vizyonu şekillendirir. Çünkü misyon ve vizyonumuz değerlerimizin yansımasıdır [13]. Temel değerler aşağıdaki özellikleri taşımalıdır [13, 24]:

1. Çalışanların kurum hakkındaki gerçek duygu ve inançlarını yansıtmalıdır. 2. Kurumun hizmet alanları, paydaşları ve çalışanları arasındaki ilişkileri

belirlemelidir.

3. Kurumun çalışma felsefesidir.

4. Temel ilkeleri ve inançları açık ve kesin bir dille ortaya koymalıdır.

5. Çalışanların işlerini en iyi şekilde yapacakları şartlara ilişkin temel düşünceyi belirtmelidir.

6. Kuruluşun vizyonunu gerçekleştirmesini sağlayacak sistem ve süreçleri desteklemelidir.

Değerler ifadesi, çalışanları teşvik edici nitelikte olmalı, rehberlik etmeli, yönlendirici olmalı, katılımı genişletmeli ve kavrayıcı olmalı, liderlik sistemine temel oluşturmalı, zamana dayanıklı olmalı, kâğıt üzerinde kalmamalı, kurum kültürü içinde yaşıyor/içselleştirilmiş olmalıdır. Değerler ifadesinde aşağıdaki özellikler olmamalıdır [13]:

1. Çok genel ya da çok özel ifadeler olmamalı, 2. “Dar meslek terimleri” şeklinde olmamalı, 3. Çatışmalara neden olmamalı,

2.5.2.4. Stratejik amaç ve hedef

İşletmenin misyon ve vizyonunun belirlenmesine takiben gelecekle ilgili stratejilerine yol gösterecek, bunların ölçülmesi ve değerlendirilmesine yardımcı olacak amaç ve hedeflerin belirlenmesi gerekir [9]. Stratejik amaçlar, vizyona giden yolda, öncelikle ve belirli bir sürede “Nereye ulaşmak istiyoruz?” sorusunun cevabıdır [13].

Stratejik amaçlar ölçülebilir hedeflere ve hedefler de kaynak dağılımının yapılacağı projelere indirgenir [31].

Stratejik amaçlar, misyon ve değerlerle uyumlu olmalı, kurumu vizyonuna taşıyor olmalı, belirli bir zaman dilimini kapsamalı, iyi tanımlanmış olmalı, iddialı ama “gerçekçi” ve “ulaşılabilir” olmalı, ulaşılmak istenen noktayı açık bir şekilde ifade etmelidir [13]. Donelly, Gibson ve Ivancevich’e [32] göre stratejik amaçların yararlı olabilmesi için bazı özelliklere sahip olması gereklidir. Bunlar dört temel başlıkta ifade edilebilir [31]:

1. Spesifik faaliyetlere dönüştürülebilecek nitelikte olur. 2. Örgütün bütününe yön verir ve çalışanlara rehberlik eder. 3. Örgütün uzun dönemli önceliklerini ortaya koyar.

4. Örgütün her düzeyinde istenen başarı standartlarını oluşturur ve yönetimin kontrol etmesini kolaylaştırır.