Stüdyo Egzersizlerine Öncül Bir Örnek: Dokuz Kare Grid Egzersizi

1954’ün sonbaharında Teksas Üniversitesi Mimarlık Bölümü’nde bir grup genç eğitmen, yeni bir eğitim programını planlayıp uyguladılar. Bu gençlerin geliştirdiği eğitsel yöntemler ve araçlar, o günün Amerikan mimarlık eğitiminde Harvard ekolünün modernist ve faydacı yaklaşımına karşı bir alternatif olarak kabul edilmektedir. Caragonne’ye göre (1995), bu hümanist ve yapılandırmacı eğitim sistemi, işlevciliğe ve teknolojiye bağlı modernist tavır ile geleneğe bağlı akademik tavrı bütünleştirmiş, bu arada faydacılığın anti-entellektüelliği ile mücadele etmiştir.

Bu yaklaşım, mimarlığın doğası, anlamı ve entellektüel içeriğini incelemektedir. Mimarî mekânın, kitlelerin konumlanması ve biçimlenmesi yardımıyla görselleştirilmesi ve organize edilmesini vurgulamaktadır. Söz konusu programa göre mimarlık eğitimin ilk yılında hedef, mimarî biçim veya kütlenin modellenmesi değil, mimarî mekânın manipulasyonudur. Bunun için katı kütlenin resimsel niteliğine değil, duvarlar, döşemeler ve taşıyıcı sistemin tanımladığı mekânın analitik yapısına dikkat çekiliyordu. Gestalt ifadesiyle, figür, ya da nesne önemsizleşirken, arka plan önem kazanıyordu. Bu kazanımın ardından artık mimarî mekân da resim ve heykelin plastik kompozisyon kuralları ile ölçek, sekans (ardışım), ritim,

mafsal ve oran gibi kavramlar kullanılarak organize edilebilir hâle geliyordu. Modern ve

modern öncesi bazı öncüllerin (Mies van der Rohe, Le Corbusier gibi) incelenmesi yoluyla tasarım sürecinde bağlam ve kurgunun öne çıkarıldığı bu dönemde Robert Slutzsky, John Hedjuk ve diğer mimarlık eğitimcileri tarafından geliştirilen Dokuz Kare Grid (9KG) egzersizi, bu düşünsel altyapı üzerine kurulmuş ve geliştirilmiş pedagojik denemelerden birisidir.

9KG egzersizi (veya Dokuz Kare Problemi), genellikle başlangıç düzeyindeki tasarım öğrencilerine uygulanan pedagojik bir araçtır. Egzersizin işleyişi, dokuz kareden oluşan basit bir geometrik düzen içerisinde, sınırlı elemanlar kullanılarak mekânsal kompozisyonlar üretilmesi üzerine kuruludur. Egzersizin kesin kuralları, çerçeve/kafes ile eklenti elemanlar arasındaki diyalektikten doğan soyut bir mimarî dili ortaya çıkarmaktadır. Love’a (2004) göre Dokuz Kare egzersizinin iki temel ve değişmeyen elemanı bulunmaktadır. Bunlardan birisi değiştirilemeyen tasarım çerçevesi (veya kafesi), ikincisi ise önceden tespit edilmiş olan ve değiştirilemeyen tasarım objeleridir (kolonlar ve duvarlar gibi).

Egzersizin geleneksel kurgusunda maket ve / veya çizim teknikleri (paralel veya pespektif izdüşümler) kullanılmakta, dokuz kare altlığı olarak kullanılan düzenin genellikle belirli bir boyutu ve ölçeği bulunmaktadır. Egzersizin özgün uygulamasının geometrik yapısı, iki boyutlu temsil ile üç boyutlu kitle tasarımı arasındaki bir geçişi işaret etmektedir. Bunun 2,5 boyutlu (3. düzlemdeki mesafeler mevcuttur ama tek değer ile sınırlıdır) bir egzersiz altlığı olarak görülmesi de mümkündür. Bilinen en yaygın mekânsal kompozisyon egzersizlerinden birisi olan 9KG, çeşitli okullarda farklı şekillerde yorumlanarak uygulanmıştır ve günümüzde de uygulanmaktadır. Bu bağlamda 9KG’in, belirli kurallar çerçevesinde kalarak ucu açık ve yorumlarla zenginleştirilen bir egzersiz altlığı tarif ettiği söylenebilir.

Egzersizin en belirgin pedagojik özelliklerinden birisi mimarî tasarıma ilişkin bağlamın mekânsal ilişkileri vurgulayacak şekilde net biçimde sınırlandırılmasıdır. Örneğin, Love’a göre (2004) 9KG egzersizi, öğrencilerin kimlik, anlam, kültür vb. temel kısıtlamalardan sıyrılıp, saf geometri ve biçimlerin ilişkilerini araştırma fırsatı veren, mimarlık disiplininin dışavurumunda sınırsızca gezebildikleri önemli bir araç olarak görülmektedir.

Mimarlık eğitimine yeni başlayan öğrenciler bu tür egzersizlerde mesleğe basit nesnelerin manipulasyonu yardımıyla adım atmaktadırlar. Basit mekânsal setlerin kullanılması ile öğrencilere verilmek istenen temel bilgi hataya yer bırakmayacak şekilde aktarılmaktadır. 9KG egzersizi mimarlık eğitiminde parçalar seti (kit-of parts) egzersizlerinin klasik örneği olarak gösterilmektedir. 1970’lerin sonlarından 1990’lara kadar mimarlık okullarında tasarıma giriş stüdyolarında popüler olan bu tür egzersizler, çeşitli soyut kurgular ve kısıtlamalar yardımıyla olası tasarım çözümlerini indirgemek sûretiyle öğrencilerin mekânsal ilişkiler konusuna yönelmelerini teşvik ediyordu. İşlev / program ve biçim arasındaki ilişkiler, semboller ve biçim arasındaki ilişkiler ve inşaat teknikleri ile biçim arasındaki ilişkiler dikkate alınmıyordu. Daha önemlisi dikkatleri, kimlik gibi mimarlığın var olma nedenlerinden

uzağa taşıyan bu egzersizler, mimarlığın temel amaçlarına otonom bir disiplin olarak odaklanıyordu (Love, 2004).

9KG, Gestalt psikolojisinin bakış açısından ele alındığında kolon ve duvar arasındaki geometrik ilişkinin açıklanması için ideal bir formattır. Söz konusu grid düzeni, Arnheim’in (1954) tanımladığı kompozisyon ve mekânsal algı kavramlarının vurgulanması için uygun bir ortam yaratmaktadır. Çünkü burada mekân algısı, saf bir kapalılık durumu değil, birbirleriyle ilişkili kenar ve köşe biçimlerinin oluşturduğu ilişkisel bir Gesrtalt’tır. Kalfazade (2004), bu durumu "9KG egzersizinin diyagramatik potansiyelleri" olarak tanımlarken günümüzde de hâlen uygulanan ve yorumlanan bir egzersiz oluşunu bu temel niteliğine bağlamaktadır. 9KG egzersizi, saf hâliyle bir mekân kompozisyonu egzersizidir ancak farklı uygulamalarında bu egzersizin belirli bağlamların eklemlenmesiyle her defasında farklı bir bilgi alanına odaklanabilen bir egzersiz altlığı teşkil ettiği görülmektedir. Tasarım yönteminden ve araçlarından bağımsız olarak mekân öğesi bu egzersizin temelidir. Ancak egzersizin kuruluşuna bakıldığında, bunun dışında sistem kurma ve parametrik ve nesne yönelimli düşünme gibi bazı becerilerin ve niteliklerin de kolayca egzersiz üzerinden okunabileceği görülmektedir. Bu yapısıyla 9KG egzersizi bu araştırma kapsamında yeni bilgi alanlarının test edilebildiği önemli bir çerçeve olarak ele alınmaktadır. Egzersizin farklı uygulamaları Ek 8’de sunulmaktadır.

Stüdyo Süreci

9KG, hem kesintili hem de bütünleşik tasarım stüdyolarında uygulanabilmektedir. Şekil Ek 8.13,14 ve 15’te görülen uygulamalar, egzersizin bütünleşik stüdyolarda bir konut projesine dönüştürüldüğü örneklerdir. Şekil Ek 8.5 ve 6’da görülen örnekler ise kesintili süreçlerde uygulanan soyut egzersiz örnekleridir.

Öğrenme Modelleri

Davranışçı öğrenme perspektifi; 9KG'in içerdiği bileşenleri ve değerlendirme yönelimiyle tümüyle yapılandırmacı bir perspektif sunmaktadır. Egzersizin davranışçı öğrenme modelini varsayabilmesi için kullanılan parça seti gibi kısıtlamaların artırılması, veya egzersizin belirli kompozisyon kurallarının öğrencilere ezberletilmesi amacıyla kullanılması gerekmektedir. Yapılandırmacı öğrenme perspektifi; 9KG egzersizi yapılandırmacı bir eğitim modelinin ortaya çıkardığı, ve bu perspektifi farklı yorumlarıyla da yansıtan bir uygulamadır.

Melez alanlar; Egzersizin uygulanma biçimi ile bağlantılı olarak, özellikle bütüncül stüdyolarda belirli kompozisyonlar içerisinde kalmayı kısmen gerekli kılabilir. Bu durumlarda egzersizin hem davranışçı hem de yapılandırmacı içeriğe sahip olması mümkündür.

Yürütücünün Rolleri

Öğretmen merkezli durum; Stüdyo yürütücüsü, hedeflenen bilgi ve becerilerin kaynağı konumuna geçerek araştırmayı ve tartışmayı arka planda tuttuğu durumlarda 9KG egzersizi öğretmen merkezli bir pedagojik yapıya sahip olacaktır.

Öğrenci merkezli durum; Egzersizin içeriğinde keşif ve araştırma etkinlikleri merkezde tutulduğunda öğrenci merkezli bir pedagojik yapıdan söz edilebilmektedir.

Kullanılan Pedagojik Kısıtlamalar

Bağlamsal kısıtlamalar (odaklar); 9KG egzersizinin bağlamsal kısıtlamalarından en belirgin olanı soyut kompozisyon becerisi ve ilgili kavramlara yaptığı vurgudur.

Biçimsel kısıtlamalar; Tam tanımlı bir parça seti içeren 9KG, biçimsel kısıtlamaların en belirgin biçimde gözlemlendiği stüdyo egzersizleri arasındadır.

İlişki kısıtlamalar; Hem dokuz kareden oluşan ön tanımlı tasarım altlığı, hem de parça setinde birimlerin nasıl bir araya gelebileceğine ilişkin belirli kuralların bulunması, orijinal 9KG egzersizindeki ilişki kısıtlamalarıdır.

Tasarım – Temsil - Araç İlişkisi

Dönemin benzer egzersizlerinde olduğu gibi 9KG egzersizinde de iki boyutlu mimarî temsil ve maket kullanılmaktadır. Odaklanılan tasarım becerisi, bu iki temsil olanağının paralel biçimde kullanılmasıyla ele alınmaktadır. Aşağıdaki bölümde 9KG’in mevcut sayısal dönüşüm potansiyellerinin değerlendirilmesi için önerilen dönüşüm süreci ve alternatif egzersizler tanımlanmaktadır.