Spesifik Teknikler-Varlıkların Uygunsuz Bir ġekilde Zimmete Geçirilmesinden Kaynaklanan Önemli YanlıĢlıklar

Farklı koĢullar farklı tekniklerin uygulanmasını gerektirebilir. Genellikle, varlıkların uygunsuz bir Ģekilde zimmete geçirilmesinden kaynaklanan önemli yanlıĢlık riski bulunması durumunda bağımsız denetim, belirli hesap bakiyeleri ve iĢlem grupları üzerine yoğunlaĢtırılır.

Yukarıdaki iki kategoride belirtilen bazı bağımsız denetim teknikleri bu gibi durumlarda uygulanabiliyor olsa da, yapılan iĢin kapsamı belirlenen zimmete geçirme riski hakkındaki detaylı bilgiye bağlanır.

Varlıkların uygunsuz bir Ģekilde zimmete geçirilmesinden kaynaklanan önemli yanlıĢlıklara karĢı bağımsız denetçinin uygulayabileceği tekniklere örnekler aĢağıda verilmektedir:

a) Yılsonunda veya yılsonuna yakın bir zamanda kasa ve menkul değerler sayımı yapılması.

b) Bağımsız denetimi yapılan dönem için, doğrudan müĢterilerle muhasebe iĢlemlerinin; alacak kayıtları, satıĢ iadeleri ve ödemelerin yapıldığı günler de dahil olmak üzere, teyit edilmesi.

c) Kayıtlardan silinen alacak hesaplarıyla ilgili sonradan yapılan tahsilatların incelenmesi.

ç) Envanter sayım eksiklerinin mekan veya ürün bazında incelenmesi.

d) Önemli stok oranlarının sektör ortalamalarıyla karĢılaĢtırılması.

e) Sürekli envanter yöntemiyle izlenen stok kayıtlarındaki azalmalarla ilgili destekleyici dokümanın incelenmesi.

f) Satıcıların listesiyle çalıĢanların listesini bilgisayar ortamında eĢleĢtirmek suretiyle aynı olan adres veya telefon numaralarının belirlenmesi.

g) Bordro kayıtlarının bilgisayar ortamında incelenerek aynı olan adreslerin, çalıĢan kimlik kayıtlarının, vergi numaralarının veya banka hesaplarının belirlenmesi.

ğ) Personel dosyalarının incelenerek, hakkında iĢletmedeki göreviyle ilgili az bilgi bulunan veya hiç bilgi bulunmayan kiĢilerin, bu kapsamda performans değerlendirmeleri bulunmayan çalıĢanların belirlenmesi.

h) OlağandıĢı seyir ve eğilimleri ortaya çıkarmak için satıĢ ıskontoların ve satıĢ iadelerinin incelenmesi.

ı) Özel anlaĢma koĢullarının üçüncü Ģahıslarla teyit edilmesi.

i) Yapılan anlaĢmaların koĢullarına uygun olarak yürütüldüğüne dair bağımsız denetim kanıtı elde edilmesi.

j) Büyük tutarlı ve olağandıĢı harcamaların uygunluğunun gözden geçirilmesi.

k) ĠĢletme üst yönetimi ve iliĢkili Ģirketlerle yapılan kredi anlaĢmalarının ve ilgili kredi onaylarının incelenmesi.

l) ĠĢletme üst yönetimi tarafından sunulan harcama raporlarının düzeyi ve uygunluğunun incelenmesi.

EK.5

Hile ve Usulsüzlük Belirtisi Olabilecek Durumlara ĠliĢkin Örnekler

AĢağıdaki örnekler, finansal tablolarda hile ve usulsüzlükten kaynaklanan önemli yanlıĢlıkların göstergeleri olabilir:

1. Muhasebe kayıtlarındaki tutarsızlıklara ilişkin örnekler:

a) ĠĢlemlerin tam ve zamanında kayıtlara alınmaması veya miktar olarak, muhasebe dönemi ve sınıflandırma itibariyle ya da iĢletme politikasına göre kayıtlara yanlıĢ alınması.

b) Belgelerle desteklenemeyen ya da onaylanmamıĢ bakiye veya iĢlemler.

c) Finansal tablolara önemli ölçüde etkisi olan düzeltmeler.

ç) ĠĢletme çalıĢanlarının, kendi yetki alanlarından ayrı olarak, sisteme ya da kayıtlara giriĢ yetkileri olduğuna dair delillerin olması.

d) Ġddia edilen usulsüzlüklerle ilgili ipuçları ve Ģikâyetler.

2. Çelişkili ve eksik kanıtlara ilişkin örnekler:

a) Eksik belgeler.

b) DeğiĢikliğe uğramıĢ belgeler.

c) Orijinal olması gereken belgeler yerine fotokopi veya elektronik ortamdan çıktısı alınan doküman.

ç) Doğrulamalarda yer alan önemli ölçüdeki farklar.

d) Bilanço kalemlerinde veya bunlara iliĢkin rasyolardaki, alacakların gelirlerden daha hızlı büyümesi gibi, olağandıĢı değiĢimler.

e) ĠĢletme yönetimi ve çalıĢanlarla yapılan soruĢturma ve analitik inceleme teknikleri uygulanması sonucunda edinilen tutarsız, belirsiz ya

da inandırıcı olmayan bilgi veya veriler.

f) Doğrulama sonucu edinilen bilgiler ile iĢletme kayıtları arasındaki olağandıĢı tutarsızlıklar.

g) Alıcılar hesabına kaydedilen yüksek tutarlardaki iĢlemler ve düzeltme kayıtları.

ğ) Alıcılar hesabı yardımcı kayıtları ve kontrol hesabıyla ya da müĢteri ekstresi ve alıcılar hesabı yardımcı kayıtları arasındaki açıklanamayan ya da yetersiz açıklanan farklar.

h) Normal Ģartlar altında banka dökümleriyle birlikte iĢletmeye gönderilmesi gereken geçersiz çeklerin var olmaması ya da eksik olması.

ı) Stoklarda veya fiziki duran varlıklardaki önemli ölçüde kayıplar.

i) ĠĢletmenin kayıt tutma uygulamaları ve politikalarıyla tutarsız, mevcut olmayan ya da eksik elektronik kanıtlar.

j) Doğrulamalara beklenenden daha az cevap gelmesi veya beklenenden çok daha fazla cevap gelmesi.

k) Önemli sistemlerin geliĢtirilmesi ve program değiĢikliği testine, cari yıl sistem değiĢikliği uygulama faaliyetlerine ve yürütülmesine ait bağımsız denetim kanıtı elde etme imkânsızlığı.

3. Bağımsız denetçi ile işletme yönetimi arasındaki sorunlu veya olağandışı olay ya da durumlara örnekler:

a) Bağımsız denetçinin iĢletmenin kayıtlarına, iĢletme birimlerine, belirli çalıĢanlara, müĢterilere, satıcılara veya bağımsız denetim kanıtı elde edilebilecek diğer kiĢilere eriĢiminin kısıtlanması.

b) ĠĢletme yönetimi tarafından karmaĢık veya ihtilaflı sorunların çözümü için getirilen yersiz zaman baskıları.

c) Bağımsız denetçinin bağımsız denetim kanıtını değerlendirmesi veya iĢletme yönetimiyle olası anlaĢmazlıkların çözümü ile bağlantılı konularda ya da bağımsız denetimin gidiĢatı veya bağımsız denetim ekibi hakkında iĢletme yönetiminin Ģikâyetleri.

ç) ĠĢletmenin istenen bilgiyi vermede olağandıĢı gecikmesi.

d) Bilgisayar destekli bağımsız denetim tekniklerinin uygulanması için bağımsız denetçinin önemli elektronik dosyalara eriĢimini kolaylaĢtırmada iĢletmenin gösterdiği isteksizlik.

e) Güvenlik, operasyon ve sistem geliĢtirme personelini de içeren önemli biliĢim teknolojilerini kullanan personele ve tesislere eriĢimin kısıtlanması.

f) Finansal tabloları eksiksiz ve daha anlaĢılır kılmak için ilgili dipnotlarda değiĢiklik veya ilave yapmada gösterilen iste ksizlik.

g) Ġç kontrol sisteminde tespit edilen eksiklerin zamanında düzeltilmesi konusunda gösterilen isteksizlik.

ğ) ĠĢletme yönetimince, bağımsız denetçinin yönetimden sorumlu kiĢilerle özel görüĢme yapmasına izin verilmesi hususunda gösterilen isteksizlik.

h) Sektör ortalamalarıyla uyumlu olmadığı izlenimi veren muhasebe politikaları.

ı) Muhasebe tahminlerinde, Ģartlardaki değiĢimlerden kaynaklandığı izlenimini vermeyen sıkça yapılan değiĢiklikler.

i) ĠĢletmenin etik kurallarının ihlâline müsamaha gösterilmesi.

EK.6

Mevzuata Aykırılığın OluĢtuğu Durumlara Örnekler

Bağımsız denetçinin kanun ve düzenlemelere aykırı olduğunu tespit ettiği hususlara iliĢkin örneklere, bunlarla sınırlı olmamak üzere aĢağıda yer verilmiĢtir:

a) Kamu kuruluĢlarınca yapılan soruĢturmalar ile iĢletme hakkında uygulanan para cezaları ve diğer yaptırımlar,

b) DanıĢmanlara, ilgili taraflara, çalıĢanlara ve kamu çalıĢanlarına ne sebeple yapıldığı belli olmayan ödemelerde bulunulması veya alacak-borç iliĢkisine girilmesi,

c) Alınan hizmetle orantısız veya sektör içinde ya da iĢletme tarafından genellikle ödenen tutarların çok üstünde, emsallerine göre bariz Ģekilde farklı olan satıĢ komisyonu veya acente payları,

ç) Piyasa fiyatından bariz Ģekilde yüksek ya da düĢük fiyatlardan gerçekleĢtirilen alım-satım iĢlemleri,

d) Olağan olmayan nakit ödemeler, hamiline yazılı kasa fiĢleri ile yapılan alımlar, çok sayıda banka hesabına yapılan virmanlar, e) Vergi yükümlülüğü konusunda esnek düzenlemeleri bulunan bölgelerdeki iĢletmelerle gerçekleĢtirilen olağandıĢı iĢlemler, f) Mal ve hizmet alımlarıyla ilgili ödemelerin, kaynağı oluĢturan ülke dıĢında baĢka bir ülkeye yapılması,

g) Gümrük kontrollerine iliĢkin yeterince belge olmaksızın ödeme yapılması,

ğ) Tasarım hatası veya kazaen çöken bir bilgi sisteminin varlığı nedeniyle, yetersiz bağımsız denetim kanıtı toplanması ve uygun olmayan bağımsız denetim tekniği izlenmesi,

h) Yetkisiz iĢlemler ve uygunsuz yapılan kayıtlar ve ı) Basında iĢletme hakkında yer alan yorumlar.

EK.7

Bağımsız Denetçinin Genel Bağımsız Denetim Stratejisi OluĢtururken Göz Önünde Bulundurabileceği Hususlara ĠliĢkin Örnekler

Bu ekte, bağımsız denetçinin genel bağımsız denetim stratejisi oluĢtururken göz önünde bulundurabileceği hususlara iliĢkin örnekler yer almaktadır. Bu hususlardan çoğu aynı zamanda bağımsız denetçinin ayrıntılı bağımsız denetim planını da etkileyerek, birçok ba ğımsız denetim çalıĢmasına uygulanabilecek çok çeĢitli hususları kapsar. AĢağıda yer verilen hususlardan bir kısmının uygulanması bu Tebliğin diğer Kısımları uyarınca zorunlu olabilecekken; bazıları ise her bağımsız denetim çalıĢmasında göz önünde bulundurulmak zorunda değildir. Ayrıca, bağımsız denetçi, aĢağıda yer alan sıralamadan farklı bir Ģekilde genel bağımsız denetim stratejisini belirleyebilir.