Sosyal Kaygının Benlik Saygısı ile İlişkis

Ġnsanların karĢı karĢıya kaldıkları problemlerle mücadele etme konusundaki inançları bazı konularda etkili olmaktadır. Bu inançlar; içgüdüyü, kaygı ve stres durumlarını, bu durumları nasıl karĢıladıklarını ve biliĢsel olarak nasıl bir tercih yapmaları gerektiği hakkındaki düĢüncelerini oluĢturmaktadır. Bir beceriyi kazanma yolunda kiĢilerin karĢılaĢacakları stres ya da kaygı seviyesi öz-yeterlik inançlarına bağlı olarak farklılık oluĢturmaktadır (Bandura, 1995). Ergenlik dönemindeki öğrencilerin sosyal kaygı düzeyleri ve benlik saygısı düzeyleri arasındaki iliĢkiyi inceleyen bir araĢtırmanın bulgusunda benlik saygısı ile sosyal kaygı arasında olumsuz iliĢkinin olduğu saptanmıĢtır. Sonuçlara göre regresyon analizinde, sosyal kaygının benlik saygısını olumsuz yönde ve anlamlı olarak yordadığı ortaya çıkmıĢtır (Zaeema ve ark., 2013).

EriĢ ve Ġkiz (2013) tarafından yapılan araĢtırma incelenmesi sonucunda, ergen bireylerin benlik saygısı ve sosyal kaygı düzeylerinin negatif yönde iliĢkili olduğu saptanmıĢtır. Bu duruma göre benlik saygısı düĢük ergen bireylerin sosyal kaygı düzeylerinin yüksek olduğu sonucuna ulaĢılabilir. Bu sonuca bağlı olarak bazı araĢtırma sonuçları (Arıcıoğulları, 2001; Özdemir, 2004) bu durumu desteklemektedir. Ergenlik döneminde benlik saygısı kavramının önemli bir yer aldığı bilinmekle birlikte, benlik saygısı yüksek olan ergen bireylerin; kendine değer verme ve kendini olumlu değerlendirme, sosyal ortamlardan kaçınma eğiliminde azalma, kendini değersiz hissetmeme ve baĢkaları tarafından kritize edilme ya da olumsuz eleĢtirilme kaygısı taĢımadığı görülmektedir.

Sosyal kaygı ile benlik saygısı arasında bir iliĢki olduğuna yönelik, yapılan Leary (1983)‟in araĢtırmasında, benlik kavramı ile sosyal kaygı arasında bir iliĢki olduğunu ortaya koymuĢtur. Sosyal kaygı yaĢayan bir çok insanın daha endiĢeli ve daha Ģüpheli olduğunu saptamaktadır. Bu yüzden bireyler, kendileri hakkında olumsuz bir algıya sahip olmaktadırlar (Akt: Öztürk, 2004). Sosyal kaygı yaĢayan bireyin kendi olumsuz yargılarının oluĢturduğu yetersizlik hissi, onun duygularıyla

41

baĢa çıkma becerilerini de etkilemektedir (Goldin, Ramel ve Gross, 1997). Böylece sosyal kaygı durumuyla karĢılaĢan kiĢiler, yetersiz olduklarına yönelik bir izlenime sahip olduklarına inanmakta ve mutlaka eksiksiz ve hatasız bir izlenim göstermeleri gerektiği zorunluluğu taĢımaktadırlar.

Sağlıklı ve yüksek bir benlik saygısına sahip kiĢiler; sosyal iliĢkilerinde daha olumlu, daha güvenli ve daha baĢarılı bir izlenim göstermektedirler (Kuzgun, 2002). Ancak sağlıksız bir geliĢim sonucu düĢük benlik saygısına sahip olan bireyler Rosenberg'e (1965) göre sosyal iliĢkilerinde daha çok problemlerle yüzleĢmektedirler. Bu kiĢiler; sosyal ortamı, ortamdaki insanları veya kendisiyle kurulan iliĢkideki söylemleri kendisine yönelik tehdit olarak algılamaktadırlar. Ayrıca olumsuz eleĢtirilere karĢı daha alıngan bir davranıĢ sergilemektedirler. Bu sebeple düĢük benlik saygısına sahip bireyler, eleĢtirilme korkusuna ve sosyal ortamlarda kaygılı olma durumuna sahip olmaktadır.

Sosyal kaygı ile benlik saygısı arasında bir iliĢki olduğuna yönelik çalıĢmalar yapan EriĢ ve Ġkiz (2013)‟in araĢtırmasında, ergen bireylerde ortaya çıkan aĢırı seviyede sosyal kaygının benlik saygısını olumsuz olarak etkilediğini göstermektedir. Bu çalıĢmaya benzer bir araĢtırma, benlik saygısının sosyal kaygıyı açıklamada önemli bir yordayıcı olduğunu ortaya koymaktadır. Bu araĢtırmanın sonucunda, sosyal kaygılı ergen bireylerin benlik saygısının düĢük olmasını sosyal kaygının etkisine bağlamaktadır. Ayrıca sosyal kaygıya sahip kiĢilerin kendilerine yönelik olumsuz inançlar ve eleĢtirileceklerine yönelik korkular, benlik saygılarını olumsuz yönde etkileyeceği saptanmaktadır (SübaĢı, 2000).

Ġnsanlar sosyal kaygıyla karĢılaĢtıklarında genellikle eleĢtirilmeye, kendilerine yönelik olumsuz söylemlere ya da reddedilmeye karĢı aĢırı duyarlılık geliĢtirirler. Ayrıca sahip oldukları hakları korumada zorluk yaĢadıkları için öz- saygıları düĢük ve kendilerine güvenleri az olur (IĢık ve Taner, 2006). Bu sebeple, baĢkalarıyla daha mesafeli ve sınırlı iliĢki sağlamak isterler. Bu kiĢiler reddedilmekten korktukları ve kaygılandıkları için baĢkalarıyla yaĢayacakları iliĢkilerini azaltmaktadırlar ve böylece kendilerini çok daha iyi hissetmeleri sağlanmaktadır (Öztürk, 2004).

42

Bireyin çevresi ile olan yaĢantılarını algılayıĢ Ģekillerine göre oluĢan benlik kavramı geliĢimi, dinamik bir süreç olduğu bilinmektedir. Benlik kavramının, durumları algılayıĢ Ģeklinden, diğer insanlar tarafından olumlu olarak eleĢtirilme ve kabul görme ihtiyacından fazlasıyla etkilendiği gözlemlenmektedir. Genellikle sosyal ortamlarda gerçekleĢen bu durumlar, kiĢiyi memnun eden ya da hayal kırıklığına uğratan çeĢitli uyaranlar sonucunda kiĢi, kendine değer verme duygusu geliĢtirir (Temel, Aksoy 2001). Psikolojik olarak sağlıklı bir bireyin önceliklerinden biri olan benlik saygısı, kiĢinin toplumun bir parçası olmasını ve giriĢken bir yapıya sahip olmasını olumlu yönde etkilemektedir. Ayrıca sosyal ortama etkin katılım sergilemenin bireysel baĢarıyı ve mutluluğu kazandırdığı savunulmaktadır (Çevik BüyükĢahin, 2007).

Benlik saygısı düĢük olan bireyler sosyal ortamlarda etkinliklere katılmaktansa tek kalarak çevresini izlemeyi tercih eder. Bu durumla birlikte bireyler sosyal iliĢkiler oluĢturmakta zorluk yaĢarlar (Dilek, 2007). Erikson, kiĢilerde görülen benlik karmaĢasının çeĢitli Ģekillerde kendini gösterdiğini vurgulayarak, genç kiĢilerde fazlasıyla içine kapanma ve zorunlu iliĢkilerine mesafe bırakarak insanlardan uzaklaĢtığı anlaĢılmakta ve bu sebeple insanların bulunduğu sosyal ortamlarda bulunmak istemediği görülmektedir. Bazı durumlarda genç bireylerin iĢinde eskisi gibi dikkatli davranamadığı, o zamana kadar yeterli ve baĢarılı iken artık çalıĢma yeteneğini yitirdiği gözlenmektedir. Ayrıca bu bireylerin hiçbir iĢi ve eğitimi özümseyememesi, meslek edinememesi, yolunu ve amacını bulamaması sağlıksız bir ruh halini getirmekle birlikte kötü bir yaĢantı edinmesine sebep olmaktadır (Temel ve Aksoy, 2001).