Sosyal Etkiler

Bu çalışma kapsamında sosyal etkiler; kişinin toplumla olan ilişkisinin bir sonucu olarak, sosyal çevresinin sistem karşısındaki tutumundan veya sistemle ilgili sosyal çevresinin değerlendirmesinden etkilenmesini ifade etmektedir. Literatürdeki çalışmalarda kişisel norm, sosyal varlık, toplum etkisi ve imaj şeklinde yer bulmuş faktörler bu tanımlamanın içine girmektedir.

Bu çalışma için sosyal etkiler, kişisel norm ve imajın bileşimi olarak değerlendirilmekte ve bu iki faktörün sosyal varlık ve toplum etkisi faktörlerini kapsıyor olduğu kabul edilmektedir. Sonuçta birçok farklı çalışmada tanımlanmış olan bu faktörlerin hepsi bireyin çevresindeki insanların fikirlerinde etkilendiği ve davranışlarını bu yönde geliştirdiği üzerine kurulmuştur. Dolayısıyla bir sistemin kullanımı sosyal çevre tarafından olumlu karşılanıyor ise o sistemin kullanımının artması, olumsuz karşılanıyor ise azalması beklenir.

H5: Bir İnternet sitesi hakkında sosyal etkileşim ile oluşan algının olumlu olması, o site kullanılarak satın alma yapılmasını pozitif yönde etkiler.

Bu çalışma kapsamında öne sürülen yeni bir ilişki ise sosyal etkiler ile risk arasındaki ilişkidir. Daha önceki çalışmalarda önerilmeyen bu ilişki, sosyal çevrenin kullanımını olumlu karşıladığı bir sistemin daha az riskli, ya da tam tersi sosyal çevrenin kullanımını olumsuz karşıladığı bir sistemin daha çok riskli olarak algılandığını ifade etmektedir. Eğer bir sistem yaygın olarak kullanılıyor ve kullanıcıya çevresi tarafından tavsiye ediliyorsa, içerdiği risklerin fark edilmesi zorlaşabilir. Bu konuda facebook.com internet sitesi örnek olarak gösterilebilir. Arkadaşlık sitelerinin birçoğunda kullanıcılar kendileri hakkında gerçek bilgiler vermek konusunda endişe duyarlar ve genellikle bu sitelerde profil oluştururken gerçek isimlerini ve kimliklerini kullanmazlar. Ancak facebook.com internet sitesinde bu durumun tam tersi yaşanmıştır. Birçok kullanıcı diğer arkadaşlık siteleri ile benzer riskleri taşıyor olduğu halde facebook.com’da gerçek kimlik bilgileri ile profil oluşturmuş ve gerçek fotoğraflarını yayınlamıştır. Hatta yine birçok kullanıcı hayatlarındaki en ufak değişiklikleri bile bu platform aracılığıyla paylaşmaktan çekinmemektedir. Sonuç olarak sosyal etkiler bir sistemin kullanımı ile ilgili risk algısını olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Sosyal çevrenin olumlu baktığı bir sistem ile

ilgili risk algılamasının düşük, olumsuz baktığı bir sistem ile ilgili risk algılamasının yüksek olması beklenir.

H6: Bir İnternet sitesi hakkında sosyal etkileşim ile oluşan algının olumlu olması, o site kullanılarak satın alma yapılmasının riskli olduğu yönündeki algıyı negatif yönde etkiler.

Bu çalışma kapsamında sosyal etkiler faktörü, kişisel norm ve imaj değişkenlerinin birleşimi olarak tanımlanmaktadır. Bu iki değişken literatürdeki çalışmalarda bir arada değerlendirilmemişlerdir. Bu çalışma kapsamında birlikte değerlendirilmelerinin daha anlamlı olduğu savunulmakla birlikte, ayrı ayrı değerlendirildikleri model de test edilecektir.

3.1.5.1 Kişisel Norm

Kişisel norm, bireyin çevresinde fikirlerine değer verdiği kişiler olduğunu ve bireyin bu kişilerin fikirlerinden etkilendiğini ifade eder. Birey, bu kişilerin söz konusu davranışı yapması veya yapmaması gerektiği yönündeki düşünceleri ile davranışlarına şekil vermektedir.

Sosyal etki için oluşturulan hipotezlerin kişisel norm için yorumlanmış şekli aşağıdaki gibi olacaktır;

H5a: Bir İnternet sitesinin kullanımı ile ilgili bireyin değer verdiği kişilerin olumlu yargıları, o site kullanılarak satın alma yapılmasını pozitif yönde etkiler.

H6a: Bir İnternet sitesinin kullanımı ile ilgili bireyin değer verdiği kişilerin olumlu yargıları, o site kullanılarak satın alma yapılmasının riskli olduğu yönündeki algıyı negatif yönde etkiler.

Literatürdeki çalışmalarda kişisel normu ölçmek için kullanılan sorular Çizelge 3.5’de verilmiştir. Ancak bu sorular yeterince ayırt edici bulunmamış ve birbirlerini kapsıyor oldukları düşünülmüştür. Literatürde kullanılan soru kalıplarının dışına çıkılarak kişisel normu daha iyi tanımlayacağı düşünülen yeni sorular oluşturulmuştur. Temel soru kalıbı literatürdeki soru kalıplarından seçilmiş olup kişinin değer verdiği kişiler, yakın çevreden uzak çevreye doğru çeşitli gruplara ayrılmıştır. Kişisel normu açıklamak için oluşturulan yeni ayrık sorular Çizelge

Çizelge 3.5 : Kişisel normu ölçmek için literatürdeki teknoloji kabul çalışmalarında

kullanılmış olan sorular

Kullanılmayan Sorular (Kişisel Norm) Kaynak

Davranışlarımı etkileyen insanlar bu davranışı sergilemem gerektiğini düşünür.

Venkatesh ve Davis (2000), Kim ve diğ. (2009)

Benim için değerli insanlar bu davranışı sergilemem gerektiğini

düşünür. Venkatesh ve Davis (2000), Lee (2009), Kim ve diğ. (2009) Beni etkileyen insanlar bu davranışı sergilemem gerektiğini

düşünecektir. Lee (2009)

Düşüncelerine değer verdiğim insanlar bu davranışı sergilemem

gerektiğini düşünür. Lee (2009), Kim ve diğ. (2009) Davranışlarımı etkileyen insanlar bu davranışı sergilemem

yönünde beni cesaretlendirir. Lin (2007)

Benim için değerli insanlar bu davranışı sergilemem yönünde

beni cesaretlendirir. Lin (2007)

Çizelge 3.6 : Kişisel normu ölçmek için bu çalışma kapsamında oluşturulan sorular

Sorular (Kişisel Norm) Kaynak

Yakın çevremde (aile, akrabalar) düşüncelerine değer verdiğim insanlar bilet satın almayı bu siteyi kullanarak yapmam gerektiğini düşünür. (

satın almam yönünde beni cesaretlendirir) - Arkadaşlarım arasında düşüncelerine değer verdiğim insanlar bilet satın

almayı bu siteyi kullanarak yapmam gerektiğini düşünür - Bana göre üst pozisyonlarda olan düşüncelerine değer verdiğim insanlar

bilet satın almayı bu siteyi kullanarak yapmam gerektiğini düşünür. - Saygı duyduğum ve beni etkileyen basın yayın kuruluşları bu siteyi

kullanarak bilet satın almam yönünde beni cesaretlendirir. -

3.1.5.2 İmaj

İmaj veya literatürde daha seyrek geçen tanımıyla moda; bireyin belirli bir davranışı sergilemenin veya sergilememenin statü göstergesi olduğuna inanması durumudur. Kişi, yaşadığı sosyal çevrenin, sistemi kullanmanın doğru olup olmadığı yönünde genel bir kanı içinde olduğunu düşünmekte ve davranışlarını ona göre şekillendirmektedir.

Sosyal etki için oluşturulan hipotezlerin imaj için yorumlanmış şekli aşağıdaki gibi olacaktır;

H5b: Bir İnternet sitesi hakkında sosyal etkileşim ile oluşan algının olumlu olması, o site kullanılarak satın alma yapılmasını pozitif yönde etkiler.

H6b: Bir İnternet sitesi hakkında sosyal etkileşim ile oluşan algının olumlu olması, o site kullanılarak satın alma yapılmasının riskli olduğu yönündeki algıyı negatif yönde etkiler.

İmajı ölçmek için literatürde kullanılmış olan bir soru grubu seçilmiş ve Türkçeye çevrilmiştir. Oluşturulan sorular Çizelge 3.7’deki gibidir.

Çizelge 3.7 : İmajı ölçmek için literatürdeki teknoloji kabul çalışmalarından seçilen

sorular

Sorular (İmaj) Kaynak

Çevremde bu siteyi kullanarak bilet satın alan insanlar, almayanlara

göre daha saygındır. Venkatesh ve Davis (2000)

Çevremde bu siteyi bilet satın almak için kullanan insanların

özgeçmişleri daha başarılıdır. Venkatesh ve Davis (2000) Çevremde bu siteyi kullanarak bilet almak bir mevkii göstergesi

olarak kabul edilmektedir. Venkatesh ve Davis (2000)