Sosyal Destek

Sosyal destek, kişiler arası ilişkilerin farklı elemanlarını içeren genel bir terimdir. Sosyal destek kavramı birçok yazar tarafından farklı şekillerde tanımlanmıştır. Sosyal desteği Thoits, stres altında yada güç durumlarda bireye çevresindeki insanlar tarafından sağlanan yardım; Lin, kişiye diğer kişilerle, gruplarla ve toplumla olan sosyal bağlarından iletilen destek; Cobbs, kişiye sevildiğini, değer verildiğini ve karşılıklı işbirliğine dayanan bir iletişim içinde bulunduğunu gösteren özel bir bilgi olarak açıklamıştır .Sosyal desteğin, fiziksel ve ruhsal sağlıkla ilişkisi birçok araştırmanın konusu olmuştur. Bu araştırmalar, sosyal desteğin fiziksel ve psikolojik hastalıklar sırasında bireyin sağlıklılığını sürdürmede önemli olduğunu göstermiştir. Sosyal destek, kişinin sevildiği, kabul

edildiği, saygı gördüğü bir iletişim ağı içerisinde, diğer kişiye bağlanma mesajı verme olarak da tanımlanmaktadır (38).

Sosyal destek kavramı, Lepore, Evans ve Schneider (1991), tarafından bireylerin sevildiklerine, korunduklarına inandıkları bir sosyal sisteme bağlanması, gerçek kabul ettikleri yardımı sağlamaları veya önemli, değerli bulduğu sosyal gruba bağlılık geliştirmeleri olarak açıklanmıştır (38).

Sosyal destek, genellikle stres altındaki ya da güç durumdaki bireye yakından bağlı olduğu eş, aile, arkadaş gibi insanlar tarafından sağlanan maddi- manevi yardım olarak kabul edilmiştir. 1970’lerin ortalarından itibaren, baş etme kaynağı olarak sosyal desteğin rolü büyük ilgi görmüştür Sosyal destek kuramlarında genel olarak sosyal desteğin yaşam boyu gerekli olduğu, ait olma duygusunu yaratan kişiler arası ilişkileri de kapsadığı ve olumlu yönde bir etkileşim olduğu kabul edilir. Diğer taraftan sosyal desteklerin sevgi, şefkat, yeterlik, benlik saygısı, bir gruba ait olma gibi sosyal gereksinimleri karşılayarak fizik ve ruh sağlığını olumlu bir biçimde etkilediği düşünülmektedir (38). Birey, sosyal dünyasındaki çabaları ancak toplum içindeki diğer insanlarla kurduğu sosyal ilişkiler yardımıyla gerçekleştirmektedir. Sosyal ilişkilerin yapılarını ve birey açısından işlevlerini değerlendirmişlerdir. Sosyal ilişkiler yapılarına göre resmi ve resmi olmayan ilişkiler olmak üzere gruplandırılmıştır. Resmi ilişkiler (formel) danışman, öğretmen gibi kişilerle oluşturulan, resmi olmayan ilişkiler (informel) ise aile, arkadaşlarla kurulan ilişkiler olarak tanımlanmıştır. Bu ilişkilerin birey için önemli sosyal destek kaynağı olduğu da hatırlatılmaktadır. Sosyal ilişkilerin işlevleri içinde ise sosyal destek süreçlerinin yer aldığı açıklanmıştır (38).

Sosyal destek bireylerin ruh sağlığı ile yakından ilişkili olduğu için çok hızlı değişimlerin ve duygulanımların yaşandığı adölesan döneminde bir kat daha fazla önem taşımaktadır. Adölesanın ileride geliştireceği kişilik yapısının da bu faktörlerden etkileneceği akla gelmektedir (38).

Ergenlerde yaşam olayları, algılanan sosyal destek ve psikolojik düzensizlikler arasındaki ilişki araştırılmış, elde edilen sonuçlara göre;

*Algılanan sosyal destek ile, olumsuz yaşam olaylarının psikolojik düzensizliklerde anlamlı bir faktör olduğu saptanmıştır.

*Olumsuz yaşam olayları ile psikolojik düzensizlikler arasında olumlu bir ilişki bulunmuştur. Ancak bu ilişki, demografik değişkenler açısından farklılık göstermektedir (cinsiyet, yaşanan olayın türü, psiko-sosyal çevrenin değişimi açısından).

*Olumlu ve nötr yaşam olaylarıyla psikolojik düzensizlikler arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır.

*Algılanan sosyal destek ile psikolojik düzensizlikler arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Sosyal destek açısından doyum azaldıkça, depresyon, anksiyete, somatik yakınmalar ve kişiler arası ilişkilerde duyarlılık artmaktadır.

*Algılanan sosyal desteğin türü önemli bulunmamıştır (38).

3.8.1. Sosyal Desteğin Bileşenleri

Sosyal kaynakların kişiye farklı tipte yardımlar sağladığı bildirilmiştir. Bunlar içinde üzerinde en fazla durulanlar şunlardır:

• Araçsal destek: Somut ve maddi desteği ifade etmektedir. Para, iş, zaman ve çevresel yardımı içermektedir. Annenin sabrı ya da gücü tükendiğinde başka birisinin geçici olarak bebeğin bakımını üstlenebilmesi, işsiz kalan kişiye

bir yakınının yeni bir iş bulabilmesi ya da borç para verebilmesi örnek olarak gösterilebilmektedir.

Diğer sosyal destek türlerinden farklı olarak bu işlevin bireyin sorununu doğrudan onun adına çözme gibi bir yararı bulunmaktadır.

• Duygusal Destek: Duygusal destek kişinin sevgi, şefkat, saygı, empati ve bir gruba ait olma gibi temel sosyal gereksinimlerini karşılar. Duygusal desteğin içinde sırdaş ilişkisine özel bir önem verilmiştir. Duygusal destek bireylerin psikolojik sağlığı ile yakından ilişkili olmaktadır. Çünkü duygusal destek içeren davranışlar bireyde çevresindeki kişiler tarafından sevildiği, sayıldığı, anlaşıldığı duygularını uyandırmaktadır. Bu duygular kişide özgüven artışı ve sorunlarla ilgilenmede artan bir güdülenme gibi olumlu değişikliklerin ortaya çıkmasına yol açmaktadır.

• Zihinsel Destek: Bireye kişisel ve çevresel sorunlarla ilgili olarak bilgi, öğüt verme, kişisel geri bildirimler, önerilerde bulunma ve rehberlik etme gibi davranışları kapsamaktadır. Birey için stres kaynağı olan ve çözüm yollarında yetersiz kaldığı durumlar olabilmektedir. Birey, çevresinde daha önce dikkatini çekmemiş, sorunu çözücü nitelikte yeni çözüm yollarını bu işlev yardımıyla yeniden değerlendirebilmektedir.

• Değerlemesel Destek: Bireyin kendi davranışları, düşünceleri, duyguları hakkında geri bildirim sağlayan davranışlar bu işlevi oluşturmaktadır. Bireyler yeni ve belirsiz ortamlarda, kendi davranış, duygu ve düşüncelerini benzer buldukları başkaları ile karşılaştırarak, bir değerlendirme gerçekleştirmektedirler. Bu tür destek, bireyin kendini yeterli biçimde değerlendirmesine ve sonuç olarak

davranışlarını kendi yararına olabilecek şekilde değiştirmesine yardımcı olmaktadır (38,62,71,82).