Kişinin yaşamın zorlayıcı yönleriyle başa çıkmasında ve stresin olumsuz etkilerine direnç göstermesinde, başkalarıyla kurulan sosyal ilişkilerin önemli bir rolünün olduğu üzerinde durulmaktadır (Şahin, 1999). Yüksek seviyede sosyal desteğe sahip kişiler daha az stres yaşamakta ve stresle daha başarılı bir şekilde baş etmektedir (Taylor, 2009).
Sosyal destek; sevgi, ilgi, duygularını açma, değerli hissetme, bilgiye ulaşma, maddesel ihtiyaçlarını giderme, etkinliklere biriyle birlikte katılma gibi bireyin birçok ihtiyacını karşılayarak, hem yaşam kalitesini arttırmakta hem de kimlik duygusunu koruyup güçlendirmesini ve kendine güveninin artmasını sağlamaktadır (Wills, 1991; akt. Okyavuz, 1999). Algılanan sosyal destek ise sosyal desteğin önemli bir boyutudur ve bir anlamda kişinin kendine biçtiği değerdir (Fadıloğlu, 2009). Sosyal destek, duygusal, bilgi sağlayıcı, maddi veya araçsal ve güven desteği gibi geniş bir kavram yelpazesi için kullanılır. Bu kavramların her biri sosyal desteğin bir işlevini ifade eder ve zaman zaman işlevleri açısından birbirleriyle örtüşür (Taylor, 2009).
1.7.2 Sosyal Destek Kaynakları
Aile üyeleri, akrabalar, yakın arkadaşlar, iş arkadaşları, çeşitli topluluklar ve diğer toplumsal ilişkiler bireyin sosyal ağının bir parçasıdır ve her birinin bireye sosyal destek sağlamada bir rolü vardır (Verheijden, Bakx, van Weel, Koelen ve Staveren, 2005). Tüm bu birimler bireyin sosyal destek kaynaklarını oluşturur ve sıkıntı yaşayan ya da zor durumda olan bireye bu zor durumla baş etmesinde, bu duruma uyum sağlamasına ya da olgunlaşmasında önemli rol oynar.
29
1.7.3 Sosyal Desteğin İşlevleri
Başkalarıyla kurulan ilişkiler, bireylerin başa çıkma ve duruma uyum sağlama gibi birçok açıdan yararlı işlev sağlamaktadır (Okyayuz, 1999). Farklı sosyal destek türlerinin üzerinde görüş birliği bulunan dört işlevi bulunmaktadır.
Duygusal sosyal destek, başkalarıyla kurulan ilişkiler, sevgi, şefkat, ilgi kabullenme,
yakınlık, duygularını açma ve değer verme gibi kaynaklar sağladığı için bireyin kendini iyi hissetmesine katkıda bulunur (Okyayuz, 1999). Bilgi sağlayıcı sosyal destek, yaşanan güçlükler karşısında, çevresindeki kişilerin bireyin yaşamını kolaylaştırıcı yönde bireye öğütler vermesi, önerilerde bulunması, kişisel geribildirimde bulunması ve ihtiyacı olan bir konuda bilgilendirmesidir (Güni, 2005). Bilgi sağlayıcı sosyal destek, bir sorun karşısında bireyin farklı çözüm yollarını görebilmesine yardım eder (Güni, 2005). Maddi veya araçsal sosyal destek, bireyin günlük sorumluluklarını yerine getirebilmesi için gereksinim duyduğu durumlarda günlük işlerinde bireye yardımcı olmak, maddi yardımda bulunmak, gerekli araç-gereci temin etmek gibi somut ve maddesel yardımları içerir (Kes, 2009; Okyayuz, 1999). Son olarak güven desteği ise çevresindekilerin bireyi desteklemesi, onunla aynı duygu ve düşünceleri paylaştıklarını bildirmeleri ya da kendisinden daha kötü durumda olanlarla karşılaştırılmasına olanak sağlanması gibi davranışları içerir (Savcı, 2006).
1.7.4 Sosyal Destek ve Sağlık
Sosyal destek ve sağlık arasındaki ilişki üzerinde duran çalışmalar iki görüş üzerinde yoğunlaşmaktadır. Birinci yaklaşım sosyal destek ile sağlık arasında doğrudan bir ilişkinin olduğunu, sosyal desteğin her zaman sağlık üzerinde olumlu etkilerinin olduğundan söz etmektedir (temel etki). İkinci yaklaşıma göre sosyal destek herhangi bir durumda meydana gelen olumsuz olayların etkisini azaltarak kişinin ruh sağlığını korumaktadır (tampon etkisi).
Sosyal destek, yukarıda belirtilen işlevleri aracılığıyla bireyin hem yaşam kalitesini arttırmakta hem de kimlik duygusunu koruyup güçlendirmesini ve kendine güveninin artmasını sağlamaktadır (Kızıler, 2007). Sosyal desteğin hastalık ve sağlık davranışları üzerinde olumlu etkisini gösteren çalışmalar vardır. Örneğin sosyal destek ile tedaviye uyum ve düşük kan basıncı arasında pozitif yönde bir ilişki olduğunu gösteren çalışmalar vardır (Carels ve ark., 1998; Knox, 1993; Lepore ve ark., 1993; Rozanksi ve
30
ark., 1999). Aksüllü ve Doğan’ın (2004) yaptıkları bir araştırmada ise algılanan sosyal destek ile depresyon arasında negatif yönde bir ilişki bulunmuştur. Destekleyici ilişkinin; insanların yaşamında sağlığı iyileştirme, sağlık problemlerini önleme, stresin etkilerine karşı koruma ve stresle baş etme çabalarının güçlendirilmesinde, başarılı ve sağlıklı ilişkilerin sürdürülmesinde önemli bir rol oynadığı kabul edilmektedir (Güven, Şener, ve Yıldırım, 2011).
1.7.5 Sağlıklı Yasam Biçimi Davranışlarının Geliştirilmesinde Sosyal Desteğin Önemi
Araştırmalar sosyal desteğin, tıbbi tavsiyelere ve sağlığı geliştirici davranışlara uyum ile ilişkili olduğunu göstermektedir (DiMatteo, 2004; Lett ve ark., 2005). Ayrıca yeterli sosyal desteğe sahip kişilerin, ciddi hastalıklara yakalanma ve bu hastalıklardan kaynaklanan ölüm oranları daha az olmaktadır (Lett ve ark., 2005). S. Duncan, T. Duncan ve Strycker (2005) arkadaş desteğinin, fiziksel aktivite ile pozitif yönde ilişkili olduğunu belirtmişlerdir. Trasher, Campbell ve Oates (2004) 850 Afrika kökenli Amerikalı ile yaptıkları çalışmada sosyal desteğin kanser taraması yaptırma, sağlıklı bir diyet ve fiziksel aktivite davranışları ile pozitif yönde ilişkili olduğunu bulmuşlardır.
Çalışmalar ayrıca yakın aile, arkadaş, komşu ilişkileri, evli olmak ve sosyal, politik veya dini bir gruba üye olmak gibi kurulan ilişki türlerinin sayısı arttıkça yaşam süresinin de arttığını göstermektedir (Berkman, 1995).
Güçlü sosyal bağlantılar, sosyal etkinliklere daha fazla katılma yaşlı bireylerde bilişsel bozulma riskini azaltmaktadır (Barnes, Mendes de Leon, Wilson, Bienias ve Evans, 2004; Ertel, Glymour ve Berkman, 2008). Sosyal ilişkilerin rolü, özellikle emeklilik, bir yakının kaybı ve hastalıkların yol açtığı sakatlık veya hareket kısıtlılıklarından dolayı sosyal etkinliklere yeterince katılamama gibi büyük sosyal değişim yaşantılarına maruz kalmış yaşlılar için kritik bir öneme sahiptir.
1.8 ÖZ YETERLİLİK