Sosyal Bilgiler

2.2.1- Sosyal Bilgiler Nedir?

“Toplumsal gerçekle kanıtlanmaya dayalı bağ kurma süreci ve bunun sonucunda elde edilen dirik bilgiler” (Sönmez, 2005:455). Sönmez’e göre, Sosyal Bilgilerin temelinde toplum bulunmaktadır. Sonuçta elde edilecek bilgilerin toplumsal gerçeklerle kanıtlanması mümkün olmalıdır. Ayrıca yine elde edilecek bilgilerin kullanılabilir olması da gerekmektedir. Tanımdan anlaşılması gereken şey, Sosyal Bilgiler adı altında öğrencilere aktarılmak istenen bilgilerin, yine öğrencilerin hayatında kullanabilecekleri ve onlara hayatlarında yol gösterici bilgiler olması gerekmektedir. Yani onların işlerine yarayacak nitelikte olmalıdır. Đlköğretimdeki Sosyal Bilgiler dersi de, ilköğretim çağındaki çocuğun içinde bulunduğu toplumsal yaşamla çok yakından ilgilidir. Bu dersin yaşamla ilgili olması, çocuğun geçmişini, bugününü ve geleceğini yakından tanımasına imkân verecektir. Bir anlamda, bu dersi toplumun ideallerini çocuğa kazandıran bir araç olarak görmek gerekir. Sosyal Bilgiler dersinde

,

karşı karşıya getirilir ve kendisinin bu toplumsal sorunların çözüm yollarını öğrenmesi sağlanarak, yaşamla kaynaşması amaçlanır. Böylece Sosyal Bilgiler dersi, çocuğun toplumsal kişiliğinin oluşturulmasında önemli bir işlevi yerine getirmiş olur (Sözer, 1998:15).

Sosyal Bilgiler, başka bir ifadeyle çocuğa yaşantı becerilerini kazandırmayı amaçlayan bir derstir. Yaşantı, bireyin algılayarak ya da doğrudan etkinlik göstererek, edinmiş olduğu bilgi, tutum ve becerilerdir. Bu ifadeden anlaşıldığı gibi, bireyin çevresiyle etkileşimi sırasında, bireyde kalan içerik sosyal bilgidir. Yani bireyin çevresi ile etkileşimi sonucunda kendisinde kalan izlerdir. Bireyin girdiği ilişkiler ve etkileşimler sonucunda kendisinde bir takım yaşantıyla ilgili kalıcı izler oluşuyorsa ve bu izler davranış değişmesine neden oluyorsa, bu değişime “öğrenme yaşantısı” denmektedir. Sosyal Bilgiler dersinin işlevi, bireylerde (ilköğretim öğrencilerinde) toplumsal yaşamla ilgili davranış değişiklikleri sağlamaktır. Bu sebeple Sosyal Bilgiler, yaşamsal değeri çok yüksek olan bir ders olmaktadır (Sözer, 1998:16).

Erden, Sosyal Bilgiler dersini, bireylerin topluma hazırlanması süreci olarak değerlendirmektedir. “Đlköğretim okullarında iyi ve sorumlu vatandaş yetiştirmek amacıyla, sosyal bilimler disiplinlerinden seçilmiş bilgilere dayalı olarak, öğrencilere toplumsal yaşamla ilgili temel bilgi, beceri, tutum ve değerlerin kazandırıldığı bir çalışma alanıdır” (Erden,1???:8). Sosyal Bilgiler dersinde önceden seçilmiş olan bilgilerin, ilköğretim çağındaki öğrencilerin sosyalleşmeleri ya da toplumda kendilerine yer bulabilmeleri için, onlara aktarılmasıdır.

Sosyal Bilgiler; ilk olarak 1916 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde “Konusu, doğrudan doğruya insan toplumunun örgütüne ve onun gelişmesine ve toplumsal birliklerin bir organı olması dolayısıyla da insana ait olan bilgiler” şeklinde tanımlanmıştır (Çalışkan, 2000:2). Bu tarihten itibaren Sosyal Bilgiler dersi Amerika Birleşik Devletlerinden sonra Avrupa ve diğer dünya ülkelerinde de okutulmaya başlanmıştır.

Sosyal Bilgiler dersinin Türkiye’de ilk olarak 1952 yılında toplanan 5. Milli Eğitim Şurasında ilk ve orta dereceli okullarda, Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık Bilgisi dersleri yerine okutulması kararlaştırılmıştır (Eğitim, 2004:11).

2.2.2- Disiplinler Arası Yaklaşım Olarak Sosyal Bilgiler:

Sosyal Bilgiler dersinin kapsamı; tarih, coğrafya, yurttaşlık bilgisi gibi günümüzde ilköğretim programlarında yer alan, gerçekte felsefe, sosyoloji, ekonomi, psikoloji, antropoloji gibi sosyal bilimler disiplinlerinden seçilerek ilköğretim öğrencilerinin seviyelerine uygun biçime getirilerek düzenlenmiş konulardır (Düzgün, 2005:4). Sosyal Bilgiler; “disiplinler arası bir alan olup bireyin toplum içinde yetişmesi için temel eğitim basamağında yer alır” (Şimşek, 2000:9; Eğitim, 2004:13). Buna göre Sosyal Bilgiler, sosyal bilimler disiplinlerinin bir birleşimi ve ilköğretim basamağına uyarlanmış şeklidir. Belirtilen bu bileşim ve ilişki aşağıdaki şekille açıklanmaya çalışılmıştır.

Şekil 2: Sosyal Bilgiler Dersi ile Đlgili Olan Disiplinler

Kaynak: Sönmez,1999:17

Gerçek, insan hayatında parça parça değil bir bütün halindedir. Çocukların öğrenme kapasitelerine ve kavrama yeteneklerine göre parçalar halinde öğrenip bunları birleştirmesi zordur. Çocuk, bilimlerle alakalı bilgileri bir bütünlük içerisinde daha kolay öğrenmektedir. Bundan dolayı ilköğretim öğrencileri toplumsallaştırılırken her bilim dalıyla ilgili bilgi ve ilkeler ayrı ayrı değil onların ortak noktaları bulunup birleştirilerek bir ders halinde (Sosyal Bilgiler) sunulmaktadır (Sönmez, 2005:456). Sosyal Bilimlerin öğretiminde bütünlük yaklaşımının izlenmesinin öğrencilere önemli yararlar sağlayacağı çoğu eğitimci tarafından savunulmaktadır. Öğrenciler,

SOSYAL BĐLGĐLER

ilköğretimden başlayarak yükseköğretimin sonuna dek devam eden öğrenim sürecinde akademik disiplinleri bir bütünlük ve süreklilik içinde görebilirler. Toplumda bulunan sosyal sorunların karmaşıklığını algılayarak, sorunları tek bir disiplinle açıklamak yerine, onları çözümleyerek çok yönlü açıklama yoluna giderler. Bu şekildeki yaklaşımlarla toplum içindeki yetişkin yurttaş rolüne, çok faklı yönlere sahip olarak hazırlanabilirler. Bunların yanı sıra, Sosyal Bilgiler dersindeki bütünlük yaklaşımı bu dersi aktaran öğretmenlere daha çok esneklik, hayal gücü ve yaratıcılık olanakları sağlar (Sözer, 1998:14). Đlköğretim öğrencilerine sosyal bilimlerin her konusunu ayrı ders ve konu olarak aktarmak yerine, konuların birbiriyle örüntülü ve ilişkili şekilde Sosyal Bilgiler dersi kapsamında aktarılması yukarıda anlatılanların yanı sıra zaman açısından da bir kolaylık sağlamaktadır.

Đnsan biyolojik, kültürel, toplumsal ve psikolojik bir varlık olarak ele alınırsa, onun toplumsallaşması (sosyalleşmesi) için biyolojik yapısının dışındaki kültürel, toplumsal ve psikolojik boyutları ele alınmalıdır. Öğrencilerin sosyalleştirilmeleri için bu üç boyutu gerçekleştirmek veya bu boyutların içerdiği bilgileri onlara aktarmak gerekmektedir. Bunun için her bir boyutla ilgili değişik pek çok ders, programa konulmalıdır ve işlenmelidir görüşü ileri sürülebilir. Bu görüş, orta ve yüksek öğretim için doğru olabilir fakat ilköğretim için tutarlı değildir; çünkü ilköğretimde ayrı dersler için öğretim zamanı yetmez. Üstelik bu üç boyutla ilgili dersler birbirleriyle sıkı bir ilişki içindedirler. Bunun haricinde ilköğretimdeki çocuklar için çok ince ayrıntılara girmek gelişim ve öğrenme durumlarına uygun değildir. Bu bağlamda kültürel, toplumsal ve psikolojik boyutla ilgili istendik davranışlar öğrencinin hazır bulunuşluk düzeyine, öğretilecek derslerin bilimsel özelliklerine, toplumun istek ve beklentilerine, doğal dengeyi sağlayan özelliklere göre belirlenmeli ve bunlar bir dersin kapsamı içinde öğrenciye sunulmalı ve kazandırılmalıdır (Sönmez, 1999:18). Sosyal Bilgiler dersinin; disiplinler arası bir yaklaşım olduğu ve bu yöntemin daha uygun olduğunu Kısakürek’ten aktaran Eğitim (2004:12), “Temel kültür öğelerini, bir çok alandaki çalışmalardan sağlanan bulgulardan, disiplinler arası bir yaklaşımla seçilip yoğrularak oluşturulmuş bilgileri içinde bütünleştiren; ilköğretim düzeyine ve çocuğun küresel algılama özelliğine uygun duruma getirilmiş bir ders” şeklindeki ifadesiyle açıklamıştır.

2.2.3- Çevre ve Toplumun Đncelenmesi Açısından Sosyal Bilgiler:

Eğitim’in (2004:12) aktardığına göre, Barth ve Demirtaş özetle, Sosyal Bilgileri; insan ilişkilerini göz önünde tutarak, insanların toplumsal ve fiziksel çevreyle olan ilişkilerini inceleyen bir bilim dalı olarak tanımlamışlardır. Sosyal Bilgiler dersi konularında öğrencilere aktarılan bilgiler, genel itibari ile öğrencilerin içinde bulundukları yakın çevrelerindeki yaşantı biçimleri ve değerleridir. Yakından uzağa ilkesi göz önünde bulundurularak hazırlanan ders kitaplarında; öncelikle öğrencilerin bulundukları il veya bölge ile ilgili bilgiler aktarılmakta daha sonra konular genişleyerek ülke ve dünya genelini ilgilendiren bilgiler aktarılmaktadır. Öğrencilerin çevrelerinde daha önceden meydana gelen olay ve gelişmeler aktarılarak içinde bulunulan zamanda meydana gelen olaylar arasında bir bağ kurmaları amaçlanmaktadır. Çevredeki fiziksel ve toplumsal olaylar, sebep sonuç ilişkileri kurularak öğrencilerin karşılaşacakları sorunlardan haberdar olmaları ve bu sorunlara çözüm önerileri üretmeleri amaçlanmaktadır. Đçinde bulunduğu çevre ve toplumu tanıyan bir birey olarak yetişen çocuk karşılaştığı yenilik ve değişmeleri mantıklı bir yorumla değerlendirebilecektir.

Sosyal Bilgiler dersinin diğer bir işlevi ise; öğrencilerin içinde yaşadıkları toplumun kültürünü, ayrıntıları ile öğrenmesidir. Bu konuyu Düzgün (2005:5) “Sosyal Bilgiler dersi toplumların kültürel kimliklerinin tanınması açısından incelenmesi gereken bir disiplin dalıdır.” Đfadesiyle anlatmaktadır. Sosyal Bilgiler dersi konularıyla öğrencilere içinde bulundukları toplumun yaşantıları ile ilgili bilgiler aktarılırken, bu bilgiler arasında toplumun kültür yapısı ve değerlerinin olması kaçınılmaz olacaktır.