Sosyal Belediyeciliğin Yasal Çerçevesi

Toplumun, sosyo-ekonomik sorunlarının çözümü için en yakın kamu kurumu olan yerel yönetimlerle ilgili olarak yasal düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemeler, aşağıda detaylı bir biçimde incelenmiştir.

1.2.3.1. 5393 Sayılı Belediye Kanunu

03.07.2005 Tarihinde yürürlüğe giren, 5393 sayılı Belediye Kanunu'nun amacı, 1. maddesinde, “Belediyenin kuruluşunu, organlarını, yönetimini, görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usul ve esaslarını düzenlemektir” şeklinde sayılmıştır (5393 Sayılı Belediye Kanunu, m. 1).

Bu kanunda, sosyal belediyecilik hizmetleri, belediyenin görev ve sorumlulukları arasında sayılmıştır. 14. Maddesinde, “sosyal hizmet ve yardım, nikâh, meslek ve beceri kazandırma; ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptırır. Büyükşehir belediyeleri ile nüfusu 100.000’in üzerindeki belediyeler, kadınlar ve çocuklar için konukevleri açmak zorundadır. Diğer belediyeler de mali durumları ve hizmet önceliklerini değerlendirerek kadınlar ve çocuklar için konukevleri açabilirler yer almaktadır (5393 Sayılı Belediye Kanunu, m.14).

Meslek edindirme kursları ile mesleği olmayanlara, meslek edinmek isteyenlere çeşitli beceriler ve eğitimler verilerek, başkalarına muhtaç durumdan kurtarılmaları hem de ekonomiye kazandırılmaları sağlanmaktadır. Büyükşehir belediyeleri ile nüfusu 100.000’in üzerindeki belediyelere, sığınacak yeri olmayan ihtiyaç içindeki kadın ve çocuklar için konuk evi açılmasını zorunlu kılınmıştır. Diğer belediyeler ise ekonomik durumlarına, içinde bulundukları şartlara göre bu görevlerini yerine getirmelerinde serbest bırakılmışlardır (5393 Sayılı Belediye Kanunu, m.14). Yine, 14. maddenin, (b) bendin de, gıda bankacılığı yapabilir ifadesi ile ihtiyaç sahibi olan kişilerin yararlanmaları için gıda bankacılığını sosyal belediyecilik görevleri arasında saymıştır.

Belediyelerin, yetki ve imtiyazlarının bulunduğu 15. maddesinde, ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi ve kayıt altına alınması amacıyla izinsiz satış yapan seyyar satıcıları faaliyetten men etme yetkisi verilmiştir. Bu çerçevede belediyelerin, faaliyetlerini men ettikleri izinsiz satış yapan seyyar satıcılardan cezasını ödemeyenlerin mallarını gıda bankalarına, gıda dışı mallarını yoksullara vermek suretiyle sosyal sorunların çözümüne katkıları yasal olarak belirlenmiştir.

15. maddenin, beşinci fıkrasına göre; il sınırları içinde büyükşehir belediyeleri; belediye ve mücavir alan sınırları içinde ise il belediyeleri ile nüfusu 10.000’i geçen belediyeler, meclis kararıyla; turizm, sağlık, sanayi ve ticaret yatırımlarının ve eğitim kurumlarının su, termal su, kanalizasyon, doğal gaz, yol ve aydınlatma gibi alt yapı çalışmalarını faiz almaksızın on yıla kadar geri ödemeli veya ücretsiz olarak yapabilir veya yaptırabilmektedirler. Bunun karşılığında yapılan tesislere ortak olabilmekte; sağlık, eğitim, sosyal hizmet ve turizmi geliştirecek projelere İçişleri Bakanlığının onayı ile ücretsiz veya düşük bir bedelle amacı dışında kullanılmamak kaydıyla taşınmaz tahsis edebilmektedirler. Bununla birlikte belediye ve bağlı idareler, meclis

kararıyla mabetlere indirimli bedelle ya da ücretsiz olarak içme ve kullanma suyu verebilmektedirler (5393 Sayılı Belediye Kanunu, m.15).

Belediye Kanunu’nun, Belediye Başkanı’nın görevlerini saydığı 38. Maddesi (n) bendinde, “Bütçede yoksul ve muhtaçlar için ayrılan ödeneği kullanmak, engellilere yönelik hizmetleri yürütmek ve engelliler merkezini oluşturmak” Belediye bütçesinde yoksul ve muhtaçlar için konulan ödeneği bu amaçla kullanmak, engellilerle hizmetleri yürütmeyi ve bu hizmetler için merkezler kurmayı görevleri arasında saymıştır (5393 Sayılı Belediye Kanunu, m. 38/n).

Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, kamu yararına çalışan dernekler, Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınmış vakıflar ve 07.6.2005 tarihli ve 5362 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanunu kapsamına giren meslek odaları ile ortak hizmet projeleri gerçekleştirebilir (5393 Sayılı Belediye Kanunu, m. 74/c). Engelli dernekleri, kimsesizlere yardım dernek ve vakıfları gibi yardım kuruluşları ile ortak projeler oluşturulması görevi verilmiştir. Bu kuruluşlarla ortaklaşa yapılan uygulamalarla, engellilerin, kimsesizlerin, eğitim ve meslek edinmeleri, sosyalleşmeleri hizmetleri verilmesi sağlanmaktadır.

Kanun’un 76. Maddesinde, yerel yönetime katılımın sağlanması için konulan Kent Konsey’inin görevleri arasında sosyal yardımlaşma ve dayanışmayı görevleri arasında saymıştır (5393 Sayılı Belediye Kanunu, m. 76).

Belediye hizmetlerine gönüllü katılımın yer aldığı, 77. maddede belediyelerin; sağlık, eğitim, spor, çevre, sosyal hizmet ve yardım, kütüphane, park, trafik ve kültür hizmetleriyle yaşlılara, kadın ve çocuklara, engellilere, yoksul ve düşkünlere yönelik hizmetlerin yapılmasında beldede dayanışma ve katılımı sağlamak, hizmetlerde etkinlik, tasarruf ve verimliliği artırmak amacıyla gönüllü kişilerin katılımına yönelik programlar uygulama görevi verilmiştir (5393 Sayılı Belediye Kanunu, m. 77).

“Belediye hizmetleri, vatandaşlara en yakın yerlerde ve en uygun yöntemlerle sunulur. Hizmet sunumunda engelli, yaşlı, düşkün ve dar gelirlilerin durumuna uygun yöntemler uygulanır.” Belediyenin görev ve sorumluluklarının sayıldığı 14. Maddenin (3) fıkrasında, sosyal belediyeciliğin ana omurgasını oluşturan, engelli, yaşlı, düşkün ve yoksullara maddi ve maddi olmayan hizmet sunumu görevini vermiştir. Belediyeler, hizmet sınırlarında içinde bulunan, yaşlı, engelli, kendine bakacak durumda olmayanlara, yoksul kişilere her türlü hizmet sunumunda bulunarak, yerel düzeyde

sosyal adaleti ve sosyal barışı tesis etmeye yardımcı olmaktadır (5393 Sayılı Belediye Kanunu, m. 14/3).

1.2.3.2. 5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu

5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, 10.07.2004 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Kanun’un amacı, 1. Maddesinde “Büyükşehir belediyesi yönetiminin hukukî statüsünü düzenlemek, hizmetlerin plânlı, programlı, etkin, verimli ve uyum içinde yürütülmesini sağlamaktır” şeklindedir tanımlanmıştır (5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, m. 1).

Büyükşehir belediyesinin ve ilçe belediyelerinin görev ve sorumlulukları başlıklı 7. Maddesinin (v) bendinde “Sağlık merkezleri, hastaneler, gezici sağlık üniteleri ile yetişkinler, yaşlılar, engelliler, kadınlar, gençler ve çocuklara yönelik her türlü sosyal ve kültürel hizmetleri yürütmek, geliştirmek ve bu amaçla sosyal tesisler kurmak, meslek ve beceri kazandırma kursları açmak, işletmek veya işlettirmek, bu hizmetleri yürütürken üniversiteler, yüksekokullar, meslek liseleri, kamu kuruluşları ve sivil toplum örgütleri ile işbirliği yapmak” hükmü ile büyükşehir belediyelerine sosyal belediyecilik kapsamında görevler yüklenmiştir (5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, m. 7/v).

Kanun’un, ayrıca Büyükşehir belediye başkanına da sosyal belediyecilik faaliyetleri ile ilgili olarak görev ve yetkiler vermiştir. Nitekim 18. Madde (m) bendinde; bütçede yoksul ve muhtaçlar için ayrılan ödeneği kullanmak, engellilerle ilgili faaliyetlere destek olmak üzere engelli merkezleri oluşturmak belediye başkanları yetkilendirilmiştir. Başka bir deyişle Büyükşehir belediye başkanına, muhtaç ve yoksullar için konulan ödeneği kullanmayı bu hizmetler için merkezler oluşturmayı görevleri arasında saymıştır. Bununla birlikte sosyal devlet ilkesinin, yerel uygulayıcılarından olan belediyelere, kanunlarında yapılan yasal düzenlemelerle, toplumda çevresel, ekonomik veya başka faktörlere bağlı olarak gelişen olumsuzlukları giderme görevi de verilmiştir (5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, m. 18/m).

İKİNCİ BÖLÜM

YAŞAM KALİTESİ VE KENTSEL YAŞAM KALİTESİ

2.1. Yaşam Kalitesi Kavramı