Sosyal Becerilerin Tanımı

Sosyal beceriler ile ilgili üzerinde uzlaşılan bir tanımdan söz etmek güçtür.

Tanımların farklılık ve çeşitlilik göstermesinde sosyal becerilerin kişilik, zekâ, dil, algı, değer, davranış, tutum, becerilerin kullanıldığı ortam gibi çeşitli değişkenlerden etkileniyor olması ve özel eğitim, sosyal hizmetler, psikoloji gibi farklı disiplinlerin çalışma alanına girmesi etkili olmuştur. Sosyal becerileri etkileyen değişkenlerin çok olması, farklı disiplin alanlarında çalışılması ve her disiplin alanının kavrama bakış açısında farklılıklar olması nedeniyle sosyal beceriler için birçok farklı tanım yapılmıştır (Meadan ve Monda-Amaya, 2008: 159; Çiftçi ve Sucuoğlu, 2003: 21;

Merrell ve Gimpell, 1997: akt. Bozbey Akalın, 2005: 34).

Sosyal beceriler ile ilgili yapılan çeşitli tanımlara aşağıda yer verilmiştir.

Sosyal beceri etkili bir iletişim için gerekli olan ve yaşamın ilk yıllarından itibaren desteklenmesi gereken temel bir yaşam becerisidir. Sosyal beceriler, bireyin topluma uyumunu, toplumla bütünleşmesini, akranları ve diğerleriyle etkileşimini sağlayan becerilerdir (Dinçer, 2011: 7).

Sergin ve Giverts (2003) sosyal beceriyi; pozitif desteği en üst düzeye çıkarıp cezayı en aza indirerek başkaları ile etkileşimde bulunma becerisi; ilgi ve arzularını başkalarına iletebilme ve sosyal destek kaybına uğramadan olumlu ve olumsuz duygu ve düşüncelerini karşı tarafa aktarabilme kabiliyeti; belli bir amaca yönelik doğru davranışı seçme veya üretme becerisi olarak tanımlamıştır.

Gresham ve Elliott’a (1990) göre sosyal beceriler, “ Kişinin diğerleriyle daha güçlü bir etkileşim kurması ve sosyal olarak kabul görmeyen tepkilerden kaçınmasına olanak veren sosyal olarak kabul edilen öğrenilmiş davranışlar”dır.

McFall (1982), sosyal becerilerin, belirli durumlarda gösterilen diğerlerinin sosyal yeterliliğine ilişkin kararlarıyla sonuçlanan davranışlar olduğunu savunmuştur (Akt. Seven, 2006).

Marlowe (1986) sosyal becerileri; kişiler arası durumlarda bireyin kendisi dâhil insanların duygu, düşünce ve davranışlarını anlama ve bu anlayışa uygun davranma yeteneği olarak tanımlamaktadır (Akt. Seven, 2006).

Avcıoğlu (2007a, 2007b) sosyal becerileri, bireyin sosyal ortamlarda olumlu sosyal sonuçlar elde etmesini sağlayan, öğrenilmiş davranışlar olarak tanımlamaktadır.

Kapıkıran, Bora İvrendi ve Adak (2005) ise sosyal becerileri; iletişim, problem çözme, karar verme, kendini yönetme ve akran ilişkileri gibi diğerleriyle olumlu sosyal ilişkileri başlatmaya ve sürdürmeye izin veren beceriler olarak açıklamışlardır.

Kişilerarası ilişkilerin kurulmasında ve sosyal amaçların gerçekleştirilmesinde çok önemli role sahip olan sosyal beceriler içinde bulunulan sosyal ortama uygun davranma becerisidir (Avcıoğlu, 2007a).

Yüksel’e (1997) göre sosyal beceri; başkalarından olumlu tepkiler çekerek ve olumsuz tepkiler gelmesini önleyerek, başkalarıyla iletişimi mümkün kılan, sosyal açıdan kabul edilebilir, çevrede etki bırakan, hedefe yönelik, sosyal içeriğe göre değişebilen hem belirli gözlenebilir hem de gözlenemeyen bilişsel ve duyuşsal öğeleri içeren ve öğrenilebilir davranışlardır.

Argyle’ye (1972) göre, sosyal beceri, kişinin kişisel konumuna göre, uygun davranış kurallarını gösterme yeteneğidir. Bu kurallar kişinin kültürel yapısına bağlı olup, her sosyal gruba göre de farklılık göstermektedir. Bu kuralları davranışlarla uyumlu hale getirmek için öğrenerek, benimsemek gerekir (Akt. Şahin, 2001).

Sosyal becerilerin tanımları incelendiğinde, her tanımın sosyal becerilerin farklı bir yönünü vurguladığı görülür. Bu durum tanımların birbirini tamamlayıcı nitelikte olduğunu göstermektedir. Tanımlardaki temel ortak noktaların ise bu becerilerin; sosyal ilişkileri olumlu biçimde şekillendirdiği, sosyal ilişkilerle etkileşim içerisinde bulunduğu ve öğrenilmiş davranışlar olduğu görülmektedir (Bacanlı ve Erdoğan, 2003:

354; Gülay ve Akman, 2009: 8).

Sosyal becerinin yapılan tanımlarına bakıldığında bir davranışın sosyal beceri olarak adlandırılması için sahip olması gereken beş ortak özelliği şöyle sıralayabiliriz (Chadsey-Rusch, 1992; Dinçer, 2011):

1. Sosyal beceriler, bireyin içinde yaşadığı toplumun sosyal kurallarına bağlı olan, bireylerin sosyal ortamlarda olumlu ya da nötr tepkiler almalarını, olumsuz tepkilerden kaçınmalarını sağlayan becerilerdir. “Nerede, kiminle, nasıl konuşulur?

Okulda, alışverişte, sınıfta nasıl davranılır, nasıl giyinilir?” gibi becerilere ilişkin kurallar sosyal olarak kabul edilen ya da edilmeyen davranışların belirleyicisidir.

2. Sosyal beceriler öğrenilebilen davranışlardır. Her toplumda farklı sosyal davranışların kabul edilir olması, sosyal becerilerin öğrenilebilen davranışlar olduğunu ve sosyal becerileri yetersiz olan bireylere bu becerilerin öğretilebileceğini göstermektedir.

3. Sosyal beceriler amaca yöneliktir ve belirlenen bir amaç için kullanılır. Bilgi almak amacıyla soru sormak, bireyin sosyal yeterliliğinin bir göstergesi olarak düşünülmektedir.

4. Sosyal beceriler duruma özgüdür ve sosyal ortamlara göre farklılaşır. Bireyin içinde bulunduğu sosyal ortama, kişilere ve etkileşim nedenine bağlı olarak sosyal beceriler değişmektedir.

5. Sosyal beceriler gözlenebilen becerilerin yanı sıra gözlenemeyen bilişsel ve duygusal elemanlardan oluşmaktadır. Selamlaşma, yardım alma, teşekkür etme gibi davranışlar gözlenebilir davranışları oluştururken; sosyal durumu algılayabilme, karar

verme ve diğerlerinden alınan tepkileri değerlendirebilme gözlenemeyen davranışlar içinde yer almaktadır.

Paylaşmak, yardım etmek, iletişimi başlatmak, yardım istemek, oyuna davet etmek, önerilerde bulunmak, “Lütfen”, “Teşekkür ederim” ve “Özür dilerim” demek, bir konuda konuşma başlatabilmek, sorulan sorulara yanıt vermek, kurallara uymak, sırasını beklemek, işbirliği yapmak, eleştirileri kabul etmek v.b. sosyal beceri örnekleridir. Başarılı bir iletişim için bu becerileri geliştirmek, çocukluk çağının en önemli kazanımlarındandır (Dinçer, 2011).

Sosyal beceriler, gözlem ve model alma yoluyla öğrenilir. Ortamın özelliklerinden ve çeşitli değişkenlerden etkilenir. Bireyin topluma uyum sağlaması için sosyal kabulü olan davranışlardır. Sosyal becerilerin yetersizliğinde akranlar tarafından reddedilme, suç eğiliminde artış, düşük akademik başarı gibi olumsuz sonuçlar görülür (Erbay, 2008).