1.1. Problem Durumu
Erken çocukluk dönemi; çocuğun, doğal ve toplumsal çevreye uyum sağlayabilme ve içinde yaşadığı toplumla bütünleşebilme için çaba gösterdiği, bu amaçla birtakım temel becerileri ve davranışları kazanmaya başladığı bir dönemdir.
Çocuğun kazandığı bu beceriler ve davranışlar onun dünyayı daha iyi anlamasına ve içinde yaşadığı topluma uyumlu bir birey olmasına yardımcı olur (Arslan, 2012).
Bireyin başkaları ile iyi ilişkiler kurmasında, toplumsal kurallara uymasında, sorumluluk yüklenebilmesinde, başkalarına yardım etmesinde, haklarını kullanabilmesinde bu beceri ve davranışlar içinde sosyal becerilerin önemi büyüktür.
Çünkü bireyin içinde yaşadığı toplumun bir üyesi haline gelmesi, toplumun bir parçası olduğunun bilincine varması ve toplumsal sorumluluklarını yerine getirmesi, toplumsal yaşamda gerekli olan sosyal becerileri kazanması ile olanaklıdır (Çubukçu ve Gültekin, 2006: 156).
Sosyal becerilere sahip bir birey, içinde yaşadığı toplumun normlarına ve beklentilerine uygun davranışlar gösterir, kendi gereksinim ve istekleri ile toplumun istek ve beklentileri arasında denge sağlayabilir. Aynı zamanda, birlikte yaşadığı insanlarla yardımlaşmayı, paylaşmayı, işbirliği yapmayı başarır ve duygularını yaşadığı kültüre uygun bir biçimde ifade edebilir (Çağdaş ve Seçer, 2002: 35-36). Paylaşmak, yardım etmek, iletişimi başlatmak, yardım istemek, oyuna davet etmek, önerilerde bulunmak, ‘Lütfen’, ‘Teşekkür ederim’ ve ‘Özür dilerim’ demek, bir konuda konuşma başlatabilmek, sorulan sorulara yanıt vermek, kurallara uymak, sırasını beklemek, işbirliği yapmak, eleştirileri kabul etmek gibi sosyal beceriler (Dinçer, 2011) başarılı bir iletişim için ve topluma adapte olmak için son derece gerekli olan becerilerdir.
Çocukların sosyal beceri geliştirmelerini birçok faktör etkilemektedir. Çocuğun yaşı, cinsiyeti, kardeş sayısı, okul öncesi eğitim alma durumu, bireysel farklılıkları,
anne babanın eğitim düzeyi, mesleği, sosyo-ekonomik durumları ve toplumun sosyal-kültürel özellikleri bu faktörlerden bazılarıdır.
Anne baba tutumları da çocuğun sosyal beceri gelişimini etkileyebilmektedir.
Doğru bir model olan ve çocuğun davranışlarına, duygularına ve düşüncelerine karşı duyarlı, cevap veren bir anne baba, duygusal, sosyal, bedensel ve zihinsel gelişimini olumlu etkileyebilmektedir (Anne Çocuk Eğitim Vakfı [AÇEV], 2001).
Taylor ve Machida (1994), Kaliforniya’da okul öncesi eğitim kurumuna devam eden 63 çocuk üzerinde, arkadaş desteği ve ebeveynin sosyal beceriler kazandırmadaki etkilerini araştırmışlardır. Araştırmada; anne-babaların sosyal davranış açısından rehber olmaları ve örnek teşkil eden davranışlarda bulunmalarının, çocukların sosyal becerileri kazanmalarında etkili olduğu sonucuna varılmıştır (Akt. Çağdaş, 2011).
Ülkemizde aile-çocuk ilişkisi konusunda fazla sayıda çalışma olmasına karşın bunlardan çok azı baba çocuk ilişkisi ve babalık üzerinedir (Güngörmüş Özkardeş, 2006). Oysaki her ne kadar anneler çocuk bakımı ve eğitiminde birincil rolü oynasalar da günümüzde gittikçe babanın da bu sürece daha fazla dahil olduğu, ailenin gelirini sağlamanın yanı sıra çocuğun eğitiminde ve bakımında daha fazla rol almaya başladığı görülmektedir. Bunun da; günümüzde babaların daha bilinçli olması, geleneksel geniş ailenin yerini çekirdek aileye bırakması, annelerin eğitim düzeylerinin yükselmesi, çalışma hayatına annelerin daha fazla katılması (Çağdaş, 2011) gibi nedenlerden kaynaklandığı söylenebilir.
Baba çocuk ilişkisi üzerine yapılan çeşitli araştırmalar baba tutumlarının çocuk üzerindeki etkisini ve önemini ortaya koymaktadır (Poyraz, 2007). İlgilenen ve sevgi gösteren, yakın iletişim kuran, özerkliği destekleyen babaların çocuklarının mutlu, bağımsız, kolay ilişki kurabilen, arkadaşlarıyla ilişkileri daha iyi olan, araştırıcı, liderlik özelliklerine sahip ve daha uyumlu oldukları belirtilmektedir (Güngörmüş, 1992).
Pilling ve Pringle’ın (1978) çalışmasında da buna paralel sonuçlar elde edilmiştir (Akt.
Güngörmüş, 1992).
Bu araştırmalar göz önüne alındığında çocuğun sosyal beceri gelişiminde baba tutumlarının son derece önemli ve etkili olduğu anlaşılmaktadır. Bu nedenle bu
çalışmada, baba tutumlarının anasınıfı ve ilkokul birinci sınıfa devam eden çocukların sosyal beceri gelişimlerine etkisini araştırmak amaçlanmıştır.
1.2. Araştırmanın Amacı
Araştırmada, baba tutumlarının anasınıfı ve ilkokul birinci sınıfa devam eden çocukların sosyal beceri gelişimlerine etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır.
Bu temel amaç çerçevesinde yanıt aranacak alt amaçlar şunlardır:
1. Sosyal Beceri Değerlendirme Sistemi Temel Eğitim Öğretmen Formu (SBDS/TE-ÖF)’nun güvenirliği çocuklar için uygun mudur?
2. Baba Destek Programı (BADEP) Tutum Envanterinin güvenirliği çocuklar için uygun mudur?
3. Anasınıfı ve birinci sınıfa devam eden çocukların babalarının sahip olduğu baba tutumları nelerdir?
4. Sosyodemografik özellikler (çocuğun yaşı, cinsiyeti, doğum sırası, kardeş sayısı, aile tipi, baba yaşı, öğrenim düzeyi ve işi, anne öğrenim düzeyi ve çalışma durumu) baba tutumlarını etkilemekte midir?
5. Farklı yaşlarda olan anasınıfı ve birinci sınıfa devam eden çocukların sosyal becerileri arasında anlamlı bir fark var mıdır?
6. Farklı yaşlarda olan anasınıfı ve birinci sınıfa devam eden çocukların sosyal becerileri düzeyleri nelerdir?
7. Farklı yaşlarda olan anasınıfı ve birinci sınıfa devam eden çocukların babalarının baba tutum düzeyleri nelerdir?
8. Baba tutumları ile farklı yaşlarda olan anasınıfı ve birinci sınıfa devam eden çocukların sosyal beceri düzeyleri arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?
9. Çocuğun sosyal beceri düzeyi baba tutum kategorilerine göre anlamlı bir fark gösteriyor mu?
1.3. Araştırmanın Önemi
Sosyal beceriler, küçük yaşlardan itibaren çocuklara kazandırılması gereken ve yaşam boyu gerekli olan becerilerdir. Bu beceriler, toplumsal uyumu ve bireyin sosyalleşmesini sağlayan önemli becerilerdir. Toplumsal uyum ve bireyin sağlıklı sosyalleşmesi sağlanabildiği ölçüde toplumsal problemler azalabilir. Çocukların okul öncesi dönemde ve devamında gelen ilkokul yıllarında sosyal ve duygusal olarak desteklenmeleri, okul hayatının ileriki yıllarında daha uyumlu ve özgüveni yüksek bireylerin yetişmesini sağlayabilir. İşbirliği içinde çalışabilen, sosyal ve duygusal olarak yeterli olan çocukların akademik olarak daha başarılı olacakları beklenir (Rocha-Decker, 2004; Seven, 2006).
Ayrıca çocuğun sosyal beceri gelişiminde ve özgüveninde baba tutumları önemli bir etkendir (Poyraz, 2007). Erken çocukluk döneminde çocukların özgüven ve sosyal beceri gelişimleri ile baba tutumları arasındaki ilişkinin bilinmesi, babaların çocuk yetiştirmede sergiledikleri tutumları etkileyebilir. Bu dönemdeki çocukların sosyal beceri gelişimini olumlu ve olumsuz etkileyen baba tutumlarının tespit edilmesinin, bu konuda çocukların yaşayabilecekleri sorunların çözümüne katkı sağlayabileceği düşünülmektedir (Günalp, 2007). Sosyal beceriler ülkemizde ve dünyada popüler bir araştırma konusu olmasına karşın, özelikle ülkemizde, baba tutumları ile çocuğun sosyal becerileri arasındaki ilişkiyi inceleyen araştırmaların yetersiz olduğu bilinmektedir (Seven, 2006; Alibeyoğlu, 2009).
Bu araştırmanın sonuçlarının, erken çocukluk dönemindeki çocukların sosyal beceri ve baba tutumları arasındaki ilişki ile ilgili alandaki araştırma boşluğunu dolduracağı ve bundan sonra yapılacak çalışmalara ışık tutacağı düşünülmektedir.
1.4. Varsayımlar
1. Araştırmada kullanılacak olan “Sosyal Beceri Değerlendirme Sistemi Temel Eğitim Öğretmen Formu (SBDS/TE-ÖF)”nun sosyal becerileri, “Baba Destek Programı (BADEP) Tutum Envanteri”nin baba tutumlarını ölçtüğü varsayılmaktadır.
2. Araştırmada kullanılan SBDS/TE-ÖF’yi öğretmenlerin her çocuk için tarafsız olarak doldurdukları varsayılmaktadır.
3. Araştırmada kullanılan BADEP Tutum Envanterini babaların içtenlikle doldurdukları varsayılmaktadır.
1.5. Sınırlılıklar
Çalışma;
1. 2012-2013 eğitim-öğretim yılında Muş Merkez İlkokullarının anasınıfları ve birinci sınıflarına devam edip araştırmaya alınan çocuklar ve babaları ile,
2. Sosyal becerilerin alt kategorilerinden olan işbirliği, öz-kontrol, atılganlık becerileri; baba tutumları olarak da geleneksel olmayan roller, yetkeci olmayan tutum, tavizkâr olmayan tutum ve iletişim açıklığı kategorileri ile,
3. Çocukların sosyal becerileriyle ilgili bilgi kaynaklarından öğretmen görüşleri ile,
4. Ölçme aracı olarak kullanılacak, “Sosyal Beceri Değerlendirme Sistemi Temel Eğitim Öğretmen Formu” ve “Baba Destek Programı Tutum Envanteri”
ölçeklerinden elde edilen veriler ile sınırlıdır.
1.6. Tanımlar
SBDS/TE-ÖF: Sosyal Beceri Değerlendirme Sistemi Temel Eğitim Öğretmen Formu.
BADEP: Baba Destek Programı.
AÇEV: Anne Çocuk Eğitim Vakfı.