SoruĢturma Evresindeki Görevler

Mevzuatımıza göre, yetkili mercilerce suç Ģüphesinin öğrenilmesinden, iddianamenin kabulüne kadar geçen evrede, Ģube müdürlüğünün görevleri Ģunlardır:

1) 4 Aralık 2004 tarihli ve 5271 sayılı CMK‟nın 109‟uncu maddesi ile 3 Temmuz 2005 tarihli ve 5395 sayılı ÇKK‟nın 20‟nci maddesi gereğince haklarında adli kontrol kararı verilen Ģüphelilerle ilgili olarak, kararda belirtilen yükümlülüklerin yerine getirilmesine iliĢkin çalıĢmaları yürütmek.

2) Cumhuriyet baĢsavcılığınca; kendiliğinden ya da Ģüpheli veya müdafiinin baĢvurusu üzerine gerekli görüldüğünde Ģüpheli hakkında sosyal araĢtırma raporu düzenleyip sunmak.

3) Suçtan zarar gören kiĢilerin karĢılaĢtıkları, psiko-sosyal ve ekonomik sorunların çözümünde danıĢmanlık yaparak yardımcı olmak.

4) Ġstek hâlinde, Ģüpheliye psiko-sosyal danıĢmanlık yapmak.

SoruĢturma evresindeki görevlerden “adli kontrol” ve “sosyal araĢtırma raporu” konularını açıklamakta yarar vardır.

63

5.2.1.1. Adli Kontrol

5271 sayılı CMK‟da, tutuklamaya son çare olarak baĢvurulması amacı ile adli kontrol tedbirinin uygulanmasına olanak sağlayan düzenlemeler yapılmıĢtır232.

Adli kontrol, tutuklama sebeplerinin varlığı halinde, üst sınırı üç yıl veya daha az hapis cezasını gerektiren bir suç sebebiyle yürütülen soruĢturmada, Ģüphelinin tutuklanması yerine, Ģüpheli veya sanığın, bir veya birden fazla yükümlülüğe tâbi tutularak, toplum içerisinde denetim altında tutulmasını ifade eder.

Ceza infaz kurumlarımızın mevcudu, tarihin en yüksek seviyelerine ulaĢmıĢtır. Adli kontrol, tutuklamanın bir alternatifi olup, bazı sanıklar hakkında tutuklama yerine adli kontrol uygulanmakta, böylece ceza infaz kurumlarımızın yoğunluğunun daha fazla artması engellenmiĢ olmaktadır. Bu açıdan çok önemlidir.

17 Aralık 2004 tarihinde RG‟de yayınlanarak yürürlüğe giren 5271 sayılı CMK ve 5395 sayılı ÇKK ile düzenlenmiĢtir.

Adli kontrol; soruĢturma evresinde Cumhuriyet savcısının istemi ve sulh ceza hâkiminin kararı ile (CMK md. 110/1), kovuĢturma evresinde ise, gerekli görüldüğünde, görevli ve yetkili diğer yargı mercileri tarafından (CMK md. 110/1) uygulanır.

5.2.1.1.1. Adli Kontrolün ġartları

Adli kontrol altına alma da tutuklama gibi bir koruma tedbiri olduğundan, bu tedbirlere baĢvurabilmek için de bazı Ģartların varlığı zorunludur233_{. Bu Ģartları aĢağıdaki gibi}

üçe ayırabiliriz.

1) Adli kontrol altına almak için kanunda sayılan bir tutuklama nedeninin mevcut olması gerekir (CMK md. 109/1).

Tutuklama nedenleri CMK‟nın 100‟üncü maddesinde sayılmıĢtır. Kanunda sayılan bu tutuklama nedenlerini aĢağıdaki gibi sıralamak mümkündür.

a) ġüpheli veya sanığın kaçması, saklanması veya kaçacağı Ģüphesini uyandıran somut olguların bulunması (CMK md. 100/2-a),

232

ALTINAY, a.g.e., s. 133.

233

Hüsamettin BĠNĠCĠ, “Tutuklamanın Alternatifi Olarak Adli Kontrol Kurumu”, Adalet Dergisi, Eylül 2007, S. 29, http://www.yayin.adalet.gov.tr/dergi/29sayı.pdf, 29.12.2009.

64

b) ġüpheli veya sanığın davranıĢlarının; delilleri yok etme, gizleme, değiĢtirme; tanık, mağdur veya baĢkaları üzerinde baskı giriĢiminde bulunacağı konularında kuvvetli Ģüphe oluĢturması (CMK md. 100/2-b),

c) 100‟üncü maddenin üçüncü fıkrasında sayılan suçların iĢlendiği hususunda kuvvetli Ģüphe sebeplerinin bulunması.

Bu üç nedenden birinin bulunması halinde adli kontrol sebebi varsayılır.

2) Kuvvetli suç Ģüphesinin varlığını gösteren olgular bulunmalıdır (CMK md. 100/1). Soyut, tahmine ya da varsayıma dayalı değil, yaĢanan somut olaylara dayanan kuvvetli Ģüphe bulunmalıdır234

.

CMK‟nın 109‟uncu maddesinin gerekçesinde açıkça, adli kontrol kararı verebilmek için 100‟üncü maddedeki tutuklama koĢullarının var olması, baĢka bir anlatımla bu kurumun uygulanabilmesi için Ģüpheli veya sanığın suçluluğu ve tutuklama nedenlerinin varlığı hakkında kuvvetli belirtilerin saptanmıĢ olması gerektiği ifade edilmektedir235.

3) Adli kontrol, üst sınırı üç yıl veya daha az hapis cezasını gerektiren bir suç nedeniyle yürütülen soruĢturmada uygulanabilir (CMK md. 109/1). Ancak, iki durumda suçun cezasının üst sınırının üç yıl olma Ģartı aranmaz.

Birincisi; Ģüphelinin, yurt dıĢı çıkıĢ yasağı ve güvence yükümlülüklere tâbi tutulmada süre sınırı dikkate alınmaz236

.

Ġkincisi, kanunlarda öngörülen tutukluluk sürelerinin dolması nedeniyle salıverilenler hakkında süre koĢulu aranmaksızın adlî kontrole iliĢkin hükümler uygulanabilir237.

Hâkim, Cumhuriyet savcısının istemiyle, adlî kontrol uygulamasında Ģüpheliyi bir veya birden çok yeni yükümlülük altına koyabilir; kontrolün içeriğini oluĢturan yükümlülükleri bütünüyle veya kısmen kaldırabilir, değiĢtirebilir veya Ģüpheliyi bunlardan bazılarına uymaktan geçici olarak muaf tutabilir (CMK md. 110/1).

234 BĠNĠCĠ, a.g.m., s. 161. 235 BĠNĠCĠ, a.g.m., s. 161. 236

25 Mayıs 2005 tarih ve 5353 sayılı kanunu 14‟üncü maddesi ile değiĢik 5271 sayılı CMK‟nın 109‟uncu maddesinin dördüncü fıkrası.

237

06 Aralık 2006 tarih ve 5560 sayılı kanunun 19‟uncu maddesi ile değiĢik 5271 sayılı CMK‟nın 109‟uncu maddesinin yedinci fıkrası.

65

Tedavi veya muayene tedbiri haricinde, adlî kontrol altında geçen süre, Ģahsî hürriyeti sınırlama sebebi sayılarak cezadan mahsup edilemez (CMK md. 109/6).

5.2.1.1.2. Adli Kontrol Olarak Uygulanabilecek Yükümlülükler

5271 sayılı CMK‟nın 109‟uncu maddesinin üçüncü fıkrasına göre verilebilecek olan adli kontrol yükümlülükleri Ģunlardır:

1) Yurt dıĢına çıkamamak,

2) Hâkim tarafından belirlenen yerlere, belirtilen süreler içinde düzenli olarak baĢvurmak,

3) Hâkimin belirttiği merci veya kiĢilerin çağrılarına ve gerektiğinde meslekî uğraĢlarına iliĢkin veya eğitime devam konularındaki kontrol tedbirlerine uymak,

4) Her türlü taĢıtları veya bunlardan bazılarını kullanamamak ve gerektiğinde kaleme, makbuz karĢılığında sürücü belgesini teslim etmek,

5) Özellikle uyuĢturucu, uyarıcı veya uçucu Maddeler ile alkol bağımlılığından arınmak amacıyla, hastaneye yatmak dahil, tedavi veya muayene tedbirlerine tâbi olmak ve bunları kabul etmek,

6) ġüphelinin parasal durumu göz önünde bulundurularak, miktarı ve bir defada veya birden çok taksitlerle ödeme süreleri, Cumhuriyet savcısının isteği üzerine hâkimce belirlenecek bir güvence miktarını yatırmak,

7) Silâh bulunduramamak veya taĢıyamamak, gerektiğinde sahip olunan silâhları makbuz karĢılığında adlî emanete teslim etmek,

8) Cumhuriyet savcısının istemi üzerine hâkim tarafından miktarı ve ödeme süresi belirlenecek parayı suç mağdurunun haklarını güvence altına almak üzere aynî veya kiĢisel güvenceye bağlamak,

9) Aile yükümlülüklerini yerine getireceğine ve adlî kararlar gereğince ödemeye mahkûm edildiği nafakayı düzenli olarak ödeyeceğine dair güvence vermek.

Mahkeme bu yükümlülüklerden bir tanesi uygulanabileceği gibi, birden fazla yükümlülükte uygulanabilmektedir.

5395 sayılı ÇKK‟nın 20‟inci maddesine göre, suça sürüklenen çocuklar hakkında soruĢturma veya kovuĢturma evrelerinde adlî kontrol tedbiri olarak 5271 sayılı CMK‟nın

66

109‟uncu maddesinde sayılanlar ile aĢağıdaki tedbirlerden bir ya da birkaçına karar verilebilmektedir:

1) Belirlenen çevre sınırları dıĢına çıkmamak,

2) Belirlenen bazı yerlere gidememek veya ancak bazı yerlere gidebilmek, 3) Belirlenen kiĢi ve kuruluĢlarla iliĢki kurmamak.

5.2.1.1.3. Adli Kontrolün Sona Ermesi

Adli kontrol uygulaması beĢ Ģekilde sona erer.

Birinci olarak, Ģüpheli veya sanığın istemi üzerine, Cumhuriyet savcısının görüĢünü aldıktan sonra mahkeme yükümlülükleri kaldırabilir (CMK md. 111/1).

Ġkinci olarak, itiraz üzerine üst mahkeme tarafından kaldırılabilir.

Üçüncü olarak, adlî kontrol hükümlerini isteyerek yerine getirmeyen Ģüpheli veya sanık hakkında, hükmedilebilecek hapis cezasının süresi ne olursa olsun, yetkili yargı mercii hemen tutuklama kararı verebilir (CMK md. 112/1).

Dördüncü olarak, tedbir olarak güvence uygulanmıĢsa, öngörülen güvence miktarının yatırılması ile sona erer.

BeĢinci olarak ise, mahkeme kararında belirli bir süre belirlenmiĢ ise o sürenin dolması ile sona erer.

5.2.1.2. Sosyal AraĢtırma Raporu

Sosyal araĢtırma raporu; Ģüphelinin (veya kovuĢturma sırasında sanığın) ve çevresinin sistemli bir bakıĢ açısıyla değerlendirildiği ve toplumla bütünleĢmesi amacıyla ihtiyaç duyduğu her türlü hizmet, program ve kaynaklarla ilgili önerileri içeren, Denetimli Serbestlik ve Yardım Merkezinde görevli denetim görevlisi238

tarafından hazırlanan rapor Ģeklinde tanımlanabilir.

Ceza adalet sistemimize, denetimli serbestlik ve yardım sistemi ile giren sosyal araĢtırma raporu ile, hem mahkemelerin önüne kiĢinin adeta bir fotoğrafı konmakta, hem de kiĢiye uygun yükümlülük konusunda farklı bir bakıĢ açısı ile öneri sunulmaktadır.

238

Denetimli Serbestlik ve Yardım Merkezleri veya bağlı büroda kadrolu veya geçici olarak görev yapan psikolog, sosyal çalıĢmacı, sosyolog veya öğretmen.

67