ĠNGĠLTERE‟DE DENETĠMLĠ SERBESTLĠK HĠZMETLERĠ

Denetimli Serbestlik kurumunun ilk izleri Ġngiltere‟de, kolonilere sevk cezasında görülmüĢ, 1678 ve 1682 tarihleri arasında ölüm cezası alan hükümlülerinin bu cezalar infaz edilmemiĢ, bunun yerine önceleri Avustralya‟ya ve Amerika‟ya sürgün edilmiĢlerdir121

. Daha sonraları sistem hafifletilmiĢ bu hükümlülerin vatanlarına bir süre için dönmelerine izin verilmiĢ, ellerine “izin kâğıdı” verilerek, polis nezareti altında kalmak Ģartıyla Ġngiltere‟ye kabul edilmiĢlerdir122. Elinde izin kâğıdı olan hükümlü Ġngiltere‟nin belirlenen yerlerinde serbest, fakat polis gözetimi altında dolaĢabilmekteydi123. Polis nezareti altında geçirilen bu müddet Ġngiltere‟de “denetimli serbestlik” sisteminin baĢlangıcı olarak kabul edilebilir.

Ġngiltere‟de 1841 yılında hakim Mathew HĠLL, tarihi bir karar vermiĢtir. Kararında; genç suçluların tamamıyla yozlaĢmadıklarını ileri sürerek ıslah olabileceklerine dair bir umut varsa ve onları denetleyecek, sorumluluklarını alacak kiĢiler bulunduğunda hükmün ertelenmesi yoluna gitmiĢtir124

. Bu karar ile, suç iĢleyen kiĢiler denetim altına alınmıĢ, bu kiĢilerin denetimi için ise gönüllü kimselerin görevlendirilmesi uygulaması baĢlamıĢtır125

. Bu karar, aynı zamanda Ġngiltere‟de ilk denetimli serbestlik kararı olarak kabul edilmektedir.

Londra‟lı matbaacı Frederic RAĠNER‟in 1876‟da beĢ Ģilini Ġngiliz YeĢilay Kurulu- Ģunun Kilisesine vermesi ile ise, önemli bir dönem baĢlamıĢtır. Daha sonra bu kilise, Ġngiltere ve Wales Ulusal Denetimli Serbestlik Hizmetleri haline gelecektir. O yıl denetimli serbestlik hizmetlerinde ilk özel görevli George NELSON‟un Southwurk Sulh Mahkemelerine atanmıĢtır. Bir yıl sonra ikinci özel görevli William BATCHELOR Bow Street ve Mansion House Sulh Mahkemelerine atanmıĢtır126

.

Uygulama; daha sonra 1879 tarihli “Summary Jurisdiction Act” ile kanunlaĢmıĢtır. Bu Kanun‟un 16‟ncı maddesine göre; suçun vahim olmaması halinde verilecek ceza fail açısından ağır olacaksa hâkim, ya failin suçluluğunun tespitine gitmeden açılmıĢ olan davayı

121

KALELĠ, a.g.e., s.7; MÜFTÜOĞLU, , a.g.e., s.4; ÖNDER, a.g.e., s. 245; a.g.e., s.7; Ali Rıza TÖNGÖR, Ceza Hukukunda Yeni Boyutlarıyla Erteleme, Adalet Yayınevi, Ankara, 2009, s. 318.

122

KALELĠ, a.g.e., s.7; MÜFTÜOĞLU, , a.g.e., s.4; ÖNDER, a.g.e., s. 245; TÖNGÖR, a.g.e., 2009, s. 318.

123

KAMER, a.g.e., 2007, s.16; ÖNDER, a.g.e., s. 245.

124

ATAÇ, a.g.e., s. 36; NURSAL ve ATAÇ, a.g.e., s. 35-36; TÖNGÖR, 2009, s. 319.

125

ÖNDER, a.g.e., s. 246.

126

33

geri çevirerek mağdurun zararını tazmin ve mahkeme masraflarını ödemeye mahkûm edi- lebilmekte veya suçluluğu tespit edilip kefaletle salıverilebilmekteydi. Hâkim isterse faile belirlenen süreyi iyi hâl ile geçireceğine dair kefil göstermesini Ģart koĢabilmekte, isterse kefilsiz de bu tedbiri uygulayabilmekteydi127.

1887 yılında ilk defa suç iĢlemiĢ kiĢilere deneme süresi içinde gözetim uygulanması kanun tasarısı Ģeklinde teklif edilmiĢtir. 1887 “Probation Of First Offenders Act” gözlemsiz denetimli serbestliği kabul edilmiĢtir128. Bu kanuna göre, denetimli serbestlik uygulanabilmesi için, sanığın daha önceden hüküm giymemiĢ olması ya da mahkemece suçluluğunun tespit edilmiĢ olmasının yanında, hâkimde, ilerde sanığın suç iĢlemeyeceği yönünde olumlu bir kanaatin oluĢması aranmaktaydı129.

1879 ve 1887 kanunları yürürlükte iken, denetimli serbestlik konusunda ülkede birlik sağlanması amacıyla 21 Ağustos 1907 tarihinde “Probation Of Offenders Act” kabul edilerek, denetimli serbestlik sistemi düzenlenmiĢtir130

. Bu Kanun, kendisinden önce iki kanunu yürürlükten kaldırmıĢtır131

. 21 Ağustos 1907 tarihi, Ġngiltere‟de denetimli serbestlik sisteminin kurumsal anlamda kuruluĢ tarihi olarak kabul edilmektedir.

1998 yılında, denetimli serbestlik sisteminin modernizasyonu ile ilgili çalıĢmalar baĢlamıĢtır. Bu çalıĢmaların sonucunda; 2001 yılında, teĢkilat yapısını değiĢtiren bir değiĢiklik yapılmıĢtır. Bu değiĢiklikle, cezaevi ve denetimli serbestlik çalıĢanları için bir değerlendirme sistemi baĢlatılmıĢtır132

.

Ġngiltere‟de, uygulanan suç politikasının amacı, hapis cezasının en son baĢvurulacak yaptırım olması ve kısa süreli hapis cezalarının en az aza indirilmesini sağlamaktır133

.

Ġngiltere‟de denetimli serbestlik hizmeti çalıĢanları, denetimli serbestlik memurları unvanı ile anılmakta olup, baĢlıca görevleri; mahkemeye, nasıl bir hüküm verileceği ve

127

Mustafa AVCI, Hürriyeti Bağlayıcı Cezalara Seçenekler, Doktora Tezi. Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġstanbul, 1994, s. 19; akt. KAMER, a.g.e., 2007, s.17.

128

AVCI, a.g.e., s. 19; akt. KAMER, a.g.e., 2007, s.17.

129

TÖNGÖR, a.g.e., 2008, s. 302.

130

ATAÇ, a.g.e., s.37.

131

AVCI, a.g.e., s. 19; akt. KAMER, a.g.e., 2007, s.17.

132

YURTSEVEN, a.g.e., s.35.

133

34

hükümlülerin toplum içerisindeki denetiminin hangi koĢullarda sağlanacağı gibi kararların alınması aĢamasında destek vermektir134

.

Denetimli serbestlik memurları, bir suçtan tutuklanan kiĢilerle görüĢüp; değerlendirme sonrasında tutuklunun yeniden suç iĢleme olasılıkları, toplum için teĢkil ettikleri risk, davranıĢlarını değiĢtirmede etkili olacak ve dolayısıyla suç tekrarı olasılığını ve riski azaltacak yöntem gibi konuları içeren bir rapor hazırlamakta ve mahkemeye sunmaktadır135

. Bu raporda belirtilen önerileri dikkate almak veya almamak tamamıyla mahkemenin takdirine kalmıĢ bir konudur. Ancak çoğunlukla bu rapor mahkemece dikkate alınmaktadır136.

Denetimli serbestlik memurları, aynı zamanda toplum içerisindeki hükümlüleri denetim altında tutmaktadır. Ġngiltere‟de bu denetim üç ana baĢlık altında incelenmektedir. Hükümlüler, ilk önce denetimli serbestlik yaptırımları altında denetime tabi tutulmaktadır. Denetimli serbestlik yaptırımı, hükümlülerin denetimli serbestlik memuru ile belirli aralıklarla görüĢmesini, bilgi vermesini gerektirmektedir. Bu yaptırımlara, hükümlünün bir denetimli serbestlik barınma yurdunda kalması veya uyuĢturucu bağımlılığı tedavi programına katılması gibi zorunluluklar dahil edilebilmektedir. Bu yaptırım, denetim esnasında kuralların ihlali halinde zaten otomatik olarak verilecek olan hapis cezasının dıĢındadır137

.

Ġkinci olarak ise denetimli serbestlik memurları, kamu yararına çalıĢtırma cezasına tabi tutulan hükümlüleri denetim altında tutmaktadır. Hükümlü kamu yararına 40 ila 240 saat arasında ücretsiz olarak, genellikle haftada yedi saat kadar çalıĢmaya mahkum edilmektedir. Kamu yararına maaĢ almadan çalıĢma; bahçıvanlık, boyama gibi genellikle vasıfsız iĢçilik Ģeklinde veya yardım derneklerinde çalıĢma Ģeklinde olabilmektedir. Burada amaç, hükümlünün topluma yararlı bir görev üstlenmek suretiyle diğer insanlara yardımda bulunmanın olumlu etkilerini tecrübe etmesidir138

.

Üçüncü olarak ise denetimli serbestlik memurları, hapis cezasına çarptırılan yirmi bir yaĢ altındaki her hükümlü ve yirmi bir yaĢ üzeri olup on iki ay veya daha uzun bir süre için hakkında hapis cezası verilenleri denetime tabi tutmaktadır. Ġngiltere ve Galler‟de tüm hükümlüler, hapis cezalarının yarısından üçte ikisine kadar olan süreyi cezaevinde geçirdikten

134

T.C. Adalet Bakanlığı CTE Genel Müdürlüğü, Uygulama Becerileri El Kitabı, Yayın No:6, Denetimli Serbestlik ve Yardım Hizmetlerinde Sorumlu Daire BaĢkanlığı Yayınları, Ankara 2007, s. 3.

135

T.C. Adalet Bakanlığı CTE Genel Müdürlüğü, a.g.e, 2007, s. 3.

136

T.C. Adalet Bakanlığı CTE Genel Müdürlüğü, a.g.e, 2007, s. 3.

137

T.C. Adalet Bakanlığı CTE Genel Müdürlüğü, a.g.e, 2007, s. 4.

138

35

sonra, tahliye edilmektedir. Ġzin süresi (Ģartlı tahliye süresi) adı verilen denetime tabi tahliye süresi içerisinde hükümlü kuralları ihlal ederse, cezasının geri kalanını geçirmek üzere tekrar hapse mahkûm edilmesi yönünde karar alınabilmektedir139.

5.2. AMERĠKA BĠRLEġĠK DEVLETLERĠ’NDE DENETĠMLĠ SERBESTLĠK