Orman işletmelerinde odun hammaddesi kesim planlamasında kesme, sürütme ve nakliyat gibi etkenler her ne kadar dikkate alınsa da üretim planlaması esnasında dikili ağaç satışı bölmeleri hariç bölmelerden ne kadar tahmini kâr elde edeceği hesaplanmamaktadır. Oluşturduğumuz ETKP1’e göre ise kesim yapılacak alanlardan elde edilecek net kâr bölmecik bazında hesaplanmıştır. İOİM2015 yılı üretim planına göre belirlediği kesim bölmelerinden ürettiği 60,311 m³ eta miktarına göre elde edilen net kâr 911 825,43 TL iken, çalışmamızda ETKP1’e göre oluşturduğumuz alternatif kesim planına göre 56 859 m³ eta ile elde edileceği öngörülen net kâr miktarı 2 958 719,78 TL dir ve bu miktar İOİM elde ettiği mevcut kârın yaklaşık 3 katıdır. İOİM 2015 yılında bu kârı sağlamak için Gemiciler OİŞ’de604.8 ha, İnebolu OİŞ’de 652,8 ha, Özlüce OİŞ’de 527,9 ha, Altınkum OİŞ’de 355,7 ha, Doğanyurt OİŞ’de 480,1 ha ve toplamda ise 2 621,3 ha orman alanında üretim yapmıştır. Bu çalışmada oluşturulan alternatif üretim planına göre Gemiciler OİŞ’de 467,2 ha, İnebolu OİŞ’de 394 ha, Özlüce OİŞ’de 238,7 ha, Altınkum OİŞ’de 233,2 ha ve Doğanyurt OİŞ’de 291 ha olmak üzere toplamda 1 624,1 ha orman alanında üretim yapılması öngörülmektedir. Bundan dolayı İOİM’nin üretim planına alternatif olarak oluşturduğumuz kesim planında toplam yönetim giderleri üretim yapılacak olan orman alanı azaldığından dolayı azalacaktır. Üretim ise daha az alanda etkili bir şekilde kontrol edilebilecektir. Ayrıca alternatif olarak hazırlanan kesim planı ile mevcut olan kesim planı arasında üretimi yapılan orman alanında yaklaşık %160 kadar bir azalış olmasına karşı kârın yaklaşık 3 kat artması da alternatif olarak kullanılabilecek bu kesim planını daha cazip bir hale getirmektedir. İOİM “Dikili Ağaç Satışı” adı altında 2015 yılında maksimize edilmekte, üretim masrafları peşinen düşülmekte ve yönetim giderleri minimize edilmektedir. Buna rağmen NBD yöntemine göre hesapladığımız ve elde edilen verilere göre hesaplanan kâr ise yine göz ardı edilemez bir sonuçtur. Üretim çalışmasında seçilen bölmeler, yeni kurulan bir işletme müdürlüğü amenajman planını ilk kez uygulamaya başlıyormuş gibi düşünülerek seçilmiştir. Normal uygulamalarda amenajman planına göre üretim kesimi yapılan bölmelere kesim yılı itibari ile 10 yıl içinde bir daha üretim planına doğal afet gibi bir durum olmadıktan sonra (deprem, yangın, sel vb.) alınmamaktadır. İOİM verilerine göre 2015 yılı için hesaplanan bölmeciklerin pazar değerleri işletmenin satış ortalamalarının altında kalmaktadır. Bunun sebebi 2015 yılı 1 Mart itibaren geçerli olan tazminat esas cetvellerinin 2014 yılındaki satış ortalamalarından yararlanılarak tespit edilmesidir. 2015 yılı mevcut muhasebe kayıtlarına göre işletmenin elde ettiği bu kâr aynı yılı kapsamakta olup, oluşturulan alternatif kesim planının 2014 yılının satış ortalamalarının da bir kısmını hesaplama yönteminden dolayı içermektedir. Buna rağmen oluşturulan ETKP1, mevcut kesim planını yaklaşık 3 kat daha fazla bir kâr oranı ile geçmiştir. ETKP1 ile elde eilen sonuçlar piyasadaki dalgalanmalardan etkilenecektir. Sonuçların doğruluğunu artırmak için yeni fiyatların program veri tabanına girilerek elde edilecek yeni sonuçlar ile kesim planı piyasada oluşacak dalgalanmalara adapte edilebilecektir. Bu bakımdan oldukça pratiktir. İOİM yol ağı bakımından zengin bir işletmedir şebekede yol ağı gözükmeyen yerlerde bile üretim amaçlı açılan sürütme yolları üretim çalışmaları için yeterlidir. Yol ağı olmayan bölmelerde de, İOİM gibi vejetasyon süresi yüksek olan orman alanlarına sahip orman işletmeleri genellikle yolu yapmak için yaptıkları yol boyu kesimleri ile yolun maliyetinin büyük bir kısmını sürütme mesafesi kısaldığı için karşılamaktadır. Bu nedenden dolayı bu yapıda olan işletmelerde yol ağı çok büyük sorunlara yol açmayacaktır. InVEST programının Timber Managemant ara yüzü her ne kadar odun hammaddesi üretim planlaması için geliştirilmiş olsa da, bu program aynı yaşlı plantasyon ormanları için kullanılmaktadır. Bu çalışma doğal ormanlar için yapıldığından dolayı InVEST programı sadece NBD’lerin hesaplamaları ve harita gösterimleri için ETKP1’e altlık olarak kullanılmıştır. Bu program ormancılık çalışmalarında yüksek oranda kullanılan ARCGIS programıyla entegre olarak çalıştığından dolayı amenajman ve üretim planlamalarına çok daha rahat bir şekilde ulaşılabilecek ve çalışmalara ayrı bir görsellik ve uygulama kolaylığı sağlayacaktır. Mevcut üretim planları oluşturulurken meşcerelere ilgililerin giderek karar verdiği gözlemlenmiştir. Ancak yol mesafeleri gibi bazı hususların, üretim planları oluşturulduktan sonra ölçüldüğü görülmüştür. Oluşturduğumuz ETKP1’e ise bu verilerin tamamı tek bir konumda toplamıştır. Bu nedenle oluşturulan bu alternatif üretim planı odun ürünü üretiminin daha detaylı, kontrollü ve sistemli bir şekilde yürütülmesine olanak sağlayacaktır. Eker ve Acar (2006), “Ormancılıkta odun hammaddesi üretiminde yıllık operasyonel planlama modelinin geliştirilmesi” adlı çalışmasında bir planlama modeli geliştirerek toplam ortalama üretim giderlerini minimize etmeyi çalışmıştır. Kullanılan bu modelde hem çok düşük düzeylerdeki hem de ileri düzeydeki teknolojik sistemler kombinasyonu oluşturmuştur. Bunların arasında artık kullanılmayan, çoğunlukla Türkiye’nin arazi yapısına uymayan ve yüksek maliyetli teknolojilerde mevcuttur.Çalışmamızda kullandığımız üretim maliyetleri hesaplanırken sadece traktör ve insan gücüyle bölmeden çıkarma zaman ölçümleri ve verileri kullanılmıştır. Günümüzde kullanılan en fazla ve en etkili yöntemler bunlar olduğundan dolayı çalışmanın günümüz Türkiye koşullarına daha uygun olduğu düşünülmektedir. Korkmaz (2006), “Orman işletmelerinde üretim planlarının optimizasyon olanakları ve bir uygulama” adlı çalışmasında odun hammaddesi üretim planlamasını konu almış ve karar süreçlerinin kullanımına yönelik çözümlemeler yapmış ve seçilen üretim bölmeleri ile aktüel değerlere göre kendi seçtiği üretim bölmelerini karşılaştırmıştır. Ancak aktüel değerlerin hangi zaman aralığındaki değerler olduğunu belirtmemiştir. Bu çalışmada ise farklı olarak üretim fiyatlarının, pazar fiyatlarının ve yönetim faaliyetlerinin hangi aralıklar için nerelerden alındığı mevcuttur. Eraslan ve Eler (2003)’e göre ise öncelik sıralamasında biyofizik değişkenlerin yanına yol şebekesinin de dikkate alınması gerektiğini vurgulamıştır. Çalışma bu nedenle yol şebekesinin yeterli ve kısmen yeterli olduğu meşcerelere göre şekillenmiştir. Buna göre de periyotlara ayırmışlardır. Ancak yapılan bu değerlendirmelerde yol şebekesinin neye göre kısmen yada tamamen yeterli olduğu belirtilmemiştir. Bu çalışmada ise alternatif üretim planı oluşturulurken yapılan analizlerde bölmelerin yol ağı olup olmamasına değil yol yapılması halinde artan sürütme maliyeti üretim faaliyetlerin içine eklenerek bölmelerden elde edilecek kâr oranları hesaplanmış ve analize dahil edilmiştir. Ok (1997), "Aynı yaşlı ormanlarda kesim düzeninin ekonomik analizi" adlı çalışmasında, EKODÜS adı verilen bir simülasyon yazılımı geliştirmiş, her bonitedi bir işletme sınıfı kabul ederek, net bugünkü değeri maksimize eden farklı kombinasyonları uygulamıştır. Bu kapsamda en uygun idare süresi belirlenerek, bölmeler dizilmiştir. Kesim ve ağaçlandırma sırası, yıllık olarak meydana getirilmiştir. Yapılan çalışmada makilikler ve OT (Orman Toprağı) da göz önünde bulundurulmuş ve değerlendirilmiştir. Yapılan bu çalışmada alternatif planlar oluşturulmuştur ancak net bir kesim düzeni ortaya konulmamış olup alternatif planların şartlara göre uygulanabilirliği belirlenmiştir. Bizim çalışmamızda ise odun hammaddesinin ekonomik tabanlı olarak değerlendirilmesiyle net bir alternatif kesim planı oluşturulmuştur. Güngör (2010), "Orman kaynaklarının bütünleşik işlevsel yönetim planlaması" adlı çalışmasında orman kaynaklarının işlevsel planlamasını belirlemiştir. Çalışmanın aşamalarında ise; Swot Analizi, Analitik Hiyerarşi Süreci Tekniği, Doğrusal Kombinasyon Tekniği, Amaç Programlama ve Doğrusal Programlama yöntemlerini kullanmıştır. Bu noktada su üretimi, odun hammaddesi üretimi, karbon birikimi, odun dışı orman ürünleri üretimi, yaban hayatı ve ot faydalanması işlevlerinin kârlarını, maliyetlerini ve önceliklerini belirlemiş ve tahsis haritalarını oluşturmuştur. Ancak yapılan bu çalışmada odun hammaddesi üretim maliyetleri ve pazar değerleri hesaplanmasında dikili haldeki ağaçların verim yüzdeleri kullanılmamıştır. Hazırlamış olduğumuz alternatif kesim planı çalışmamızda her bir bölmecik için ayrı ayrı verim yüzdeleri hesaplanmıştır. Hesaplanan verim yüzdeleri ise birim fiyatlarla ve orman alanından çıkacak olan emval miktarıyla çarpılarak bölmeciklerin hem üretim hem de pazar değeri hesaplanmıştır. Bu çalışmada doğal ve değişik yaşlı orman alanları için ekonomik tabanlı bir kesim planı ortaya koyan bir model (ETKP1) oluşturulmuştur. Modelin en önemli ve özellikleri NBD yaklaşımını ve serbest piyasa koşullarında oluşan fiyatı temel alması ve buna ek olarak hem bakım yapılacak hem de kesim çağına gelmiş meşcereleri kesim planına dahil etmesidir. Çalışma sonuçlarına göre, mevcut işletme şeflerinin değerlendirmeleri ve tercihleri sonucunda oluşturulmuş kesim planına göre İOİM’nün 2015 yılı kârı 911 825,43 TL, ETKP1’e göre belirlenen kesim planına göre ise 2015 yılı için İOİM’nün elde edeceği kar 2 958 719,78 TL’dir. Aradaki fark +2 046 894,35 TL’dir. İOİM 2015 yılı üretim planına göre 2 621,30 ha orman alanından ha başına 347,85 TL kar elde edilmesine karşın, ETKP1’e göre yapılacak kesimde ise elde edilecek kar 1 624,1 ha orman alanından ha başına 1 821,76 TL olarak belirlenmiştir. Sonuçlara göre ETKP1’e göre ha başına ortalama 1 473,91 TL daha fazla kâr elde edeceği hesaplanmıştır. İOİM üretim planı ile oluşturduğumuz alternatif üretim planında oluşan ha arasındaki kâr farkı ise %523,72 daha fazla olarak hesaplanmıştır. İOİM 2015 yılı üretim planına göre 60 311 m³’lük üretim ile m³ başına olan kâr 15,11 TL iken ETKP1’e göre 56 859 m³ lük üretimde m³ başına 52,04 TL olarak hesaplanmıştır. Bu durumda oluşturmuş olduğumuz alternatif üretim planına göre m³ başına mevcut uygulanmış olan üretim planına göre 36,93 TL daha fazla kâr elde edeceği sonucuna varılmıştır. İOİM üretim planına göre m³ bazındaki kâr ile oluşturduğumuz üretim planındaki kâr farkı %344,41 daha fazla olarak hesaplanmıştır. Hesaplamalara göre oluşan farka göre oluşturduğumuz alternatif olan üretim planımızın, m³ bazında da uygulanmış olan mevcut üretim planına göre daha kârlı olduğu hesaplanmıştır. İOİM 2016 yılı muhasebe verilerine göre işletme 2016 yılı mali dönemini 404 287,39 TL zarar ile kapatmıştır. İOİM yetkililerinden alınan bilgilere göre bu zararın sebebi işletme personelinin tazminatlarından doğmuş olan ödemelerin saklanıp hesaba alınması sonucunda işletme gelirinden düşülerek oluşmuştur. Analizlerimiz sonucunda İOİM için hazırladığımız 2016 yılı kesim planına göre işletme müdürlüğünün 2016 yılında 2 823 617,17 TL kâr elde edileceği hesaplanmıştır. Analizler 2015 yılı taban alınarak gerçekleştirilmiştir. ETKP1’e göre bir üretim yapılsa idi işletme yaklaşık olarak 3 227 904,56 TL kazanç sağlayabilecekti. 10 yıllık ortalama gelir ise 1 852 004,63TL olarak hesaplanmıştır. Belgede DOĞAL ORMANLARDA EKONOMİK TABANLI KESİM PLANININ HAZIRLANMASI (İNEBOLU ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ ÖRNEĞİ) (sayfa 86-92)
