Sonuçlar

Bu tez çalışmasına konu olan anason, çemen, çörekotu, kimyon, kişniş ve rezene tıbbi ve aromatik bitkiler kategorisinde incelenmekte olup, halkımız tarafından az-çok bilinen, üretimi yapılan ve tüketilen bitkilerdir. Halk tababetinde kadimden beri kullanılmaktadır. Son zamanlarda ise bu tür bitkilerin üretimi, içeriği ve canlı metabolizmasına etkileri konularında bilimsel çalışmalar hız kazanmıştır. Bu bitkilerin hammaddeleri Ülkemiz dış ticaretinde pay almakta olup, çörekotu dışındakiler dış ticaret dengesi açısından artı değer arzetmektedir. Çörekotunda ise yerli üretimin pahalı olmasından ötürü ithalatın önüne geçilememektedir. Bu bitkilerden izole edilen etken maddeler konusunda ise Ülkemiz nerdeyse tamamen ithalatçı durumdadır.

Tıbbi bitkilerde verim kadar kalite de önemli olduğundan,ekolojik faktörlerin diğer kültür bitkilerine oranla tıbbi bitkilere etkisi çok daha fazladır. Hatta belirli bir kalitenin altında olanlar çok verimli olsalar da yetiştirilmezler. Dolayısıyla tıbbi bitkilerin tarımı sadece bu bitkilerin ekolojilerine uygun olan bölgelerde yapılabilir.

Bitkilerin kalitesi denince akla içeriğindeki uçucu ve sabit yağ oranları ile bileşenleri gelmektedir.

Bitkiler uçucu yağları değişik amaçla üretmektedirler. Örneğin yaralanmalara karşı antiseptik özelliği, böceklere karşı koruyucu veya cezbedici etkisiyle tozlaşmaya yardımcı olması gibi. Ayrıca Akdeniz gibi sıcak iklimlerde uçucu yağca zengin bitkilerde uçucu yağların hızla buharlaşarak yüzeylerin soğumasını sağladığı ve bitkinin su kaybını önlediği anlaşılmıştır. Uçucu yağlar çeşitli yöntemler kullanılarak bitkilerden ayrıştırılabilmektedir.Uçucu yağların uyarıcı (irritan), deri tahrişi (rubefiyan), deride sulu şişkinliklere yol açan (vesikan), salgı artırıcı (ekspektoran), öksürük kesici (antitussif), idrar söktürücü (diüretik), adet sökümünü kolaylaştırıcı (emenagog), gaz giderici (karminatif), midevi (stomasik), karaciğer uyarıcı (kolekinetik), karaciğer salgısını arttırıcı (koleretik), solucan düşürücü (antihelmentik), ağrı kesici (antienflamatuar), mikrop üremesini önleyici (antiseptik), bakteri öldürücü (antibiyotik) ve gevşetici (sedatif) etkileri vardır.

Sabit yağlar ise bitkilerde depo maddesi olup, özellikle tohumlarda (endosperm veya kotiledonda), nadiren mezokarpta bulunur. Sabit yağların büyük kısmını (%95-98) gliseritler oluşturur, diğer maddeler (%2-5); mum, steroller, fosfatitler, yağda eriyen vitaminler, alifatik alkoller, hidrokarbonlar ve karotinoidlerdir. Sabit yağlar petrol eteri,

hekzan, trikloretilen gibi solventlerle ekstraksiyonla veya çözücü kullanılmadan sıkma ile elde edilir.

Tıbbi bitkilerin toplanması, kurutulması, paketlenmesi ve depolanması aşamalarında kurallarına uygun hareket etmek gerekir. Aksi halde bitki içeriklerinde önemli eksilmeler olmaktadır.

Farklı ekim zamanlarının verim ve kaliteye etkilerinin incelendiği araştırmamızdaekimi yapılan bitki tohumlarından çörekotu (popülasyon) ve anason (popülasyon) Ilgın’dan, kimyon (popülasyon) Altınekin’den, rezene (popülasyon) Burdur’dan, çemen (Gürarslan) ve kişniş (Gürbüz)Samsun 19 Mayıs Üniversitesi’nden temin edilmiştir.Deneme Konya İli Akören İlçe Merkezi’ndeyürütülmüştür.Bölünen parseller deneme desenine göre üçtekerrürlü olarak dört farklı zamanda (5 Mart-20 Mart-5 Nisan-16 Mayıs) ekim yapılmıştır. Tohum ekimi yapılan arazi organik maddece fakir, killi-tınlı, kireçli yapıdadır. Çalışılan bitkilerden rezene uygun kış şartlarında çok yıllık olabilmektedir. Diğer 5 bitki tek yıllıktır.Denemede herhangi bir gübreleme ve sulama yapılmamıştır. Ancak deneme yılında (2011) Nisan-Haziran döneminde mevsim normallerinin üzerinde yağış olmuştur. Yabancı ot mücadelesi elle yapılmıştır. Kimyon bitkisi, tüm Konya havalisinde olduğu gibi çıkıştan hemen sonra mantari hastalığa maruz kalmış ve ölmüştür. Dolayısıyla kimyondan veri alınamamıştır.Şemsiye çiçekli olan anason, kişniş ve rezene bitkilerinde çiçeklenme evresine kadar gelişme çok iyi olmuş, ancak bu dönemde esen sıcak ve kuru rüzgârlar (karayel) çiçek tablalarını kurutmuş ve meyve bağlama oranı çok düşmüştür. Dolayısıyla parsel verimleri literatürün altında kalmıştır. Çörekotu ve çemen bitkilerinde ise bu tür olumsuzluklar yaşanmamıştır. Bu çalışmadan elde edilen tecrübeye dayanarak 2012 yılı üretim sezonunda İlçemizin Kayasu Kasabası ve Orhaniye Köyünde birer çiftçimize demonstrasyon amaçlı 10’ar dekar çörekotu ektirilmiştir. Önümüzdeki yıllarda çörekotu tarımının geniş tarla alanlarında yapılması yönünde eğilim oluşmuştur. Bu durum, tez çalışmamızın ana hedeflerinden olan Göller Yöresi Havzasında bu bitkilerin tarımının geliştirilmesi amacını desteklemektedir. Çemen bitkisi vegetatif gelişmesinin sonuna doğru yere yattığından biçerdöverle hasadı zor olacaktır. Bitki baklaları olgunlaşmanın sonuna doğru çatlayabildiğinden tohum dökümü olacak, ertesi yıl buğday ekilmesi halinde dökülen bu tohumlardan yetişen çemen buğdaya karışacak, bu buğdaydan un yapılamayacağından yemlik olarak satılmak zorunda kalınacaktır.

Sabit ve uçucu yağ analizleri Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Laboratuvarı’nda yapılmıştır.

Çalışmada bitkilerin toprak yüzeyine çıkış süresi (gün), toprak yüzeyine çıkıştan itibaren çiçeklenmeye başladıkları zamana kadar olan süre (gün), bitki boyu (cm), şemsiye-kapsül-bakla sayısı (adet/bitki), ilk şemsiye-kapsül-bakla yüksekliği (cm), hasat zamanı (gün), tohum verimi (kg/da), bin dane ağırlığı (g), sabit yağ verimi (%), uçucu yağ verimi (%), sabit yağ bileşenleri ve uçucu yağ bileşenleri (%) incelenmiştir.

Toprak yüzeyine çıkış süresi anasonda 26-35 gün, çemende 5-20 gün, çörekotunda 16-25 gün, kişnişte 16-35 gün, rezenede 15-33 gün, toprak yüzeyine çıktıktan itibaren çiçeklenmeye başladıkları zamana kadar olan süre anasonda 28-49 gün, çemende 37-49 gün, çörekotunda 35-42 gün, kişnişte 32-47 gün, rezenede 43-61 gün, bitki boyu anasonda 14.7-41.6 cm, çemende 18.7-67.1 cm, çörekotunda 12.5-62.5 cm, kişnişte 17.7-77.8 cm, rezenede 21.0-67.9 cm, bitki başına şemsiye-kapsül-bakla sayısı anasonda 0.7-3.1 adet, çemende 1.0-17.5 adet, çörekotunda 0.7-14.9 adet, kişnişte 0.6-5.5 adet, rezenede 1.1-7.8 adet, ilk şemsiye-kapsül-bakla yüksekliği anasonda 14.4-38.8 cm, çemende 16.7-38.7 cm, çörekotunda 12.5-44.3 cm, kişnişte 16.6-55.2 cm, rezenede 19.0-61.2 cm, vejetasyon süresi anasonda 145-148 gün, çemende 110-135 gün, çörekotunda 115-140 gün, kişnişte 115-140 gün, rezenede 159- 195 gün, tohum verimi anasonda 2.75-17.71 kg, çemende 14.06-143.15 kg, çörekotunda 3.81-93.53 kg, kişnişte 16.34-108.90 kg, rezenede 3.96-23.81 kg/da., bin dane ağırlığı anasonda 1.90-2.70 g, çemende 9.75-14.25 g, çörekotunda 1.70-2.40 g, kişnişte 7.50- 9.50 g, rezenede 3.80-5.60 g., sabit yağ verimi (%) çemende 2.38-9.88 g, çörekotunda 26.90-44.00 g, uçucu yağ verimi (%) anasonda 2.45-4.10 g, kişnişte 0.20-0.60 g, rezenede 3.14-6.00 g, sabit yağ bileşenlerinden Linoleik asit çemende %43.952-46.447 ve çörekotunda %52.188-54.641, uçucu yağ bileşenlerinden Trans-anethole anasonda %89.228 ve rezenede %87.770-94.810, Linalool kişnişte %84.348-94.542 olarak tespit edilmiştir.

Çiçeklenme döneminde esen sıcak ve kuru rüzgârlar nedeniyle anason, kişniş ve rezene de meyve tutumu çok az olmuş bu nedenle verim düşmüştür. Dekara verim hariç tutulursa, araştırma sonuçları literatürlerle uyum içerisindedir.

Öneriler kısmında belirtilen hususlar dikkate alındığında Göller Yöresi Havzasında çalışma konusu bitkilerin üretimi başarılı bir şekilde yapılabilecek ve ürün kalitesi de yüksek olacaktır.