Araştırmada incelenen özellikler

Bu denemede verim ile gerekli morfolojik ölçüm ve kimyasal analizleraşağıda belirtilen metotlara göre yapılmıştır.

3.2.2.1. Hasat öncesi belirlenen özellikler

Hasattan önce; çıkış zamanı, çiçeklenme zamanı, bitki boyu, kimyon, kişniş ve rezenede şemsiye sayısı ile ilk şemsiye yüksekliği, çemende bakla sayısı ile ilk bakla yüksekliği, çörekotunda kapsül sayısı ile ilk kapsül yüksekliğine bakılmıştır.

3.2.2.1.1. Çıkış zamanı (gün)

Şekil 3.17. Çıkış yapan tıbbi bitkilerin görünümü

3.2.2.1.2. Çiçeklenme zamanı (gün)

Şekil 3.18. Çiçeklenme dönemindeki bitkiler

3.2.2.1.3. Bitki boyu (cm)

Bitki gelişiminin en üst seviyede olduğu dönemde her parselden tesadüfen seçilen 10 bitkide toprak yüzeyi ile bitkinin en uç noktasına kadar olan yükseklikölçülerek tespit edilmiştir.

3.2.2.1.4. Çiçek (şemsiye-kapsül-bakla) sayısı (adet/bitki)

Her parselde bulunan 10 adet bitkinin şemsiyeleri-kapsülleri-baklaları sayılarak bulunmuştur.

Şekil 3.20. Meyve bağlamış çemen bitkisi

3.2.2.1.5. İlk şemsiye, ilk bakla, ilk kapsül yüksekliği (cm)

Her parseldeki 10 bitkinin en alttaki şemsiye-bakla-kapsüllerinin yerden yüksekliği ölçülerek bulunmuştur.

3.2.2.2. Hasat sonrası belirlenen özellikler

Hasat sonrasında; her parsel için parsel verimi (g), dekar verimi (kg), 1000 tohumağırlığı (g), kişniş, anason ve rezenede uçucu yağ oranı (%) ve uçucu yağ bileşenleri (%), çemen ve çörekotunda sabit yağ verimi (%) ve sabit yağ bileşenleri (%) belirlenmiştir.

Şekil 3.22. Deneme parsellerindeki tıbbi bitkilerin genel görünüşü

3.2.2.2.1. Parsel verimi (g)

Her bir parselden kenar tesirleri atıldıktan sonra elde edilen tohum miktarıdır.Bitkilerin parsel verimlerinden hareketle dekar verimleri hesap edilmiştir.

3.2.2.2.2. Dekara verim (kg)

Her bir parselden elde edilen tohum veriminin 1000 m²’ye göre hesaplanmış halidir.

3.2.2.2.3. Bin dane ağırlığı (g)

ISTA kurallarına göre 100’er adet tohum 4 tekerrürlü olarak sayılmış ve hassas terazide tartılarak tespit edilmiştir.

3.2.2.2.4. Uçucu yağ verimi (%)

Her parsele ait tohumlardan 100 g numune alınmış ve su distilasyonu metodu ile uçucu yağ oranlarıyüzde olarak belirlenmiştir.

3.2.2.2.5. Uçucu yağ bileşenleri (%)

Uçucu yağ bileşenlerini belirlemek amacıyla GC-MS cihazı kullanılmıştır. Her bitkiye ait uçucu yağ bileşenlerini belirlemede aşağıdaki koşullarda çalışılmıştır.

Gaz Kromatografisi Kütle Spektrometresi

Cihaz: Agilent 6890N Network GC system combined with Agilent 5973 Network 30 Mass Selective Detector (GC-MS Agilent)

Kolon: Agilent 19091N-136 (HP Innowax Capillary;60.0mx0.25mmx0.25 m) Taşıyıcı Gaz: Helyum

Akış Hızı: 1.2 ml/min

Enjeksiyon Hacmi: 1 μl Split Oranı: 50:1

Enjektör Sıcaklığı: 250°C Sıcaklık Programı:

Sıcaklık Artış Oranı Tutulma Zamanı Total Zaman

60 - 10 10

220 4 10 60

240 1 - 80

3.2.2.2.6. Sabit yağ verimi (%)

Her parsele ait tohumlardan 100 g numune alınmış vesokselety düzeneğindeekstraksiyon işleminin sonucu sabit yağ oranlarıyüzde olarak belirlenmiştir.

Çemen ve çörekotunun her bir parselinden alınan tohum numunelerinin bir çözücü ile (n-hekzanveya petrol eteri) ekstrakte edilmesi, daha sonra da çözücünün uzaklaştırılmasıyla kalan kalıntının tartılması ilkesine dayanır.

Şekil 3.23. Sabit yağın ekstrasyonu

Örnek iyice homojen hale getirilir ve 5 g numune petri kutusuna alınır.Gıdaürünlerinde nem tayini yöntemi ile kuru madde analizi yapılır. Kurutulan numuneörnek kabından kullanılan çözücü yardımıyla alınarak kartuşa yerleştirilir. Kurutmakabında kalan kalıntılar çözücü ile ıslatılmış pamukla iyice sıyrılıp pamukta kartuşuniçerisine yerleştirilir.

Hazırlanan kartuş soxhlet gövdesi ekstraksiyon tüpünün içerisine yerleştirilir.Sabit tartıma getirilmiş ekstraksiyon balonları (M1) extraksiyon tüpünün altınayerleştirilir. Soxhlet aletinin ekstraksiyon tüpüne bir kere sifon yapacak ve tekrar yarıya kadar dolduracak çözücü koyulur. 4 saat ekstrakte edilir.

Ekstraksiyon sonunda içinde çözücü bulunan balon alınarak evaporatöre bağlanır.Çözücüsü uzaklaştırılır. Daha sonra balon 105ºC’a ayarlı etüvde 1 saat tutulur.

Desikatörde oda sıcaklığına getirilerek soğutulur ve tartım alınır (M2). Hesaplamalar şu şekilde yapılmıştır:

%Yağ = [ (M2- M1) / m] x 100

M1 =Sabit tartıma getirilmiş balonun ağırlığı (g).

M2 = Sabit tartıma getirilmiş balonun ağırlığı + Kalıntı ağırlığı (g). m = Alınan örneğin ağırlığı(g).

3.2.2.2.7. Sabit yağ bileşenleri tayini

Çemen ve çörekotubitkisinin tohumlarındaki sabit yağ bileşenleri tayini; GC- MS’deaşağıdaki verilen Avrupa Farmakopesinden alınan yönteme göre yapılmıştır. Tohum sabit yağ bileşenlerini elde etmek içinöncelikle elde edilen sabit yağ esterleştirme işlemine tabi tutulmuştur.

Esterleştirme aşağıdaki koşullarda yapılmıştır.

-Öncelikle 450 mg (0,45 gr) yağ numunesi 50 ml’lik balon jojeye tartılır.

-Bunun üzerine 12 ml 0,5 N metanollü NaOH ilave edilir. Su banyosunda (yaklaşık80˚C sıcaklıkta) yağ damlacıkları çözeltiye karışıncaya kadar çalkalanarak beklenir.

Sabunlaşma gerçekleşince karışım su banyosundan alınır.

-Üzerine 20 ml BF3 /MeOH ilave edilir ve bunzen bekinde kaynatılır. Birazfokurdayınca karışım bunzen bek alevinden alınır.

-Soğuduktan sonra doymuş NaCl çözeltisi ile balon jojenin 50 ml çizgisine kadartamamlanır. Bu sırada üst kısımda yağ damlacıkları birikir. Bu biriken yağdamlacıklarını almak için 1 ml hekzan ilave edilir, kapağı kapatılan balonjoje 10-15 kez ters düz edilir. Faz ayrımı gerçekleştikten sonra en üst kısım alınarak viyaleaktarılır ve GC-MS’e okutulmak üzere verilir.

Gaz Kromatografisi Kütle Spektrometresi

Cihaz: Agilent 6890N Network GC system combined with Agilent 5973 Network 30 Mass Selective Detector (GC-MS)

Kolon: Agilent 19091N-136 (HP Innowax Capillary;60.0mx0.25mmx0.25m) Taşıyıcı Gaz: Helyum

Akış Hızı: 1.2 ml/min Enjeksiyon Hacmi: 1 μl Split Oranı: 30:1

Enjektör Sıcaklığı: 250°C

Çizelge 3.3.Sıcaklık Zamanı

Sıcaklık(°C) Artış Oranı(°C/dk) Tutulma Zamanı(dk) Total Zaman(dk)

60 -- 1 1

185 10 1.0 14.5

200 5 10 27.5

220 5 20 51.5

Tarama Aralığı (m/z): 35-450 atomic mass units (AMU) İyonlaştırma: Elektron bombardımanı (EI - 70 eV)

Sabit yağ bileşenlerinin tespiti, Famed 23, Wiley ve Nist Mass Spektral kütüphanesinin verileri esas alınarak yapılmıştır.

Şekil 3.24. GC-MS Agilent cihazı

3.2.2.2.8. İstatistikî analiz ve değerlendirmeler

“Bölünen Parseller” deneme desenine göre varyans analizleri yapılmış ve bu analize göre istatistikî olarak önemli çıkan uygulamaya ait ortalama değerler LSD’ye göre gruplandırılmıştır. İstatistikî değerlendirmeler JMP_8 paket programından yararlanılarak yapılmıştır.