Bu çalışmada, elma ve biber kurutma işlemini gerçekleştirmek üzere doğal taşınımlı, güneş enerjisi destekli kurutma sistemleri tasarlanmış ve imal edilmiştir. İmal edilen sistemlerde elma ve biber kurutma işlemi gerçekleştirilmiş ve dış ortam şartlarına göre kıyaslanması yapılmıştır. Kurutmanın gerçekleştirildiği dönemlere ait güneş ışınımı, sıcaklık, rüzgâr hızı ve bağıl nem değerleri elde edilerek kurutma işlemine etkisi gözlemlenmiştir. Kurutma sırasında elde edilen ölçüm verileri yardımıyla kurutma sistemleri ve kurutulan ürünler için ayrılabilir nem oranı denklemleri oluşturulmuştur.
Elma ve biberlerin ilk nem içeriklerini elde etmek amacıyla etüvde kurutma işlemi gerçekleştirilmiştir. Etüvde kurutma işlemi sonucu elmaların ilk nem içerikleri yaş baza göre %86, biberlerin ise %94.5 olarak tespit edilmiştir.
Elma kurutma işlemi I. dönemde 1 Temmuz 2017 tarihinde, II. dönemde 12 Ağustos 2017 tarihinde gerçekleştirilmiştir.
I. dönemde, ortam için deney süresince ortalama 432.3 W/m2 güneş ışınımı, 3.28 m/s rüzgâr hızı, 33.31°C sıcaklık, %17.27 bağıl nem değerleri elde edilmiştir. Yedi farklı kalınlıkta ve ağırlıktaki elma dilimlerinin nem içerikleri soğurucu yüzeyli kolektöre sahip kurutucuda %86’ dan ortalama %6.75 nem içeriğine ortalama 8 saatte düşürülürken, borulu kolektöre sahip kurutucuda %86’ dan ortalama %7.38 nem içeriğine yine aynı saatte düşürülmüştür. Aynı ürünlerin nem içeriği dış ortamda serme usulüyle güneş altında kurutma işleminde ise %86’ dan ortalama %9.97’ ye ortalama 10.16 saatte düşürülmüştür. Kurutma bölmesi içerisinde soğurucu yüzeyli kolektöre sahip kurutucuda ortalama 48.84°C sıcaklık elde edilirken, borulu kolektöre sahip kurutucuda ise 38.52°C ortalama sıcaklık elde edilmiştir.
II. dönemde, ortam için deney süresince ortalama 394.8 W/m2 güneş ışınımı, 3.00 m/s rüzgâr hızı, 34.78°C sıcaklık, %8.90 bağıl nem değerleri elde edilmiştir. Yedi farklı kalınlıkta ve ağırlıktaki elma dilimlerinin nem içerikleri soğurucu yüzeyli kolektöre sahip kurutucuda %86’ dan ortalama %7.90 nem içeriğine ortalama 6.85 saatte düşürülürken, borulu kolektöre sahip kurutucuda %86’ dan ortalama %9.04 nem içeriğine ortalama 8.14 saatte düşürülmüştür. Aynı ürünlerin nem içeriği dış ortamda serme usulüyle güneş altında kurutma işleminde ise %86’ dan ortalama %11.075’ ye ortalama 8 saatte düşürülmüştür.
123
Kurutma bölmesi içerisinde soğurucu yüzeyli kolektöre sahip kurutucuda 50.136°C sıcaklık elde edilirken, borulu kolektöre sahip kurutucuda ise 40.8°C ortalama sıcaklık elde edilmiştir.
Biber kurutma işlemi I. dönemde 2 - 3 Temmuz 2017 tarihlerinde, II. dönemde 12 - 13 Ağustos 2017 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir.
I. dönemde, ortam için deney süresince ortalama 471.1 W/m2 güneş ışınımı, 1.71 m/s rüzgâr hızı, 34.91°C sıcaklık, %14.33 bağıl nem değerleri elde edilmiştir. Dört farklı kalınlıkta ve ağırlıktaki biber dilimlerinin nem içerikleri soğurucu yüzeyli kolektöre sahip kurutucuda %94.5’ tan ortalama %8.21 nem içeriğine ortalama 6 saatte düşürülürken, borulu kolektöre sahip kurutucuda %94.5’ tan ortalama %8.21 nem içeriğine ortalama 8.5 saatte düşürülmüştür. Kurutma bölmesi içerisinde soğurucu yüzeyli kolektöre sahip kurutucuda 50.95°C sıcaklık elde edilirken, borulu kolektöre sahip kurutucuda ise 40.7°C ortalama sıcaklık elde edilmiştir.
I. dönemde, dış ortamda serme usulüyle güneş altında biber kurutma işlemi bir tam gün içerisinde tamamlanamadığından deney süresince ortalama 597.88 W/m2 güneş ışınımı, 1.74 m/s rüzgâr hızı, 35.57 °C sıcaklık, %13.58 bağıl nem değerleri elde edilmiştir. Aynı ürünlerin nem içeriği dış ortamda serme usulüyle güneş altında kurutma işleminde ise %94.5’ tan ortalama %8.21’ e ortalama 11.5 saatte düşürülmüştür.
II. dönemde, ortam için deney süresince ortalama 399.3 W/m2 güneş ışınımı, 2.44 m/s rüzgâr hızı, 33.26°C sıcaklık, %13.25 bağıl nem değerleri elde edilmiştir. Dört farklı kalınlıkta ve ağırlıktaki biber dilimlerinin nem içerikleri soğurucu yüzeyli kolektöre sahip kurutucuda %94.5’ tan ortalama %9.23 nem içeriğine ortalama 7.5 saatte düşürülürken, borulu kolektöre sahip kurutucuda %94.5’ tan ortalama %9.54 nem içeriğine yine aynı saatte düşürülmüştür. Kurutma bölmesi içerisinde soğurucu yüzeyli kolektöre sahip kurutucuda 63.57°C sıcaklık elde edilirken, borulu kolektöre sahip kurutucuda ise 48.3°C ortalama sıcaklık elde edilmiştir.
II. dönemde dış ortamda serme usulüyle güneş altında biber kurutma işlemi bir tam gün içerisinde tamamlanamadığından deney süresince ortalama 505 W/m2 güneş ışınımı, 2.4 m/s rüzgâr hızı, 34.12°C sıcaklık, %13.11 bağıl nem değerleri elde edilmiştir. Aynı ürünlerin nem içeriği, dış ortamda serme usulüyle güneş altında kurutma işleminde ise %94.5’ tan ortalama %11.52’ ye ortalama 16 saatte düşürülmüştür.
124
Elma kurutma işleminde soğurucu yüzeyli kurutucunun, dış ortamda serme usulüyle güneş altında kurutma işlemine göre kurutma süreleri arasında fazla bir zaman farkı elde edilmemiş olup, kurutulan ürünlerin son nem içerikleri arasında nem farklılığı meydana gelmiştir. Soğurucu yüzeyli kurutucunun, nem alma kapasitesinin daha yüksek olduğu görülmüştür.
Elma kurutuma işlemi için tasarlanan ve imal edilen kurutma sistemlerinde ürünler doğrudan güneş ışınları ile temas halinde olmadığından, ürünlerin dış ortamda gerçekleştirilen kurutma işleminde elde edilen ürünlere göre renk değişiminin olmadığı görülmüştür.
Biber kurutma işleminde soğurucu yüzeyli kurutucunun, dış ortamda serme usulüyle güneş altında kurutma işlemine göre kurutma süreleri arasında büyük bir zaman farkı oluşmuş ve kurutulan ürünlerin son nem içerikleri arasında nem farklılığı meydana gelmiştir. Soğurucu yüzeyli kurutucunun, nem alma kapasitesinin daha yüksek olduğu belirlenmiştir.
Elma ve biber kurutma işlemi için tasarlanan ve imal edilen soğurucu yüzeyli kurutucunun, dış ortam şartlarına ve borulu kolektöre sahip kurutucuya göre daha aktif olarak görev yaptığı görülmektedir.
Deneysel çalışmalar sonucu, kurutma havasının sıcaklığının ortam havasının bağıl nemiyle ilişkili olduğu görülmektedir. Bağıl nemin yüksek olduğu deney periyotlarında, kurutma sistemlerinin kurutma bölmelerinde elde edilen sıcaklıkların düşük olduğu görülmüştür.
Kurutma havası, imal edilen kurutma sistemleri içerisinde doğal taşınım parametrelerine göre hareket ettiğinden kurutma havası hızının, kurutma işlemi üzerine etkisi hakkında belirli bir sonuç çıkarılamamıştır. Kurutma işlemlerinin gerçekleştirildiği dönemlerde, belirli zaman aralığında rüzgâr hızları değişken değerler verdiği gözlemlenmiştir. Bu değerlere bağlı olarak, kurutma sistemleri içerisinde sabit bir kurutma havası hızının olmadığı sonucu çıkarılmıştır. Nitekim Özgen’e (2014) göre, kurutma havası hızının kuruma süresi üzerine önemli bir etkisi olduğu yaptığı çalışma sonucu görülmüştür.
Kurutma sistemlerinde, I. ve II. dönemde gerçekleştirilen elma ve biber kurutma işleminde sıcaklığın artmasıyla kurutulan ürünlerin kuruma sürelerinin azaldığı görülmüştür. Kuruma süreleri ile sıcaklık arasında yüksek bir ilişki olduğu belirlenmiştir.
125
(Heybeli ve Ertekin, 2007)’ e görede kurutma havası sıcaklığının yükselmesi ile kurutma süresinin kısaldığı yapılan çalışma sonucu belirlenmiştir.
Kurutma işleminin gerçekleştirildiği I. ve II. dönemde elde edilen deney verilerine göre, belirli zaman aralığındaki güneş ışınım değerleri ile sıcaklık arasında ilişki olduğu görülmektedir. Güneş ışınım değerleri ile sıcaklığın doğru orantıda değiştiği belirlenmiştir. Artan güneş ışınım değerlerine bağlı olarak, kurutma sistemlerinde elde edilen sıcaklık değerleri doğru orantıda arttığı görülmüştür.
Kurutma sistemlerinde, I. ve II. dönemde gerçekleştirilen elma ve biber kurutma işleminde kurutulan ürünlerin kalınlıklarına ve ağırlıklarına bağlı olarak nem içeriğindeki düşüşün ters orantılı şekilde gerçekleştiği belirlenmiştir. Kurutulan ürünlerin kalınlığı ve ağırlığı arttıkça nem içeriğindeki düşüşün azaldığı belirlenmiştir.
Kurutma sistemlerinde ve dış ortamda I. ve II. dönemde farklı kalınlık, ağırlıktaki elmalar ve biberler için gerçekleştirilen kurutma işlemi sonucu ürünlerin belirli zaman aralığındaki nem içerikleri elde edilmiştir. Ürünlerin belirli zaman aralığında elde edilen nem içerikleri ile ilk nem içerikleri arasında bağıntı kurularak ürünlerin ayrılabilir nem oranı (ANOdeneysel) değerleri tespit edilmiştir. Deneysel ayrılabilir nem oranı değerlerinin
bağıl nem, sıcaklık ve güneş ışınımıyla doğrudan ilişkili olduğu belirlenmiştir.
Deneysel çalışmalar sonucu elde edilen belirli zaman aralığındaki ayrılabilir nem oranı değerleri ile I. ve II. dönemde gerçekleştirilen kurutma işlemi için belirli zaman aralığında elde edilen güneş ışınımı, bağıl nem, rüzgâr hızı ve sıcaklık değerleri SPSS Statistics 21 programı ile çoklu regresyon analizine tabi tutulmuştur. Analiz sonucu ayrılabilir nem oranı (ANOanaliz) denklemleri oluşturulmuştur. Elde edilen denklemlere
kurutma döneminin gerçekleştiği zaman aralığında güneş ışınımı, bağıl nem, rüzgâr hızı ve sıcaklık değerleri koyularak analiz sonucu ayrılabilir nem oranı (ANOanaliz) değerleri elde
edilmiştir. Deneysel ayrılabilir nem oranı (ANOdeneysel ) değerleri ile analiz sonucu
oluşturulan ayrılabilir nem oranı (ANOanaliz ) değerleri, SPSS Statistics 21 programı ile
regresyon analizine tabi tutulmuş ve ilişkinin incelenebilmesi için tahminin standart hatası (RMSE), khi-kare (χ2) ve belirtme katsayısı (R2) değerleri elde edilmiştir. Regresyon analizi sonucu tahminin standart hatası (RMSE), khi-kare (χ2)’ nin 0’ a ve belirtme katsayısı (R2) değerinin 1’ e yakın olduğu analiz sonucu oluşturulan (ANOanaliz) değerleri
belirlenmiştir. Regresyon analizi sonucu elde edilen verilere göre kurutma sistemlerinde kurutulan ürünlerin kalınlığının artmasıyla deneysel çalışmalarla elde edilen ayrılabilir
126
nem oranı (ANOdeneysel) değerleri ile analiz sonucu ayrılabilir nem oranı (ANOanaliz)
değerleri arasındaki ilişkinin arttığı ve kuruma süresinin uzamasıyla ilişkinin azaldığı tespit edilmiştir.
Regresyon analizi sonucu ilişki oranı yüksek çıkan analiz sonucu oluşturulan ayrılabilir nem oranı (ANOanaliz) değerleri, SPSS Statistics 21 programının eğri uydurma
bölümü kullanılarak elmaların ve biberlerin kurutulma işlemi için zamana bağlı teorik olarak geliştirilen ayrılabilir nem oranı (ANOteorik) denklemleri elde edilmiştir.
127