Katılımcıların zihinsel modellerini tespit etmek amacıyla çalışmadan elde edilen veriler belirlenen kriterler doğrultusunda incelendiğinde adayların çevre sorunları kavramına ait dört farklı zihinsel modele sahip olduğu belirlenmiştir. Elde edilen bulgular doğrultusunda ulaşılan temel sonuç çevre sorunları ilgili olarak öğrencilerin çoğunlukla bilimsel modele(ZM1) sahip olduğu yönündedir. Elde edilen bulgular ışığında farklı sosyo-kültürel çevrelerde öğrenim gören öğrencilerin çevre sorunlarını algılama düzeyleri benzerlik göstermektedir. Aradaki tek fark ifade etme yetenekleridir. Küresel ısınma kavramını Köy okulunda öğrenim gören öğrenci daha basit cümlelerle ifade ederken il merkezindeki okulda öğrenim gören öğrenci ayrıntılı olarak anlatmaktadır. Yapılan görüşmelerde yer alan ifadeler incelendiğinde öğrencilerin teorik bilgileri istenilen düzeydeyken uzamsal düşünme ve ifade etme düzeyleri yetersizdir. Öğretmenlere öğrencilerin muhakeme ve uzamsal düşünme seviyelerini dikkate alarak öğrenme ortamlarını farklı teknikleri içerecek şekilde yapılandırması önerilmektedir.
Öğrenciler ailelerinin çevre sorunlarına ilgisizliğinden yakınmaktadırlar. Arkadaşlarıyla aralarında çevre sorunlarını konuşmadıklarını dile getiren öğrenciler, çevre sorunlarıyla ilgili zihinlerindeki şemayı okulda öğretmenlerinden öğrendiklerini belirtmektedirler. Çevre kavramı ile ilgili konular, ülkemizde fen bilgisi, sosyal bilgiler, biyoloji ve coğrafya dersleri içerisinde yer almaktadır. Bu çalışma öğrencilerin okulda çevre sorunları ile ilgili edindikleri kavramlarda farklılıkların olmadığını fakat öğretmenlerin genelde okulun bulunduğu çevredeki sorunlardan yola çıkarak çevre sorunlarından bahsettiğini göstermektedir. Çevre eğitiminin okul öncesinden başlayarak, ilköğretim ve ortaöğretim programlarında yeterince ele alınması, öğrencilerde çevreye karşı olması gereken duyarlılığı geliştirdiği ve bu şekilde yarınını da düşünen, çevre sorunlarının zaman ve mekan tanımadığının farkına varan bireyler yetişecektir. Öğrencilerin aileleri ile beraber katılacakları etkinliklerin düzenlenmesi önerilmektedir. Toplumun çevre bilincinin geliştirilmesi için “doğa eğitimi” projelerine ağırlık verilmelidir. Böylece, halkımız tarafından hem sahip olunan doğal varlıklar hem de yaşanılan çevresel sorunları daha iyi fark edilecektir. Yazılı ve görsel basın aracılığıyla da çevre eğitimine katkı sağlanmalıdır. Çevre suçu işleyenlere karşı yaptırımlar ağırlaştırılmalı ve caydırıcı bir nitelik kazandırılmalıdır. Sürdürülebilir bir dünyanın gerektirdiği bilgi, beceri, tutum ve davranışların öğrencilere kazandırılması konusundaki çalışmalara ağırlık verilmelidir.
Öğrenciler Şekillerinde yalnızca yakın çevrelerindeki sorunlardan değil Dünya da yaşanan sorunları da vurgulamışlardır. Bu da gösteriyor ki çevre sorunlarına yönelik farkındalığın sağlanmasında kitle iletişim araçlarının da büyük payı vardır. Çevreyle doğumdan ölüme kadar olan sürekli etkileşim ve hayat boyu öğrenme ilkeleri düşünüldüğünde çevre eğitimi her yaş ve meslekteki kişilere belirli programlar çerçevesinde verilmelidir. Yeni nesil bilinçli bir şekilde yetişirken her yaştan insana seslenebilmek adına sosyal medyada çevre bilinci uyandırılmalıdır.
Araştırmanın ortaya koyduğu bir diğer sonuç öğrencilerin çevre sorunlarını yorumlamalarında bulundukları kültürel çevrenin etkisi bulunmamaktadır. Bu da göstermektedir ki çevre sorunları yerel değil küresel bir sorundur.
KAYNAKÇA
Aksu, Y. (2009) Fen ve teknoloji ile sınıf öğretmenlerinin çevre sorunlarına yönelik tutumlarının belirlenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
Altunoğlu, D. B. ve Atav, E. (2009). Ortaöğretim öğrencilerinin çevre risk algısı. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 36: 01-11.
Arslan, M. (2008). Çevre Bilincindeki Değişimler ve Çevre Eğitimi. http://e- kutuphane.egitimsen.org.tr/pdf/108.pdf adlı siteden 20 Ekim 2008 tarihinde Atasoy, E. (2005). Çevre için eğitim: İlköğretim öğrencilerinin çevresel tutum ve çevre
Bilgisi üzerine bir çalışma. Yayımlanmamış doktora tezi. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
Ayvaz, Z. (1998). Çevre eğitimine giriş, Çevre Eğitimi Merkezi Yayınları, S:3.
Bozkurt, O. Ve Cansüngü Ö. (2002). İlköğretim Öğrencilerinin Çevre Eğitiminde Sera Etkisi İle İlgili Kavram Yanılgıları. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23, 67-73.
Brown, L., Flavin, C., French, H. (2000). Dünyanın durumu 2000, Worldwatch Enstitüsü Raporu, Tema Vakfı Yayınları No:32, İstanbul.
Buckley, B. C. ve Boulter, C. J. (2000). Investigating the Role of Representations and Expressed Models in Building Mental Models, J.K.Gilbert ve C.J. Boulter, Developing Models in Science Education, Kluwer Academic Publishers, İngiltere.
Chia-yu, W. (2007). The role of mental-modeling ability, content knowledge, and mental models in general chemistry students’ understanding about molecular polarity. Dissertation of Philosophy, the Faculty of the Graduate School University of Missouri, Columbia.
Coll, R.K. & Treagust, D.F. (2003). Investigation of secondary school, undergraduate, and graduate learners’ mental models of ionic bonding. Journal of Research in Science Teaching, 40 (5), 464-486.
Creswell, J.W. (2007). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five traditions (2nd ed.). London: Sage.
ÇEDGM . (2004). Türkiye Çevre Atlası. 25 Ekim 2012 tarihinde http://www.cedgm.gov.tr/dosya/cevreatlasi.html adresinden alınmıştır.
Çepel, N. (2003). Ekolojik Sorunlar ve Çözümler. Ağustos 2. baskı, Tübitak.
Darçın, E. S., Bozkurt, O., Hamalosmanoğlu, M. ve Köse, S. (2006). İlköğretim Öğrencilerinin Sera Etkisi Hakkındaki Bilgi Düzeylerinin ve Kavram Yanılgılarının Tespit Edilmesi. İnternatinal Journal Of Environmental and Science Education, 1 (2), 104-105.
Daştan, T. (2007). Türkiye’nin çevre sorunlarına karşı biyoloji öğretmenlerinin Bakışlarının değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Demirel, Ö. (1993). Eğitim Terimleri Sözlüğü. Ankara: USEM Yayınları
Des Jardins, J. R. (2006). Çevre Etiği, Çevre Felsefesine Giriş (Çev. R. Keleş). Ankara: İmge Kitabevi.
Dinçer – Nazlıoğlu, M. (1998). Çevre bilincinin oluşmasında çevre eğitiminin rolü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Edis, E. (2010). Ankara’nın çevre sorunları hakkında ortaöğretim öğretmen ve öğrenci görüşleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Eroğlu, B. (2009). Fen bilgisi öğretmen adaylarının küresel ısınma hakkındaki bilgi düzeylerinin belirlenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Ersoy, A F. ve Türkkan, B. (2010). İlköğretim öğrencilerinin çizdikleri karikatürlere yansıttıkları sosyal ve çevresel sorunların incelenmesi. Eğitim ve Bilim Dergisi, cilt 35, sayı 156.
Erten,S. (2004). Çevre Eğitimi Ve Çevre Bilinci Nedir, Çevre Eğitimi Nasıl Olmalıdır?, Çevre ve insan Dergisi, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın Organı. Sayı 65/66. 2006/25
Franco, C. & Colinvaux, D. (2000). Grasping Mental Models, J.K.Gilbert & C.J. Boulter (Eds.), Developing Models in Science Education, Kluwer Academic Publishers, England.
Gökçe, N., Kaya, E., Aktay, S. ve Özden, M. (2007). İlköğretim öğrencilerinin çevreye yönelik tutumları. İlköğretim Online dergisi, 6(3), 452-468.
Gülay, H. ve Ekici, G. (2010). MEB Okul öncesi eğitim programının çevre eğitimi açısından analizi. Türk Eğitimi Dergisi, 7(1), 74-84.
Greca, M. I., ve Moreira M. A. (2000). Mental Models, Conceptual Models and Modeling, International Journal of Science Education, 22(1), 1-11.
Harrison, A. G. ve Treagust, D. F. (2000a). A Typology of School Science Models, International Journal of Science Education, 22(9), 1011- 1026.
Hestenes, D. (2006). Notes for a Modeling Theory of Science, Cognition and Instruction. Proceedings of the GIREP conference: Modelling in Physics and Physcis Education.
Kahyaoğlu, M., Daban, Ş. ve Yangın, S. (2008). İlköğretim öğretmen adaylarının çevreye yönelik tutumları. D.Ü. Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi 11, 42-52. Karasar, N. (2009). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım
Keleş, R. ve Hamamcı, C. (2005). Çevre Politikası. (5. Baskı). Ankara: İmge Kitabevi. Kiziroglu, İ. (2000). Türk eğitim sisteminde çevre eğitimi ve karşılaşılan sorunlar. V.
Uluslar Arası Ekoloji ve Çevre Sorunları Sempozyumu: Çevre Eğitimi, 1–2 Kasım, Ankara.
Kuhlemeier, H., Bergh, H.V.D. & Lagerweıj, N., 1999. Environmental Knowledge, Attitudes and Behavior in Dutch Secondary Education. The Journal of Environmental Education, 30/2, 4-14.
Kurnaz M. A. (2011). Enerji Konusunda Model Tabanlı Öğrenme Yaklaşımına Göre Tasarlanan Öğrenme Ortamlarının Zihinsel Model Gelişimine Etkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon, Türkiye. Moseley, C., Desjean-Perrotta, B. and Utley, J. (2009). The Draw-An-Environment Test Rubric (DAET-R): exploring pre-service teachers’ mental models of the environment. Journal of Environmental Education, Vol. 16, No. 2, April 2010,
189–208
Nersessian, N. J. (1992). How do scientist think? Capturing the dynamics of conceptual change in science, In R. N. Giere (Eds.), Cognitive models of science (3-44). University of Minnesota Press, Minneapolis.
Norman, D. (1983). Some Observations On Mental Models, D. Gentner ve A. L. Stevens, Mental Models, Lawrence Erlbaum Associates, Hillsdale, İngiltere.
Özcan, S. (2010). Fen Bilgisi öğretmen adaylarının çevre sorunlarına ilişkin görüşlerinin farklı teknikler kullanılarak tespit edilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu. Özgün-Koca, S. A., Yaman, M., Sen, A. _. (2005). Öğretmen adaylarının etkin
öğrenme-öğretme ortamı hakkındaki görüşlerinin farklı yöntemler kullanılarak tespit edilmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 29: 117-126. Özer, U. (1993). Yükseköğretimde Çevre İçin Eğitim. Ankara: Türkiye Çevre Eğitimi
Vakfı Yayınları.
Özdemir, O. (2007). Yeni Bir Çevre Eğitimi Perspektifi: “Sürdürülebilir Gelişme Amaçlı Eğitim”. Eğitim ve Bilim Dergisi, Cilt 32, sayı, 145.
Özpınar, D. (2009). İlköğretim 4. ve 5. Sınıf öğrencilerinin çevre sorunları hakkındaki görüşleri (Afyonkarahisar örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon
Shepardson, D. P., Choi, S., Niyogi, D. ve Charusombat, U. (2011), Seventh grade students’ mental models of the greenhouse effect. Journal of Environmental
Education. Vol. 17, No. 1, February 2011, 1–17.
Sungurtekin, Ş. (2001). “Uygulamalı çevre eğitimi projesi” kapsamında ana ve ilköğretim okullarında “müzik yoluyla çevre eğitimi”. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15 (1), 167-178.
Şimşekli, Y. (2004). Çevre bilincinin geliştirilmesine yönelik çevre eğitimi etkinliklerine ilköğretim okullarının duyarlılığı. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, XVII:1, 83-92, Sayfa 91.
TTKB (Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı), (2006). İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programları ve Kılavuzu. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü.
Titiz, T. (1995). Çevre sorunları mı yoksa, yoksa çevrede kristalleşen sorunlar mı?, Yeni Türkiye Dergisi, Çevre Özel Sayısı, Yıl:1, Sayı:5, Temmuz-Ağustos, Ankara. Tuncer, G. Ertepinar, H. Tekkaya, C. ve Sungur, S. (2005). Environmental attitudes of
young people in Turkey: effects of school type and gender. Environmental Education Research, 1 (2), 215-233.
Uluçınar Sağır, Ş., Aslan, O. ve Cansaran, A. (2008). İlköğretim öğrencilerinin çevre bilgisi ve çevre tutumlarının farklı değişkenler açısından incelenmesi. İlköğretim Online Dergisi, 7(2), 496-511.
Uslu, İ. (1995). Çevre sorunları, kainat tasarımındaki değişimden ekolojik felaketlere. İnsan Yayınları, İstanbul.
Uzunoğlu, S. (1996). Çevre eğitiminin amaçları, uğraş alanları ve sorunları. Ekoloji Dergisi,21.
Uzun, N. Ve Sağlam, N. (2005). Genetik konularının öğretiminde deney uygulamalarının akademik başarıya etkisi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28, 196-200.
Ünal, G. ve Ergin, Ö. (2006). Fen eğitimi ve modeller, Milli Eğitim Dergisi, 171, 188- 196.
Ünal, F. (2011). İlköğretimde sürdürülebilir çevre eğitiminde suyun yeri. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, 132, 68-73.
Ünal, S. ve Dımışkı, E. (1999). UNESCO-UNEP himayesindeki çevre eğitiminin Gelişimi ve Türkiye’de ortaöğretim çevre eğitimi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17, 142-154.
Vural, M., (2000). İlköğretim Okulu Programı. Erzurum: Yakutiye Yayıncılık ve Bilgem Merkezi.
White, R.T., & Gunstone, R.F. (1992). Probing understanding. New York: The Falmer Press.
Yalçın, F. (2010). İlköğretim öğrencilerinin küresel ısınma ve sera etkisi konularındaki bilgi düzeylerinin ve yanlış kavramalarının belirlenmesi üzerine bir çalışma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Yıldırım, A. ve Şimşek H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma yöntemleri. (6. Baskı), Seçkin Yayınevi, Ankara.
Yıldız, K., Sipahioğlu, Ş., ve Yılmaz, M. (2000). Çevre Bilimi. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
Yurttaş, G. D. (2010). Çevre sorunları ile ilgili bazı kavram yanılgılarını yapılandırılmış grid ile belirlenmesi ve giderilmesinde yapılandırıcı yaklaşıma dayalı bilgisayar destekli öğretimin etkisi (Muğla Üniversitesi örneği) Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Muğla Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Muğla.
EKLER
EK-1:Öğrencilerin zihinsel modellerini belirlemeye yönelik form
A. Sevgili öğrenciler, çevre sorunlarına yönelik düşüncelerinizi çizimle gösteriniz.
Yukarıdaki çiziminizde anlatmak istediğiniz nedir?
Neden bu sorunu seçtiniz? (Çözüm önerilerinizi de yazmayı unutmayınız.)