Bu çalışma, 1960 yılından günümüze kadar tescil edilen 10’ar yıllık periyotlarla olmak üzere toplam 10 adet ekmeklik buğday çeşidinin, Konya kuru şartlarında verim ve kalite özelliklerinde geçmişten günümüze ne gibi değişiklikler olduğunu belirlemek amacıyla yapılmıştır. Araştırmada elde edilen sonuçlar aşağıda özetlenmiştir.
Çeşitlerin bitki boyu 61.4 cm ile 72.1 cm arasında değişmiş olup, en uzun bitki boyu 2000 yılı ve sonrasında tescil edilen Demir-2000 çeşidinde, en kısa bitki boyu ise 1980-1990 yıllarında tescil edilen Karasu-90 çeşidinde belirlenmiştir. Araştırmada, genel bir eğilim olarak eski çeşitlerden yeni çeşitlere doğru bitki boyunda kısalma gözlemlenmiştir..
Metrekarede başak sayıları 401.3 adet ile 490.0 adet arasında değişmiş olup, en yüksek değer 1990-2000 yıllarında tescil edilen Dağdaş-94 çeşidinde, en düşük değer ise ile 1970-1980 yıllarında tescil edilen Gerek-79 çeşidinden elde edilmiştir. Eski çeşitler ile yeni çeşitler arasında metrekarede başak sayısı bakımından bir ilerleme kaydedilmemiştir.
Başak uzunluğu 6.34 cm ile 9.39 cm arasında değişmiş olup 2000 yılı ve sonrası yıllarda tescil edilen Demir-2000 çeşidi en uzun başaklı, 1990 yıllarında tescil edilen Doğu-88 çeşidi en kısa başaklı çeşit olarak görülmektedir. Başak uzunluğu yönünden Bolal-2973 çeşidinden itibaren yeni çeşitlere doğru tescil yıllarına göre yer yer düşüşler olsa da, genel olarak son yılarda tescil edilen çeşitlerde bir ilerleme kaydedilmiştir.
Çeşitlerin başakta başakçık sayısı 13.1 adet ile 17.5 adet arasında değişmiş olup, başakta başakçık sayısı bakımından en yüksek değer 1980-1990 yıllarında tescil edilen Karasu-90 çeşidinde, en düşük değer ise 1970-1980 yıllarında tescil edilen Lancer çeşidinde bulunmuştur. Gerek-79 çeşidinden itibaren tescil edilen yeni çeşitlerde, başakta tane sayısı yönüyle ilerleme meydana geldiği gözlemlenmiştir. Çeşitlerin başakta tane sayısı 21.0 adet ile 36.3 adet arasında değişmiş olup, en yüksek değer 2000 yılı ve sonrası yıllarda tescil edilen Demir-2000 çeşidinde, en
düşük değer ise 1970-1980 yıllarında tescil edilen Lancer çeşidinde belirlenmiştir. Doğu-88 çeşidinden itibaren günümüze kadar tescil edilen ekmeklik buğday çeşitlerinde özellikle son yıllarda tescil edilen yeni çeşitlerde başakta tane sayısı bakımından ilerleme meydana gelmiştir. (Şekil 4.5).
Çeşitlerin başakta tane ağırlıkları 0.70 g ile 1.32 g arasında değişmiştir. Başakta tane ağırlığı bakımından en yüksek değer 2000 yılı ve sonrası yıllarda tescil edilen Demir-2000 çeşidinde belirlenirken, en düşük değer 1970-1980 yıllarda tescil edilen Lancer çeşidinde tespit edilmiştir. Eski çeşitlerden yeni çeşitlere doğru başakta tane ağırlığı yönüyle bir ilerleme kaydedilmemiştir.
Çeşitlerin tane verimlerine ait ortalama değerler 268.9 kg/da ile 413.4 kg/da arasında değişmiştir ve en yüksek verim 1990-2000 yıllarında tescil edilen Karahan- 99 çeşidinde, en düşük verim ise 1970-1980 yıllarında tescil edilen Lancer çeşidinden elde edilmiştir. Tane verimi yönünden, eski çeşitlere göre yeni çeşitlerde ilerleme rapor edilmiştir.
Çeşitlerin bin tane ağırlıkları 26.7 g ile 32.0 g arasında değişmiş, en yüksek değer 32.0 g ile 2000 yılı ve sonrası yıllarda tescil edilen Demir-2000 çeşidinde, en düşük değer ise 26.7 g ile 1980-1990 yıllarda tescil edilen Karasu-90 çeşidinde elde edilmiştir. Araştırmada, bin tane ağırlığı bakımından eski çeşitlerden yeni çeşitlere doğru bir gelişme kaydedilmemiştir.
Çeşitlerin hektolitre ağırlıkları 69.6 kg ile 80.2 kg arasında değişmiş, en yüksek değer 80.2 kg ile 1960-1970 yıllarda tescil edilen Bolal-2973 çeşidinde, en düşük değer ise 69.9 kg ile 1970-1980 yıllarında tescil edilen Lancer çeşidinde ölçülmüştür. Araştırmada, tescil yıllarına göre hektolitre ağırlıklarında azalma ve artma olsa da, eski çeşitlerden yeni çeşitlere doğru genel bir eğilim olarak bu özellik yönüyle gelişme olmadığı gözlemlenmiştir.
Çeşitlerin protein oranı değerleri % 8.7 ile % 11.6 arasında değişmiş, en yüksek protein oranı 1990-2000 yıllarda tescil edilen Karahan-99 çeşidinden, en düşük değer 1980-1990 yıllarda tescil edilen Karasu-90 çeşidinden elde edilmiştir. Araştırmada, eski çeşitlerden yeni çeşitlere doğru protein oranı açısından (Karahan- 99 hariç) genel olarak bir gelişme kaydedilmemiştir.
İncelenen özellikler yönünden bakıldığında; 2000 ve sonrası yıllarda tescil edilen Demir-2000 çeşidinin bitki boyu, başak uzunluğu, başakta başakçık sayısı,
başakta tane sayısı, başakta tane ağırlığı, bin tane ağırlığı bakımından yüksek değerler verdiği diğer özelliklerce geride kaldığı görünür. Protein oranı ve tane verimi bakımından 1990-2000 yıllarında tescil edilen Karahan-99 çeşidi öne çıkarken, 1970-1980 yıllarında tescil edilen Lancer çeşidi başakta başakçık sayısı, başakta tane sayısı, tane verimi, hektolitre ağırlığı, başakta tane ağırlığı özelliklerince sonda yer aldığı görünmüştür. Diğer özelliklerce de önemli değerler göstermemiştir. Bu konuda yapılan araştırmaların sonuçlarına göre değişik yıllarda tescil edilen çeşitlerin bu denli farklı değerler ortaya koyması, genetik yapı faklılığı, iklim ve çevre koşulları, kültürel uygulamalardan kaynaklanabileceği ile açıklanabilir. Bir çeşidin performansını etkileyen iki faktör, çeşidin genetik yapısı ve çevredir ki çeşidin değişik yerlerde performansının yüksek olması bu değişikliklere vermiş olduğu karşılıklarla orantılıdır. Verim ve kalite artışı her bölge için en uygun çeşidin belirlenmesi ve en uygun yetiştirme tekniğinin uygulanarak üretilmesi ile mümkündür (Keser ve ark. 1999, Aydemir ve ark. 1999).
Tahıllarda verim ve kalite arasında ters bir ilişki vardır. Bu nedenle bir çeşidin verimini artırdığımızda kaliteden, kaliteyi artırmak istersek de verimden taviz vermemiz gerekmektedir. Yaptığımız bu araştırmada kullandığımız çeşitler açısından son yıllarda tescil edilen çeşitler içerisinde hem verim bakımından hem de kalite bakımından eski çeşitlerden daha üstün olan çeşitlerin olduğu tespit edilmiştir. Bu durum ıslahın bir başarısı olarak verim ve kalitenin birlikte artırılabileceğini göstermektedir.
6. KAYNAKLAR
Akman, Z., Yılmaz, F., Karadoğan, T., Çarkçı, K., 1999. Isparta Ekolojik Koşullarına Uygun Yüksek Verimli Buğday Çeşit ve Hatlarının Belirlenmesi. Türkiye 3. Tarla Bitkileri Kongresi, 15-20 Kasım, s:366-371, Adana.
Altay, F. 1987. Kışlık Buğdaylarda Verim Stabilitesi. TÜBİTAK Türkiye Tahıl Sempozyumu, 6-9 Ekim, Toag, 431-442, Bursa.
Altınbaş, M., Tosun, M., Yüce, S., Konak, C., Köse, E., Can, R.A. 2004. Ekmeklik Buğdayda (T. aestivum L.) Tane Verimi Ve Bazı Kalite Özellikleri Üzerinde Genotip Ve Lokasyon Etkileri. Ege Üniv. Ziraat Fakültesi Dergisi. Yıl 41. Sayı 1. s:65-74. İzmir.
Anonymous, 1988. DİE, Tarımsal Yapı ve Üretim, Ankara.
Anonymous, 2005 a. http://www.fao.org Summary Of World Food And Agricultural Statistics.
Anonymous, 2005 b. http://www.tüik.gov.tr. Türkiye İstatistik Kurumu.
Anonymous. 2007. Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü, http://www. ataem. gov.tr., Doğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü, http://www.datae.
gov.tr., Bahri Dağdaş Uluslararası Araştırma Merkezi,
http://www.bahridagdas.gov.tr.
Arat, S. O., 1949. Buğday Teknolojisi, Tarım Bakanlığı Neşriyat Müdürlüğü, sayı:654.
Atlı, A., 1985. İç Anadolu da Yetiştirilen Bazı Ekmeklik Buğday Çeşitlerin Kalite Özellikleri Üzerine Çevre ve Çeşidin Etkisi. Doktora Tezi. Ank. Üni. Ziraat Fakültesi, Ankara.
Atlı, A. ve Eser, V., 1995. Türkiye’de Yetiştirilen Ekmeklik Buğday Çeşitlerinin Buğday Ve Un Standartlarına Uygunluğu. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, (4):1, s:49-56, Ankara.
Atlı, A., N. Koçak ve M., Aktan. 1999. Ülkemiz Çevre Koşullarının Kaliteli Makarnalık Buğday Yetiştirmeye Uygunluk Yönünden Değerlendirilmesi. Orta Anadolu’da Hububat Tarımının Sorunları Ve Çözüm Yolları Sempozyumu, s:345-351, 8-11 Haziran, Konya.
Austın, R. B., Bingham, J., Blackwell, R. D., Evans, L. T., Ford, M. A., Morgan, C. L., Taylor, M., 1980. Genetic Improvements In Winter Wheat Yields Since 1900 And Associated Physiological Changes. J. Agric. Sci., 94: 675-689. Cambridge.
Austın, R. B., 1999. Yield Of Wheat İn The United Kingdom: Recent Advances And Prospects. Crop Science, 39: 1604-1610.
Avçin, A., Avcı, M., Dönmez, Ö., 1997 Orta Anadolu Şartlarında Ekmeklik Buğday (Triticum aestivum L.) Çeşitlerinin Verimlerindeki Genetik Gelişmeler. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, (6):1, 1-13.
Aydemir, T., Sezer, N., Yılmaz, K., 1999. Buğday Çeşit Tescilinde Esas farklılık, Yeknesaklık ve Durulmuşluk (FYD) Testleri ile Çeşitlerin Morfolojık Karakterlerinin Belirlenmesi. Orta Anadolu’da Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm Yolları Sempozyumu, Hububat Islahı ve Çeşitler, s:87-94. 8-11 Haziran, Konya.
Aydın, N., Mut, Z., Bayramoğlu, H. O., Özcan, H., 2005. Samsun Ve Amasya Koşullarında Ekmeklik Buğday (Triticum aestivum L.) Genotiplerinin Verim Ve Bazı Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. OMÜ Zir. Fak. Dergisi, 20(2):45-51 Samsun.
Aydoğan, S., Şahin, M., Göçmen, A., Taner, S., 2006. Konya Yöresinde Sulu Şartlarda Yetiştirilen Bazı Ekmeklik Buğday (Triticum aestivum L.) Genotiplerinin Tane Verimi ve Bazı Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi. Türkiye 9. Gıda Kongresi; s:665-668, 24-26 Mayıs, Bolu.
Baydur, Y., 1987. Buğdayın Dünü Bugünü Geleceği. Tarım Orman Köyişleri Bakanlığı, sayı:16. Haziran, 1987. Ankara.
Berzonsky, W. A., Lafever, H. N., 1993. Progress İn Ohio Soft Red Winter Wheat Breeding: Grain Yield And Agronomic Traits Of Cultivars Released From 1871 To 1987. Crop Science, 33:1382-1386.
Bilgin, O., Korkut, K. Z., 2001. Bazı Ekmeklik Buğday Çeşit ve Hatlarının (T. aestivum L.) Tane Verimi Ve Bazı Fenolojik Özelliklerinin Belirlenmesi, Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 2(1), s:565, Tekirdağ.
Borojevic, S., Cupina, T., 1968 Phenotypic Expression Of Different Vulgare Wheat Genotypes Under The Same Environment .Third Int. Wheat Genetics Symposium, Aust. Academy Of Sci., Canberra:388-396.
Briggle, L. W., Vogel, O. A., 1968. Breeding Short-Stature, Disease Resistant Wheat In The Usa. Euphytica Supplement No.1:107-130.
Budak, H., Karaltın, S., Budak, F., 1997. Bazı Ekmeklik Buğday Çeşitlerinin (Triticum aestivum L. Em Thell) Fiziksel Ve Kimyasal Yöntemlerle Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi. Türkiye 2. Tarla Bitkileri Kongresi, 534-536, 22-25 Eylül, Samsun.
Cox, T. S., Shroyer, J. P., Lıu-Ben-Huı, Sears, R. G., Martın, T. J., 1988. Genetic Improvement In Agronomic Traits Of Hard Red Winter Wheat Cultivars From 1919 To 1987. Crop Science, 28: 756-760.
Çölkesen, M., Aslan, S., Eren, N., ve Öktem, A. 1993. Şanlıurfa’da Kuru ve Sulu Koşullarda Farklı Dozlarda Uygulanan Azotun Diyarbakır-81 Makarnalık Buğday Çeşidinde Verim ve Verim Unsurlarına Etkisi Üzerine Bir Araştırma. Makarnalık Buğday ve Mamülleri Sempozyumu, 486-495, Ankara.
Demir, İ., Yüce, S., Sekin, Y., Köse, E., Sever, C., 1999. İleri ekmeklik Buğday Hatlarının Bazı Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi Üzerinde Bir Çalışma. Türkiye 3. Tarla Bitkileri Kongresi, Cilt I, Genel Tahıllar, s:354-356, 15-20 Kasım, Adana.
Diepenbrock, W., Ellmer, F., ve Léon, J., 2005. Ackerbau, Pflanzenbau und Pflanzenzüchtung, UTB 2629, Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart.
Dokuyucu, T., Cesurer, L., Akkaya, A., 1999. Bazı Ekmeklik Buğday (Triticum aestivum L.) Genotiplerinin Kahramanmaraş Koşullarında Verim ve Verim Unsurlarının İncelenmesi. 3. Tarla Bitkileri Kongresi,15-20 Kasım 1999, Adana, Cilt I, Genel Tahıllar, s:127-132.
Donald, C. M. 1968. The Breeding Of Crop İdeotypes, Euphytica 17: 385-403.
Dotlacil, L., Toman, K., 1991. The Stability Of The Yield Of Different Wheat Varieties. Rostl. Vyr., 37:33-38.
Dönmez, E., Sears, R. G., Shroyer, J. P., Paulsen, G. M., 2001. Genetic Grain In Yield Attributes Of Winter Wheat In The Great Plains. Crop Sci., 41: 1412- 1419.
Düzgüneş, O., Kesici, T., Kavuncu, O., Gürbüz, F., 1987. Araştırma ve Deneme Metotları (İstatistiksel Metotlar-II). Ank. Üniv. Ziraat Fakültesi Yayın No:1021, Ders Kitabı:295, Ankara.
Edwards, L.H., Ketata, H. ve E.L. Smith. 1976. Gene Action Of Heading-Date, Plant Height And Other Characters In Two Winter Wheat Crosses. Crop.Sci., 16. 275- 277.
Erekul, O., Öncan, F., Erkul, A., Yava, İ., Şengün, B., Koca,Y. O., 2005. İleri Ekmeklik Buğday Hatlarında Verim Ve Bazı Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi, 5-9 Eylül, Araştırma Sunusu, Cilt I, s:111-116, Antalya.
Ercan, R., Seçkin, R., Velioğlu, S., 1988. Ülkemizde Yetiştirilen Bazı Buğday Çeşitlerinin Ekmeklik Kaliesi. Ank. Üniv. Ziraat Fakültesi Gıda Bilimi ve Teknolojisi, Yıl 13, Sayı 2, s:107-114, Ankara.
Ertugay, Z., 1982. Buğday, Un ve Ekmek Arasında Kalite İlişkileri, Atatürk Üni. Zir. Fak. Dergisi 13 (1-2):165-176.
Feil, B., 1992. Breeding Progress In Small Grain Cereals - A Comparison Of Old And Modern Cultivars. Plant Breeding, 108 (1): 1-11.
Frey, K. J., 1971. Improwing Crop Yields Throug Plant Breeding. Pp 15-58.In J.D. Eastin And R.D. Munson Ed Moving Of The Yield Plateau. Am Soc.Of Argon. Spec. Pub. Co. Madison. Wis.
Genç, İ., 1974. Yerli Ve Yabancı Ekmeklik Ve Makarnalık Buğday Çeşitlerinde Verim Ve Verime Etkili Başlıca Karakterler Üzerinde Araştırmalar.
Çukurova Üniv. Ziraat Fakültesi yayınları: 82, Bilimsel İncelemeler ve Araştırma Tezleri: 10, Adana.
Genç, İ. 1978. Cumhuriyet-75 Buğday Çeşidinde Bitki Başına Kardeş Sayısının Verim Ve Verim Unsurlarına Etkileri Üzerine Bir Araştırma. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları: 127, Bilimsel Araştırma Ve İnceleme Tezleri:21.
Genç, İ., Kırtok, Y., Ülger, A. C., Yağbasanlar, T., 1987. Çukurova Koşullarında Ekmeklik (Triticum aestivum L. Em Thell) ve Makarnalık (T. durum Desf.)
Buğday Hatlarının Başlıca Tarımsal Karakterleri Üzerinde Araştırmalar, Türkiye Tahıl Sempozyumu, 6-9 Ekim, s:71-91, Bursa.
Genç, İ., Yağbasanlar, T., Özkan, H., 1994. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Sulu Koşullarına Uygun Ekmeklik Buğday Çeşit Geliştirme Çalışmaları. Bitki Islahı Bildirileri, Tarla Bitkileri Kongresi, 25-29 Nisan, 17-20, İzmir.
Genç, İ., Özer, S., Özkan, H., Yağbasanlar, T., Kola, O., Toklu, F., Altan, A., 1997. Bazı Ekmeklik Buğday Triticale Hatlarının Bazı Fiziksel, Kimyasal, Teknolojik Özelliklerinin Saptanması Üzerine Bir Araştırma. Türkiye 2. Tarla Bitkileri Kongresi, 22-25 Eylül, s:550-552, Samsun.
Gençtan, T., 1988. Bazı Ekmeklik Buğday (T. aestivum L. Em Thell.) Çeşitlerinin Üç Farklı Lokasyonda Verim ve Verime Etkili Karakterleri Üzerinde
Araştırmalar. Trakya Üni. T. Zir. Fak. Yay. No:61, Araş:16.
Gerek, R., 1970. Türkiye de Buğday Islahı Ve Problemleri. Türkiye de Buğday Yetiştiriciliği Ve Problemleri Sempozyumu, 28-30 Nisan, Tarım ve
Ormancılık Türkiye Bilimsel Araştırma Grubu Teknik Araştırma Kurumu Yayınları sayı:8, s:45-53, 1969-1970, Ankara.
Gökçora, H., 1954. Tam Olum Evresinden Evvel Hububatta Verim Tahmini Üzerinde Araştırmalar. A.Ü. Ziraat Fakültesi Yıllığı, Fasikül 1’den Ayrı Basım:115-129.
Gökçora, H., 1969. Bitki Yetiştirme Islahı. A. Ü. Z. F. Yayınları:366. A. Ü. Basımevi. s:349-352.
Gökmen, S., 1993. Buğday ve Arpada Ekimle Birlikte Verilen Farklı Gübre Cins ve Uygulama Yöntemlerinin Verim ve Diğer Agronomik Özelliklere Etkileri Üzerine Bir Araştırma. Gaziosmanpaşa Üni. Fen Bilimleri Ens., Doktora Tezi, Tokat.
Göncüoğlu, A., 2001. Bazı Ekmeklik Buğday (Triticum aestivum L.) Hatlarında Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş. Helvacı, D., Gülmezoğlu, N., Tolay, İ., 2005. Serin İklim Tahıllarının Avrupa Birliği
Ülkeleri Ve Türkiye de Ekiliş, Üretim ve Verimi, Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi, 5-9 Eylül (Derleme Sunusu Cilt I, s:137-142), , Antalya.
Heyne, E. G., Knott, D.R., Morris, R., Mass, D., Shaner, G., Tucker. B., 1987. Wheat And Wheat Improvement. American Society Of Argon. Inc. Wisconsin, USA.
Jensen, N. J., 1978. Limits To Growth In World Food Production. Science, 201:317- 320.
Johnson, V. A., Schmidt, J. W., Mekasha, W, 1966. Comparison Of Yield Components And Agronomic Characteristics Of Four Winter Wheat Varieties Differing İn Plant Height. Argon. J. 58:438-441.
Kaya, A. 2006. Çukurova’nın Taban Ve Kıraç Koşullarında Bazı Ekmeklik Buğday Genotiplerinin Morfolojik Ve Teknolojik Özelliklerinin Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üni. Zir. Fak., Adana.
Keser, M., N. Bolat, F. Altay, M. T. Çetinel, N. Çolak, A. L. Sever, 1999. Çeşit Geliştirme Çalışmalarında Bazı Stabilite Parametrelerinin Kullanımı. Orta Anadolu’da Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm Yolları Sempozyumu, 8-11 Haziran, s:64-69, Konya
Keser, M., Avcıoğlu, R., Karaduman, Y., 2002. Buğday Islahında Kalite Çalışmaları, Un Sanayi-Sorunları ve Çözüm Yolları Toplantısı Tebliğler – Paneller, Tarım İl Müdürlüğü,Ticaret Borsası, s:34-36, 25 Nisan, Eskişehir.
Korkut, K. Z., Çıtak. N., 1992. Yerli ve Yabancı Kökenli Ekmeklik Buğday Çeşitlerinde Tane Verimi ve Ekmeklik Kalitesi Unsurları Üzerine Araştırmalar. Trakya. Üniv. Tekirdağ. Zir. Fak. Derg., 1(1):113-121.
Kömeç, Ö., 2003. Bazı Ekmeklik Buğday(Triticum aestivum L. Thell.) Çeşit ve Hatlarının Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi. Sütçü İmam Üniv. Fen Bilimleri Ens., Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş.
Kuşçu, A., 2006. Yazlık Ekmeklik Buğday Veriminde Son Çeyrek Yüzyılda Gerçekleşen İlerlemenin Morfolojik Ve Fizyolojik Esasları. Doktora Tezi Çukurova Üni. Ziraat Fakültesi, Adana.
Kün, E. 1996. Tahıllar-I (Serin İklim Tahılları), Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yayınları, Yayın No:1451, Ankara.
Malek, M.A. And S. Borojevic., 1981., Genetic Analysis Of Yield Components in Wheat. Genetica., Vol: 13-1. 33-39.
Mccaıg, T. N., And Depauw, R. M., 1995. Breeding Hard Red Spring Wheat İn Western Canada-Historical Trends In Yield And Related Variables. Canadian Journal Of Plant Science, 75 (2) : 387-393.
Mellado, M. Z., 2001. Genetic İmprovement Of Bread Wheat (Triticum aestivum L.)İn The South Central Zone Of Chile. Iıı. Protein Content, Production And Sedimentation Volume. Agricultura Tecnica, Vol:61, No:2.
Menderis, M., 2006. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Koşullarında Geliştirilen Bazı Ekmeklik Buğday (Triticum aestivum L.) Hatları İle Yetiştirilen Bazı Buğday Çeşitlerinin Kalite Özelliklerinin Araştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Harran Üni., Gıda Müh. Anabilim Dalı, Şanlıurfa.
Nayyar, M. M., 1971. Ankara Şartlarında Uzun, Orta, Kısa, Ve Yarı Cüce Boylu Dört Ekmeklik Ve Dört Makarnalık Buğday Çeşidinin Verime Etkide Bulunan Başlıca Morfolojik Ve Biyolojik Karakterleri Üzerinde Araştırmalar. Doktora Tezi. A. Ü. Ziraat Fakültesi. Bitki Yetiştirme Ve Islahı Kürsüsü, Ankara.
Özgen, M., 1989. Kışlık Ekmeklik Buğdayda (Triticum aestivum L.) Melez Gücü. Doğa Türk Tarım Ormancılık Dergisi, Cilt 13, Sayı 3b., s: 1190-1201. Özkaya, H. ve Kahveci, B. 1990. Tahıl ve Ürünleri Analiz Yöntemleri. Gıda
Teknolojisi Derneği Yayınları s:114, Ankara.
Partigöç, F., Olgun, M., 1999. Bazı Buğday Çeşitlerinde Verim Stabilitesi Üzerine Bir Araştırma. Orta Anadolu’da Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm Yolları Sempozyumu, Posterler: Hububat Islahı Ve Çeşitler, S:597-601. 8- 11 Haziran, Konya .
Paquet, J. 1968. Effects Of Selection For Semi Dwarfness On The Other Characters Of Bread Wheat (Autumn Sown), Euphytica, 17:131-142
Perry, M. W., D’antuono, M. F., 1989. Yield Improvement And Associated Characteristics Of Some Australian Spring Wheat Cultivars Introduced Between 1860 And 1982. Australian Journal Of Agricultural Research, 40 (3): 457-472. Australia.
Pisante, M., Basso, B., Carafa, A. C., Stonailo, S., 1996. The Possibility Of Growing Spelt (T. dicoccum and T. spelta) In Arid Regions Of Southern Italy. Field Crop Abst., 49:11.
Poehlman, J.M., 1987. Breeding Field Crops, Van Nostrand Reinhold Company Inc. Avi, 3. ed. New York, USA.
Rharrabti, Y., Villegas, D., Garcia, Del Moral, L. F., Aparicio, N., Elhani, S., Royo, C., 2001. Enviromental And Genetic Determination Of Protein Content and Grain Yield In Durum Wheat Under Mediterranean Conditions. Plant Breed. 120, 381-388.
Rizwan, A. ve A.S. Khan. 2000., Estimation of General and Spesific Combining Ability An A 5 x5 Diallel Cross Of Wheat (T. aestivum L.). Pakistan Journal of Biological Sciences., Vol: 3/5. 896-897.
Sade, B., Topal, A. ve Soylu, S., 1999. Konya Sulu Koşullarında Yetiştirilebilecek Makarnalık Buğday Çeşitlerinin Belirlenmesi, Orta Anadolu’da Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm Yolları Sempozyumu, s:91-96. 8-11 Haziran,
Konya,
Sağlam, F., 1995. Trakya Bölgesinde Yetiştirilen Ekmeklik Buğdaylarda Verim ve Verim Ögeleri Üzerine Araştırmalar. Tekirdağ Üni. Fen Bilimleri Ens. Tarla Bitkileri Anabilim Dalı.
Sıddıque, K. H. M., Belford, R. K., Perry, M. W., And Tennant, D., 1989. Growth, Development And Light Interception Of Old And Modern Wheat Cultivars In A Mediterranean-Type Environment. Australian Journal Of Agricultural Research, 40: 473-487.
Slafer, G. A., Andrade, F. H., 1989. Genetic Improvement İn Bread Wheat (Triticum aestivum) Yield In Argentina. Field Crops Research, 21: 289-296.
Slafer, G. A., Andrade, F. H., Satorre, E. H., 1990. Genetic Improvement Effects On Pre-Anthesis Physiological Attributes Related To Wheat Grain Yield. Field Crops Research, 23: 255-263.
Slafer, G. A., Andrade, F. H., 1991. Changes İn Physiological Attributes Of The Dry-Matter Economy Of Bread Wheat (Triticum aestivum) Through Genetic-Improvement Of Grain-Yield Potential At Different Regions Of The World. Euphytica, 58(1): 37-49.
Soylu, S., Topal, A., Sade, B., 2001. Orta Anadolu Sulu Koşullarında Bazı Makarnalık Ve Ekmeklik Buğday Genotiplerinin Verim Ve Kalite
Şahin, M., Aydoğan, S., Göçmen, A., 2003. Kurak Şartlarda Bazı Ekmeklik Buğday (T. aestivum L.) Genotiplerinin Tane Verimi Ve Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi, Alatarım Dergisi, Yıl 2, Sayı 1. s:50-56.
Şener, O., M. Kılınç, T. Yağbasanlar, H. Gözübenli ve U. Karadavut. 1997. Hatay koşullarında bazı ekmeklik (Triticum aestivum L. Em Thell) ve makarnalık buğday (Triticum durum Desf.) çeşit ve hatlarının saptanması. Türkiye II. Tarla Bitkileri Kongresi, 22 – 25 Eylül, Samsun, 1-5.
Şengün, B., 2006. Ekmeklik Buğday Yeni Islah Hatlarında Bazı Agronomik ve Kalite Özellikleri, Adnan Menderes Üni. Zir. Fak. Tar. Bit. Böl. Yüksek Lisan Tezi, Aydın.
Tayyar, Ş., 2005. Biga Koşullarında Yetiştirilen Ekmeklik Buğday Çeşit ve Hatlarının Verim ve Bazı Kalite Özelliklerinin Saptanması. Akdeniz Üniv. Ziraat Fakültesi Dergisi, 18(3):405-409, Antalya.
Thorne, G. N. 1966. Varietal Difference İn Photosynthesis Of Ears And Leaves Of Barley. Ann. Of Bot. N. S. 27: 156-174.
Toklu, F., Genç, İ., Yağbasanlar, T., Özkan, H., Ve Yıldırım, M., 2001. Çukurova Koşullarında Son 21 Yıllık Dönemde (1980-2000) Yetiştirilen Ticari Ekmeklik Buğday Çeşitleri Ve Seleksiyon Hatlarında Verim Potansiyelindeki Değişimin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Türkiye 4. Tarla Bitkileri Kongresi, s:53-56. Tekirdağ.
Tosun, O., 1969. Türkiye’nin Buğday Üretiminde Uygulanması Gerekli Toprak İşleme Ve Ekim Metotları İle Yeni Islah Çeşitleri Bulma Yönünden Olan Başlıca Sorsunlar. Üniv. Zir. Fak. Yıllığı. 19: 260-292. Ankara.
Tosun, O.,1970. Important Breeeding Problems Of Winter Wheat İn Central Anatolia. Proc. Of The Third Fao/Rockefeller Foundation Wheat Seminar. Ank.: 201-204
Tosun, O., Yurtman, N., 1973. Ekmeklik Buğdaylarda (T.aestivum L. Em Thell) Verimine Etkili Morfolojik Ve Fizyolojik Karakterler Arası İlişkiler Ankara. Üniv. Ziraat Fakültesi Yıllığı 23:418-434