Bu çalışmanın temel amacı, yer bilimleri, doğal kaynakların yönetimi, mühendislik projeleri, askeri uygulamalar, üç boyutlu görselleştirme gibi birçok uygulama alanında kullanılmakta olan Sayısal Yükseklik Modellerinin doğruluğunun bölgesel jeoit modelinin doğruluğuna yaptığı katkıyı incelemektir. Bu kapsamda ele alınan Sayısal Yükseklik Modelleri kullanılarak oluşturulan en yüksek doğruluklu bölgesel jeoit modelinden yola çıkarak, en başarılı Sayısal Yükseklik Modelini tespit etmekte bir diğer amaçtır. Her bir jeoit modelinin doğruluğu GPS-nivelman verileriyle mutlak anlamda değerlendirilmiştir. Bunun yanı sıra SRTM1 ve ASTER Modelleri yine aynı sınırlar içerisinde karşılaştırılmış ve yüksekliklerin birbirlerine karşı büyüklüklerinin değerlendirilmesi yapılmıştır. Sonuç olarak Sayısal Yükseklik Modellerinin doğruluğunun hesaplanan gravimetrik jeoit modelinin doğruluğuna yaptığı katkılar sayısal anlamda ortaya konmuştur.
Öncelikle uygulama sahası içerisinde SRTM1 ve ASTER Sayısal Yükseklik Modellerinin dış doğruluk analizleri gerçekleştirilmiştir. İstatiksel sonuçlara göre; ASTER Modelinin karesel ortalama hatası ± 12.80 m, SRTM1 Modelinin karesel ortalama hatası ise ± 11.64 m olarak hesaplanmıştır. Bu sonuçlara göre SRTM1 Modelinin ASTER Modeline göre 1.10 kat daha yüksek olduğu görülmektedir. Dış doğruluk analizinden SRTM1 ve ASTER Modelleri için elde edilen bölgesel doğrulukların, modellerin global doğruluğundan daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Yapılan doğruluk çalışmaları incelendiğinde, Türkiye için SRTM1 Modelinden elde edilen verilerin ASTER Modelinden elde edilen verilerin doğruluğuna göre biraz daha yüksek olduğu görülmektedir.
Daha sonra gravimetrik jeoit modelleme de kullanılan gravite değerleri doğrudan kullanılamadığından Stokes fonksiyonunda kullanılacak şekilde boşlukta gravite anomalilerine indirgenmiştir. Bununla birlikte modelleme süreci gravite anomalilerinin eşit aralıklı olmasını zorunlu kıldığından enterpolasyon ile gridleme işlemi yapılması gerekmektedir. Ancak boşlukta gravite anomalileri topografya ile yüksek duyarlı olduğundan enterpolasyon sürecinde, daha yumuşak bir yüzeyi temsil eden Bouguer anomalilerine indirgenmiştir. Bu süreçte grid merkezindeki ortalama yükseklikler Sayısal Yükseklik Modeli ile belirlenerek tekrar boşlukta gravite anomalilerine dönüştürülmüştür. Modellemeye uygun hale getirilen yersel veriler ile GGM’den elde edilen uzun dalga boylu bileşenler Konya Kapalı Havzası ölçeğinde stokastik KTH
yaklaşımı ile bir araya getirilerek hesaplanmıştır. Sonuç olarak bölgesel ölçekte iki tane jeoit belirlenmiştir.
Bölgesel jeoit modelleri karşılaştırıldığında ASTER Modeli ile elde edilen gravimetrik modelin doğruluğunun ± 6.81 cm, SRTM1 Modeli ile elde edilen gravimetrik modelin doğruluğunun ise ± 6.87 cm olarak hesaplanmıştır. İstatiksel sonuçlara göre her iki jeoit modeli arasında anlamlı bir fark olmadığı her iki SYM’nin de neredeyse aynı sonuçlar verdiği görülmektedir. Modellerin benzer sonuçları vermesi, her iki modelin bölgesel doğruluklarının yakın, çözünürlüklerinin ise aynı olmasından kaynaklandığı değerlendirilmektedir. Ancak SRTM1 Modelinin olmadığı yerlerde (60° kuzey ve 50° güney enlemleri dışında kalan alanlar) ASTER Modelinin (83° kuzey ve 83° güney enlemleri arasında kalan alan) alternatif olarak kullanılabileceği düşünülmektedir. Bununla birlikte jeoit modeli belirlenirken doğruluğu değiştiren ve etkileyen temel faktörün yersel gravite verilerinin kalitesi olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Yersel gravite verilerinin yüksek prezisyonlu ve yeterli sıklıkta elde edilmesi gerekmektedir. Bunun yanı sıra söz konusu Sayısal Yükseklik Modellerinin bölgesel jeoitlerin yüksek doğrulukla hesaplanmasında yeterli olduğunu göstermektedir.
KAYNAKLAR
Abbak, R. A., (2011), Global Yerpotansiyel Modellerinin Spektral Yöntemlerle Değerlendirilmesi ve Jeoit belirleme İçin Yerel Olarak İyileştirilmesi, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Abbak, R. A., 2014, Effect of ASTER DEM on the prediction of mean gravity anomalies: A case study over the Auvergne test region, Act a Geodaetica et Geophysica (ISI), 49(4), 491-502.
Abbak, R. A., Ustun, A., 2015, A software package for computing a regional gravimetric jeoit model by the KTH method, Earth Science Informatics, 8(1):255– 265.
Abbak, R. A., Üstün, A., Ellmann, A., 2012, Ortalama Gravite Anomalilerinin Enterpolasyonunda Basit ve Tamamlanmış Bouguer Yaklaşımının Karşılaştırılması, Jeodezi ve Jeoinformasyon Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, 45-52. Akyilmaz, O., Ustun, A., Aydin, C., Arslan, N., Doganalp, S., Guney, C., Mercan, H.,
Uygur, S. O., Uz, M., Yagci, O., 2016, ITU_GGC16 The combined global gravity field model including GRACE & GOCE data up to degree and order 280, GFZ Data Services, http://doi.org/10.5880/icgem.2016.005, [Erişim Tarihi: 2 Şubat 2018].
ASTER, 2018, The advanced spaceborne thermal emission and reflection radiometer, http://gdem.ersdac. jspacesystems.or.jp, [Erişim tarihi: 2 Şubat 2018].
Bildirici, İ.Ö., Abbak, R.A., 2017, Comparison of ASTER and SRTM digital elevation models at one-arc-second resolution over Turkey, Selcuk University Journal of Engineering Science and Technology, 5/1, 16-25.
Bildirici, İ.Ö., Üstün, A., Uluğtekin, N., Selvi, H. Z., Abbak, R.A., Buğdaycı, İ., Doğru, A.Ö., Yerel yükseklik bilgileriyle desteklenmiş SRTM verileri kullanılarak Türkiye için 3′′ × 3′′ çözünürlüklü sayısal yükseklik modelinin oluşturulması, TÜBİTAK projesi sonuç raporu, Proje no: 106Y130, Konya.
Burgmann, R., Rosen, P., Fielding, E., 2000, Synthetic aperture radar ınterferometry to measure earth’s surface topography and ıts deformation, Annu. Rev. Earth Planet, 28, 169-209.
Demir, S., Abbak R. A., 2017, Regional analysis of recent global geopotential models: a case study in Turkey, 17th International Multidisciplinary Scientific Geoconference SGEM, 403-412, Bulgaria,
Ellmann, A., Sjöberg, LE., 2004, Ellipsoidal correction for the modified Stokes’ Formula, BollGeodSciAff 63:3.
Fisher, P.F. Ve Tate, N.J., 2006, Causes and consequences of error in digital elevation models, Progress in Physical Geography 30, 4 (2006) pp., 467–489.
Gens R, Vangenderen JL., 1996, SAR interferometry—issues, techniques, applications, Int. J. Remote Sens, 17:1803–35.
Hanssen, R., 2001, Radar İnterferometry: data İnterpretation and error analysis, Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, ISBN-10:0792369459, 328 p.
ICGEM, 2018, International Centre for Global Earth Models (ICGEM), http://icgem.gfz-potsdam.de/ICGEM/, [Erişim Tarihi: 1 Ocak 2018].
ITU_GGC16, 2018, http://www.geo.itu.edu.tr/gravity/ITU_GGC16.html, [Erişim Tarihi: 2 Şubat 2018]
JPL 2008, The Shuttle Radar Topography Mission, Jet Propulsion Labratory, California Institute of Technology, http://www2.jpl.nasa.gov/srtm/, [Erişim Tarihi: 2 Şubat 2018]
Kiamehr, R., Sjöberg, L.E., 2005, Effect of the SRTM global DEM on the determination of a high-resolution jeoit model: a case study in Iran, Journal of Geodesy, Volume: 79, pp: 540–551.
Kretsch, J. L, 2000, Shuttle radar topography mission overview, In AIPR ’00: Proceedings of the 29th Applied Imagery Pattern Recognition Workshop, page 276, Washington, DC, USA. IEEE Computer Society.
Madsen, S. N., Zebker, H.A., 1998, Imaging radar interferometry in: F.M. Henderson and A. J. Lewis (eds), Manual of Remote Sensing: Principals and Applications of Imaging Radar, Wiley, New York.
Maraş, H., (1993), Sayısal Arazi Modeli Ürünleri, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Massonnet, D., Feigl, K. L., 1998, Radar interferometry and its application to changes in the Earth’s surface, Reviews of Geophysics, 36, 441–500.
Maathuis, B., 2004, DEM from active sensor SRTM, WRS–20004.
Merry, CL., 1999, DEM-induced errors in developing a quasi-geoid Model for Africa, Journal of Geodesy, 77, pp: 537–542.
Rosen, P., Hensley, S., Joughin, I., Li, F., Madsen, N., Rodriguez, E., Goldstein, R., 2000, Synthetic Aperture Radar Interferometry, Proceedings of the IEEE, Vol.88, No.3, pp.333-382.
Sideris M. G., 1994, Jeoit determination by FFT Techniques, International School for the determination and use of Jeoid, Milan, İtalya.
Sjöberg, LE. 1999, The IAG approach to the atmospheric geoid correction in Stokes’ Formula and a new strategy, Journal of Geodesy, 73:362–366.
Sjöberg, LE. 2003, A solution to the downward continuation effect on the geoid determination by Stokes’ Formula, Journal of Geodesy, 77:94–100.
Sjöberg, LE. 2007, The topographic bias by analytical continuation in physical geodesy. Journal of Geodesy, 87:345–350.
SRTM, 2018, Shuttle Radar Topography Mission, http://www2.jpl.nasa.gov/srtm, [Erişim Tarihi: 2 Şubat 2018].
Stokes, G. G., 1849, On the variation of gravity at the surface of the Earth, Trans. Cambridge Philos. Society VIII, pages pp: 672–695.
Toutin, T., 2002 Three-Dimensional Topographic Mapping with ASTER Stereo Data in Rugged Toporaphy, IEEE Trans. Geosci. Remote Sensing, vol. 40, pp.2241–2247. Türen, Y., (2010), Astrojeodezik Yöntemle Lokal Jeoit belirleme, Yüksek Lisans Tezi,
Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Öztürk, E., Koçak, E., 2007, Farklı Kaynaklardan Değişik Yöntem ve Ölçeklerde Üretilen Sayısal Yükseklik Modellerinin Doğruluk Araştırması , Harita Dergisi, 137, 25– 41.
URL 1: http://radiomobile.pe1mew.nl/?Geodata:SRTM, 03.09.2016. [Erişim Tarihi: 18 Mart 2018].
URL 2: http://what-when-how.com/remote-sensing-from-air-and-space/radar interfer- ometry-radar-and-lidar-remote-sensing/,
URL 3: http://elte.prompt.hu/sites/default/files/tananyagok/MapGridsAndDatums/ ch08s03.html, [Erişim Tarihi: 18 Mart 2018].
URL 4: https://www.nasa.gov/directorates/heo/scan/services/missions/earth/Terra.html, [Erişim Tarihi:18 Mart 2018].
Üstün, A., Demirel, H., 2006, Long-Range Geoid testing by GPS-Leveling Data in Turkey, Journal of Surveying Engineering, 132(1), 15-23.
ÖZGEÇMĠġ
KĠġĠSEL BĠLGĠLER
Adı Soyadı : Hatice Tuğba ARLI İL
Uyruğu : T.C
e-mail : arlihtuba@gmail.com
EĞĠTĠM
BitirmeYılı Lise : Zeki Özdemir Lisesi (Yabancı Dil Ağırlıklı), Konya. 2005 Üniversite : Selçuk Ü., Harita Mühendisliği, Konya. 2010
Ġġ DENEYĠMLERĠ
Yıl Kurum Görevi
2012 Tapu ve Kadastro Modernizasyon Projesi (TKMP)-İSTANBUL
Harita Müh.
2013~ Sağlık Bakanlığı (Sağlık Yatırımları Genel Müdürlüğü)-ANKARA Harita Müh. UZMANLIK ALANI
Fiziksel Jeodezi, Bölgesel Jeoit Belirleme YABANCI DĠLLER
YÖKDİL=62.5 YAYINLAR
Arlı İl, H. T., ve Abbak, R. A., 2017, Accuracy Analysis of ASTER and SRTM Digital Elevation Models: A Case Study in Turkey, 17th International Multidisciplinary Scientific Geoconference SGEM, 47-52, Bulgaria.
Arlı İl, H. T., Abbak, R. A ., Bildirici, İ. Ö., Demir, S., 2018, SRTM1 ve ASTER Sayısal Yükseklik Modellerinin Gravimetrik Jeoit Belirlemeye Katkısı, Geomatik Dergisi, 3(3), 203-212.
Demir, S., Abbak R. A., Arlı İl, H. T., 2018, Global Yerpotansiyel Modellerin Gravimetrik Jeoit Belirlemeye Katkısı, Geomatik Dergisi, 3(3), 213-224.
Abbak, R. A ., Bildirici, İ. Ö., Arlı İl, H. T., 2018, Comparison of SRTM and ASTER DEM to the Prediction of the Mean Gravity Anomaly, FIG Congress, Turkey.