Bu araştırma Ankara Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsüne ait arazide 2009 yılının Nisan ayında, kurak şartlarda tek yıllık baklagil bitkisi olan çemen bitkisinin farklı ekim sıklıklarında ekimi yapılmıştır.
Araştırmada materyal olarak kullanılacak çemen tohumu ( Trigonella foenum graecum L (populasyon)) Konya ve çevresinde çemeni yetiştiren yetiştiricilerden temin edilmiştir. Deneme yeşil ot verim denemesi ve tane verim denemesi olmak üzere iki ayrı deneme şeklinde, „Tesadüf Blokları Deneme Desenine‟ göre 3 tekerrürlü kurulmuştur.
Yeşil ot verim ve tane verim denemeleri, 13 Nisan 2009 tarihinde, 3 m x 2 m = 6 m2 ebadındaki parsellere, 15, 25, 35 ve 45 cm sıra aralıkları uygulanmıştır. Ekim, 2-3 cm toprak derinliğine elle yapılmıştır. Ekimle birlikte dekara 2 kg azot ve 5 kg fosfor hesabıyla kimyasal gübre verilmiştir.
Bitkilerin çıkış tarihi 04.05.2009 olarak belirlenmiştir. Ekimden çıkış durumu gayet iyi olup kurak zararı görülmemiştir. Bitkiler incelendiğinde sadece 15 cm sıra arlığında gelişen bitkiler diğer sıra aralığında gelişen bitkilere nazaran daha yavaş uzamış ve daha geç çiçeklenmiştir. Yeşil ot verim denemesinin hasadı 12 Temmuz 2008 tarihinde, tohum verim denemesinin hasadı 17 Ağustos tarihinde bitkinin baklalarının çatlamayacak durumda olması göz önünde bulundurularak tamamen sararıp kuruduktan sonra yapılmıştır.
Denemelerde bitki boyu, sap çapı, yeşil ot verimi, kuru ot verimi, kuru ot protein verimi, tohum protein verimi, ilk meyve yüksekliği, bitkide meyve sayısı, meyvede tohum sayısı, tohum verimi, bin dane ağırlığı ve ana dal sayısı tespit edilmiştir. Araştırma sonucunda elde edilen değerler, istatistikî işleme tabii tutulmuştur ve verimle ilgili elde edilen bulgular aşağıda özetlenmiştir.
Araştırmada yeşil ot verim denemesinde elde edilen değerler ortalama olarak; bitki boyu 36.58 cm, sap çapı 2.73 mm, yeşil ot verimi 937.46 kg/da, kuru ot verimi 313.23 kg/da, kuru otundaki protein verimi 51.77 kg/da olarak tespit edilmiştir. Bu verim unsurlarından bitki boyu ve sap çapı istatistikî olarak önemli bulunmuştur. Çemenin yeşil ot verim denemesinde, bitki boyu 30.80-43.07 cm arasında değişmiş olup, en yüksek bitki boyu 45 cm sıra aralığının uygulandığı parsellerden elde edilmiştir. Aynı şekilde sap çapı da en kalın 3.02 mm olarak 45 cm sıra arası mesafenin uygulandığı parsellerden, en ince 15 cm sıra aralığının uygulandığı parsellerden 2.38
mm olarak tespit edilmiştir. Yeşil ot verimi 846.54-1010.00 kg/da, kuru ot verimi 292.41-325.16 kg/da arasında değişmiş olup en fazla yeşil ot ve kuru ot verini 35 cm sıra aralığının uygulandığı parsellerden elde edilmiştir.
Araştırmada tane verim denemesinde elde edilen değerler ortalama olarak; bitki boyu 37.23 cm, sap çapı 2.83 mm, tohum protein verimi 82.54 kg/da, ilk meyve yüksekliği 13.91 cm, bitkide meyve sayısı 7.56 adet, meyvede tohum sayısı 10,91 adet, tohum verimi 275.32 kg/da, bin dane ağırlığı 19.72 g, ve ana dal sayısı 2.82 adet/bitki olarak tespit edilmiştir. Bu denemede çemene uygulanan farklı ekim sıklıklarının ilk meyve yüksekliğine ve bin tane ağırlığına etkisi istatistikî olarak önemli bulunmamıştır. Araştırmada incelenen diğer özelliklerden bitki boyu 32.20-41.33; sap çapı 2.52-3.03 mm; tohum protein verimi 70.83-96.12 kg/da; bitkide meyve sayısı 4.87-9.20 adet, meyvede tohum sayısı 8.00-13.47 adet; tohum verimi 212.6-337.8 kg/da ve bitkide ana dal sayısı 1.87-3.47 adet arasında değişim göstermiştir. En yüksek tohum verimi 45 cm sıra aralığında tespit edilmiştir.
Bu araştırmada, Ankara kurak şartlarında ekilen çemenin kullanım çeşitliliği dikkate alınarak yeşil ot verimi ve tane veriminin farklı sıra aralıklarındaki durumu ortaya konmuş ve üreticiye aynı şartlarda ekilen çemenin ekim amacına göre uygun sıra aralığını önermek amaçlanmıştır. Buna göre kurak şartlarda hayvan beslemek amacıyla ot elde etmede muameleler arasında önemli fark olmamakla birlikte en fazla yeşil ot ve kuru ot verimi aldığımız 35 cm sıra aralığından, tane verimi ise 45 cm sıra aralığından alınması sebebiyle önerilebileceği ortaya konmuştur. Tohumdaki dekara protein verimi de bu öneriyi desteklemektedir.
Araştırmada kullandığımız çemen bitkisi baklagil yem bitkileri içinde yağışın uygun olduğu yerlerde sulanmadan yetişebilen bir bitkidir. Çemen insan gıdası, tıbbi amaçlarla kullanıldığı gibi hayvan beslemede kullanılmaktadır. Bitki, içerdiği kimyasal bileşenlerden dolayı, Kuzey Amerika ve Kanada‟da büyük sığır besiciliği endüstrilerinde yem rasyonlarına yapay büyüme maddeleri yerine çemen ununu ve otunu katarak yapay büyüme artırıcı bileşiklerin kullanılma miktarını düşürmektedir. Çemen yetişme dönemi boyunca toprağa azot kazandırarak toprak ıslahı bakımından yarar sağlar. Tek yıllık olmasından dolayı kısa vejetasyon baklagil bitkisi olarak kolayca yetiştirilebilir. Yüksek kaliteye sahip ve kurak şartlara adapte olan yem bitkilerinden çemen otu, ekonomik sığır besiciliğinde yem ihtiyaçlarını karşılama potansiyeline sahiptir (Acharya and ark., 2006). Mir and ark. (1997), Çemenle ilgili yapmış oldukları araştırmada çemenle yoncanın yeşil otunun yem değerlerini
karşılaştırmışlar, sonuç olarak protein oranını, yoncada %18.2 olarak; 9, 15 ve 19 haftalık çemen otunun ham protein oranlarını ise sırasıyla %24.8, %19.8 ve %15.7 olarak tespit etmişlerdir. Alemu and ark. (2008), Kanada‟da yaptıkları çalışmada, çemen bitkisinin yonca gibi kullanılabilecek alternatif yem bitkisi olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Bu sebeple ülkemizde de özellikle belirli miktarda besi yem rasyonlarına katılarak kullanılabileceği, bununda çemenin ekim alanlarının arttırabileceği tahmin edilmektedir.
KAYNAKLAR
Acar, R., 1995, Sulu şartlarda ikinci ürün olarak bazı baklagil yem bitkileri ve tahıl karışımlarının yetiştirilme imkanalrı, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Acar, R., 2000, Çemen ( Trigonella foenum-graceum L.) Tarımı, Ticaret Borsası Dergisi, Sayı:7, Konya, 26-31.
Acharya, S.N.,2006, New Forage Options for Western Canada, Agriculture and Agri- Food Canada Research Centre, Web adresi: http://www.wcds.afns.ualberta.ca/ Proceedings/2006/Manuscripts/Acharya.pdf, [Ziyaret Tarihi: 4 Nisan 2010]. Acharya, S.N., Thomas, J.E. and Basu, S.K. 2006, Fenugreek: an „old world‟ crop for
the „new world‟, Biodiversity, Volume:7, Numbers: 3&4, Canada, 27-30.
Acharya, S.N., Blade, S., Mir, Z. and Moyer, J.R., 2007, Tristar Fenugreek, Canadian Journal of Plant Science, Volume:87, Number 4, October 2007, 901-903.
Acharya, S.N., Acharya, K., Paul, S. and Basu S.K., 2011, Antioxidant and antileukemic properties of selected fenugreek (Trigonella foenum graecum L.) genotypes prown in Western Canada, Canadian Journal of Plant Science, Volume:91, Number 1, January 2011, 99-105.
Akgül, A., 1993, Baharat Bilimi ve Teknolojisi, Gıda Teknolojisi Derneği Yayınları, Yayın No: 15, Ankara, 451.
Alemu, A. W. and Deopel, L., 2008, Fenugreek Haylage and Dairy Cow Productivity, Web adresi: http://adsa.asas.org/meetings/2008/abstracts/0136.PDF, [Ziyaret Tarihi: 20 Mayıs 2010].
Arslan, N., Tekeli, S. ve Gençtan, T., 1989a, Farklı ekim zamanlarının çemen bitkisinin tohum verimine etkisi, VIII. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı Bildirileri, 19- 21 Mayıs 1989, İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi, İstanbul.
Arslan, N., Tekeli, S. ve Gençtan, T., 1989b, Değişik yörelere ait çemen ( Trigonella foenum-graceum L.) populasyonlarının tohum verimleri. VIII. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı Bildirileri, 19-21 Mayıs 1989, İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi, İstanbul.
Arslan, N. 1994, Tohumluk Miktarı ve Sıra Arası Mesafenin, Çemenin Bazı Özelliklerine Etkisi, Tarla Bitkileri Merkezi Araştırma Enstitüsü Dergisi,3:1, Ankara, 63-71.
Banafar, R.S. and Nair, P.K.R. 1992, Varietal performance of fenugreek under Japulpur condition, Indian Cocoa Arecanut and Spices Journal, 16:1,3 ref, 19-20.
Baswana, K.S. and Pandita, M.L. 1989, Effect of time of sowing and row-spacing on seed yield of fenugreek, Seed Research, 17:2, 109-112
Başbağ, M. ve Tonçer, Ö. 2005, Diyarbakır koşullarında bazı çemen hatlarının verim ve verim kriterlerinin belirlenmesi, Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi, 5-9 Eylül 2005, Cilt II, Antalya, 1117-1122.
Boeker, P., 1963, Yem Bitkileri, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, Yayın No: 82, Çeviri: Demir, İ., İzmir, 97-98.
Deore, B.P. and Bharud, R.N.1990, Growth, yield and storability of fenugreek as influenced by foliar spray of growth substances, Journal of Maharashtra Agricultural Universities, 15:2, 13 ref; 208-210.
Drawert, F. 1984, Brautechnische Analysenmethoden, Methodensammlung Der Mitteleuropaischen Brautechnischen Analysenkommissin, Freising, Weihenstephan.
Düzgüneş, O., Kesici, T., Kavuncu O. Ve Gürbüz F. 1987, Araştırma ve Deneme Metodları (İstatiksel Metodlar-II), Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, Yayın No:1021, Ders Kitabı No:295, Ankara.
Elçi, Ş. ve Açıkgöz, E. 1994, Baklagil (Leguminosae) ve Buğdaygil (Grameneae) Yem Bitkileri Tanıtım Kılavuzu, Afşaroğlu matbaası, Ankara,110-112.
Erol, A., Kızılşimşek, M. ve Kaplan, M., 2005, Bazı baklagil yem bitkileri türlerinde kök, gövde ve nodül gelişimi, Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi, Araştırma Sunusu, Cilt II, Antalya, 763-765.
Gençkan, M.S., 1983, Yem Bitkileri Tarımı, Ege Üniversitesi Matbaası, Yayın No:467, Bornova, İzmir, 254-259.
Gülcan, H. ve Anlarsal, A.E., 1993, Yem Bitkileri II, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, Yayın No:5, Adana, 78-80.
Hornok,L. 1992, The Cultivation and Processing of Medicinal Plants, Cultivation and Processing of Medicanal Plants, Budapest, 289-290
Jones, R.M. and Mc Lead, M.N., 1971, Changes in Nutritive Value Through Out The Growth Cycle of Snail Medic, The Of the Aust. Inst. Of Agric. Sci., 63.
Kan, Y. ve Mülayim, M. 2006, Organik ve inorganik gübrelerin çemen ( Trigonella foenum-graceum L.)‟ in bazı tarımsal karakterleri üzerine etkileri, Bitkisel Araştırma Dergisi,Sayı:1, Konya, 6-15.
Keskin, S. 2001, Silajlık Olarak Yetiştirilen Mısır Çeşitlerinde Bitki Sıklığının Verim ve Bazı Komponentlere Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Kevseroğlu, K. ve Özyazıcı, G. 1997, Azotun Çemen Üzerine Etkisi, Türkiye II. Tarla Bitkileri Kongresi, Samsun, 367-371.
Khattab, A.M.A.M., El-Attar, A.H. and Rabia, B.M.B. 1991, Correlation studies, path analysis and its implacation in fenugreek breeding, Bulletin of Faculty of Agriculture University of Cario, 42:3,(supplement), 981-992;10 ref.
Kızıl, S. ve Arslan, N. 2003. Bazı çemen hatlarında farklı ekim normlarının verim ve verim özellikleri üzerine etkilerinin araştırılması. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, Cilt 9, Sayı 4, Ankara, 395-401.
Köroğlu, H.A., 1985, Çemen bitkisinde fenolojik, morfolojik ve teknolojik özellikler üzerinde araştırmalar, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Maliwal, P.L. and Gupta, O.P.1989, Study on the effect of four herbicides with and without applied phosphorus on weed control and seed yield of fenugreek, Tropical Pest Management, 35:3, 307-310; 9 ref.
Mir, Z., Acharya, S.N., Mir, P.S., Taylor, W.G., Zaman, M.S., Mears, G.J. and Goonewardane, L.A., 1997, Nutrient composition, in vitro gas production and digestibility of fenugreek (Trigonella foenum graecum L.) and alfalfa forages. Can. J.Anim. Sci., 77(1):119-124.
Mohamed, M.A. 1990, Differences is growth, seed yield and chemical constituents of fenugreek plants due to some agricultural treatmants, Egyptian Journal of Agronomy, 15:1-2, 117-123;12 ref.
Özdemir, B., 1999, Seçilmiş bazı çemen ( Trigonella foenum graecum L.) hatlarının verim ve verim öğeleri üzerinde araştırmalar, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,Ankara.
Özel, A., Demirel, U., Güler, İ. ve Erden, K. 2008, Farklı sıra arası mesafeleri ve tohumluk miktarlarının çemen ( Trigonella foenum-graceum L.) ‟de verim ve bazı tarımsal karakterlere etkisi, Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 12(4). Şanlıurfa, 57-64.
Özkaynak, İ., 1981, Türkiye‟de Yetiştirilen Adi Fiğ (Vicia sativa L.) Yerel Çeşitlerinden Seleksiyon ile Islah Edilen Formların Önemli Bazı Karakterleri Üzerinde Araştırmalar, Ankara Üniversitesi. Ziraat Fakültesi, Yay No:758, Ankara.
Öztan, Y. ve Okatan, A., 1985, Çayır ve Mer‟a Baklagil ve Buğdaygil Yem Bitkilerinin Tanıtım Kılavuzu, Cilt II, Karadeniz Üniversitesi Basımevi, Genel Yay. No: 95, Fakülte Yay. No: 8, Trabzon, 74.
Sağlamtimur, T., Tansı, V. ve Baytekin, H., 1995, Yem Bitkileri Yetiştirme, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, No:74, Adana, 113-116.
Sade, B., Akınerdem, F., Tamkoç, A., Topal, A., Acar, R. ve Soylu, S. 1994, Farklı bitki sıklıklarının çemen verimi ve bazı morfolojik özellikleri üzerine etkileri, Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, Cilt 4, Sayı 6. 5-14, Konya.
Sahota, T.S., 2010, Alternate Forages For Dairy Cattle, 5th Atlantic Canada Agronomy Workshop, February 2010, Northwest Link, Charlottetown, 9-10.
Shalaby, Y.Y. and Mohamed, L.K., 1976, Effect of seeding rate, inoculation and nitrogen fertilization on yield of fenugreek, Annals of Agricultural Science, Mostohor, Egypt, 6:71-78; 6 ref.
Sharma, R.K. and Bhati, D.S. 1984, Prabha-a promisin variety of fenugreek for Rajasthan and Gujarat, Indian Cocoa, Arecanut and Spices Journal, 8:1, 14-15. Sharma, R.K. and Bhati, D.S. 1987, Evaluation of fenugreek varieties, Indian Cocoa,
Arecanut and Spices Journal, 10:4, 89-91.
Şehirali, S., 1997, Tohumluk ve Teknolojisi, Fakülteler Matbaası, İstanbul.
Tamkoç, A., Sade, B., Topal, A., Acar, R. ve Soylu, S. 1997, Seleksiyon ıslahı ile elde edilen çemen hatlarında dane verimi ve bazı tarımsal özelliklerin belirlenmesi, II. Tarla Bitkileri Kongresi Bildiri Kitabı, Samsun, 362-366.
Tarman, Ö. 1972, Yem Bitkileri Çayır ve Mer‟a Kültürü, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, Yayın no:464, Cilt:1, Ankara, 74-76.
Tuğrul, L. ve Özer, A. 1984, Çemen bitkisinin tohumlarının yurdumuzda ilaç maddesi olarak kullanabilme olanakları, Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı Bildiri Kitabı, Ankara, 135-136.
Yılmaz, G. ve Akdağ, C.1994, Tokat ekolojik şartlarında ekim sıklığı ve gübrelemenin çemen bitkisinin verim ve bazı özellikleri üzerine etkileri, Gazi Osman Paşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, Sayı:11, 112-124.
Yılmaz, G. ve Telci, İ., 1999, Tokat koşullarında baharat olarak kullanım amacıyla çemen (Trigonella foenum graecum L.) üretimi üzerine bir araştırma, Türkiye III. Tarla Bitkileri Kongresi, Cilt II, Endüstri Bitkileri, Adana, 227-231.
Yurtsever, N. 1984, Deneysel İstatistik Metodları, Tarım Orman ve Köyişleri Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları, No:121, Ankara, 227-231.
Verma, J.P., Thakur, R.N., Sharma, B.N., Katiyar, D.S. and Singh, V. 1991, Response of Fenugreek to N and P, Indian Journal of Agronomy, 36:1, India, 116-118.
ÖZGEÇMĠġ KĠġĠSEL BĠLGĠLER
Adı Soyadı : Yasemin BORAN
Uyruğu : T.C.
Doğum Yeri ve Tarihi : Haymana, 05.05.1983
Telefon : 0536 234 13 64
Faks :
e-mail : boran_yasemin@hotmail.com
EĞĠTĠM
Derece Adı, Ġlçe, Ġl Bitirme Yılı
Lise : Mustafa Kemal Lisesi, Yenimahalle, Ankara 2002 Üniversite : Selçuk Üniversitesi, Selçuklu, Konya 2007 Yüksek Lisans : Selçuk Üniversitesi, Selçuklu, Konya
Doktora :
Ġġ DENEYĠMLERĠ
Yıl Kurum Görevi
2008 Albatros Medikal Müşteri temsilcisi
UZMANLIK ALANI: Tarla Bitkileri YABANCI DĠLLER: İngilizce