rokeach values inventory reliability and validity study
7. Sonuç ve Tartışma
Rokeach Değerler Envanteri’nin güvenilir ve geçerli bir ölçek olarak Türkiye’de kullanılabilmesi için yürütülen güvenirlik çalışması çerçevesinde öncelikle test- tekrar test yöntemi uygulanmıştır. “Test-tekrar test yöntemi, bir testin aynı gruba belli aralıklarla iki kez uygulanmasıyla elde edilen puanlar arasındaki korelasyon ile açıklanır” (Büyüköztürk, 2011). Test-tekrar testi sonuçlarına göre Rokeach De- ğerler Envanteri’in iki ayrı uygulamasından elde edilen puanlar ölçeğin güveni- lir olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte, Rokeach Değerler Envanteri’nin Türkiye’de elde edilen güvenirlik katsayısı envanterin orijinal formunun güvenir- lik katsayılarından daha yüksektir. Ayrıca envanterin Türkçe formunda amaçsal de- ğerler bakımından daha az, araçsal değerler bakımından daha fazla sayıda tutar- sızlık saptanmıştır ancak envanterin iç tutarlılığının bozulmaması gereği dikkate
alınarak orijinal formdaki tüm değerler Türkçe forma alınmıştır. Envanterin orijinal ve Türkçe formları arasında özellikle araçsal değerler bakımından görülen güvenir- lik farklarının Türk ve Amerikalı örneklem grubunun değerleri kültürel özellikle- rinin farklılığından kaynaklandığı düşünülmektedir. Ayvalıoğlu (1978) Türkiye ve A.B.D arasındaki değer farklarını ele aldığı araştırmasında, kırsal ve kentsel yer- leşim bölgelerindeki farklı sosyo-ekonomik statü ve yaş gruplarından seçilmiş ka- tılımcıdan oluşan Türk örneklemi ile Amerikalı örneklem grubunun değer sırala- ması farklarını incelemiştir. Ayvalıoğlu, 1409 Amerikalı katılımcıya ve 151 Türk katılımcıya Rokeach Değerler Envanteri uygulamıştır. Değerler sıralamasında, amaçsal değerler bakımından Türk katılımcılar için en önemli üç değer; “milli güvenlik” (ulusal güvenlik), “aile güvenliği” ve “dini olgunluk” (ahiret selameti) değerleridir. Amerikalı katılımcılar için ise en önemli üç değer; “barış içinde bir dünya”, “aile güvenliği” ve “özgürlük” değerleri olarak sıralanmaktadır. Araçsal değerler bakımından öncelikler sıralandığında; Türk katılımcılar için “kendine ha- kim olmak” (kendini kontrol etmek), “sorumluluk sahibi olmak” ve “cesaretli ol- mak” ilk üç değeri oluşturmaktadır; Amerikalı katılımcılarda ise “dürüstlük”, “so- rumluluk sahibi olmak” ve “hırslı olmak” değerleri ilk üç sırada yer almaktadır (akt.Durmuş, 1996). Türk ve Amerikalı katılımcılar arasında değer önceliklerin- deki farklılık bu araştırmada göze çarpmaktadır. Ayrıca “Hırslı olmak” araçsal de- ğeri Ayvalıoğlu’nun araştırmasında Amerikalı katılımcılar için ilk 3 sırada, önce- likli görülürken Çalışkur’un (2008) üniversite öğrencilerinin değerlerini ele aldığı araştırmasında son 3 sıradaki değerler arasında bulunmaktadır.
Ayrıca herhangi bir değerin anlamı da sosyo-kültürel etmenler ve başka muh- temel etmenlere bağlı olarak farklı algılanabilir. Ayvalıoğlu (1978), kendi araş- tırmasındaki Türk araştırma grubu ile A.B.D’li araştırma grubu arasındaki değer farklarını dini ve kültürel etmenlere, benzerlikleri ise Türkiye’nin modernleşme sürecine bağlamıştır (akt.Durmuş, 1996). Kağıtçıbaşı (2007) da kültüre ilişkin çe- şitli tanımlar içinde “paylaşılan sembol ve değerler” ve “davranışları bir sisteme oturtan fikir, uygulama, norm ve anlamlar bütünü” tanımlarına da yer vererek de- ğer ve normların kültürel temelini vurgulamaktadır.
Değerler, belirli bir toplum içinde de zaman ve sosyo-kültürel ve başka muh- temel değişkenlere bağlı olarak da farklılaşabilir. Çileli ve Tezer’in (1998), Roke- ach Değerler Envanteri’nden yararlanarak Türk üniversite öğrencilerinin yaşam yönelimleri ve değer yönelimlerini ele aldıkları araştırmada, 285 üniversite öğren- cisinin genel dağılımı içinde en önemli amaçsal değerler, “aile güvenliği”, “iç hu- zur”, “mutluluk” ve “kendine saygı” olarak belirlenmiş; en az önemli amaçsal de- ğerler “rahat bir yaşam”, “heyecanlı bir yaşam”, “güzellikler dünyası” ve “ulusal
güvenlik” olarak tespit edilmiştir. En önemli araçsal değerler “özgürlük”, “dürüst- lük”, “cesaretli olmak” ve “affedicilik” (bağışlayıcılık) olarak yer almakta; en az önemli araçsal değerler ise “temizlik”, “hayal gücü kuvvetli olmak”, “hırslı ol- mak” ve “itaatkarlık” biçiminde sıralanmaktadır. Çalışkur’un (2008) araştırma- sında, Çileli ve Tezer’in araştırmasında olduğu gibi ilk 3 amaçsal değer aynı şe- kilde yer almaktadır; ancak en son sırada yer alan değerler açısından Çalışkur’un araştırmasında “heyecanlı bir yaşam”, “zevk” ve “güzellikler dünyası” bulun- makta ve böylece iki araştırmada bazı farklı sonuçlara ulaşıldığı görülmektedir. Araçsal değerler ele alındığında, Çalışkur’un araştırmasında “dürüstlük”, “man- tıklı olmak” ve “sorumluluk sahibi olmak” ilk 3 sırada tercih edilen değerlerdir; Çileli ve Tezer’in araştırmasıyla karşılaştırıldığında sadece “dürüstlük” değerinin önce tercih edilen değerler arasında sıralamasının değişmediği diğer iki öncelikli değerin ise değiştiği görülmektedir. Çalışkur’un araştırmasında son 3 sırada bulu- nan araçsal değerler “itaatkarlık”, “muktedir olma” ve “hırslı olmak” tır; Çileli ve Tezer’in araştırmasında ise 1 değer hariç “hırslı olmak” ve “itaatkarlık” son de- ğerler arasında sıralanmaktadır.
Geçerlik analizlerinde kullanılan yöntemlerden biri, yapı geçerliğini belir- lemek üzere yapılan Faktör Analizi’dir (Büyüköztürk, 2011). Rokeach Değer- ler Envanteri’nin Türkiye geçerlik çalışmaları dahilinde, istatistiksel analizlerde bulunan puan dağılımın normalliği ve evren parametresinde çok boyutlu bir de- ğişken olup olmadığının sınanması sonucunda elde edilen değer, çalışma grubu- nun eleman sayısının faktör analizi yapmak için yeterli olduğunu göstermektedir. Yine geçerliğin sınanması için yapılan Barlett test sonucunda da anlamlı bir so- nuç elde edilmiştir. Elde edilen bu sonuca göre ölçümlenmeye çalışan değişkenin evren parametresinde çok boyutlu bir değişkenden geldiği anlaşılmaktadır. Roke- ach Değerler Envanteri’nin yapı geçerliği için yapılan faktör analizinde yedi fak- tör grubuna bağlı faktör yükleriyle anlamlı ilişkiler elde edilmiştir. Ancak Türkiye ve orijinal faktör analizi sonuçları karşılaştırıldığında faktör yüklerine göre dağı- lan değerler, orijinal formda Türkiye formundan daha farklı bir profil göstermek- tedir. Her bir faktör tek tek ele alındığında orijinal formla Türkiye formunda fak- tör gruplarına yüklenen değerler birbirinden farklıdır. Sadece Faktör 1’deki Acele değerler/Geciktirilen ödül değerleri bazında rahat bir yaşam ve zevk değerlerinin pozitif yüklü anlamlı ilişki göstermesi her iki formda da ortaktır. Faktörlere bağlı değerlerin bu derece farklılık göstermesi, değerlere yüklenen anlamların kültürlere göre farklı olmasına bağlı olabileceği düşünülmekle beraber, araştırmada ortaya çı- kan bu farklılığın ayrıca araştırılması gereği de bulunmaktadır.
Geçerlik çalışması çerçevesinde ayrıca Rokeach Değerler Envanteri’nin kriter geçerliği ölçülmüştür. Bir testteki puanların belirli bir ölçüt ilişkisini ortaya koyan yöntemlerden biri ölçüt bağımlı (kriter geçerliği) geçerliktir (Büyüköztürk, 2011). Rokeach Değerler Envanteri’nin orijinal el kitabında yer almayan ancak, Türkçe formu için gerçekleştirilen kriter geçerliği çalışmasında toplam 37 kişiye hem Ro- keach Değerler Envanteri, hem de Türkiye koşullarına göre uyarlanmış, geçerli ve güvenilir olan “Değerlerin Tetkiki Testi” verilmiştir. Geçerlik çalışması çerçeve- sinde, Rokeach Değerler Envanteri ile Değerlerin Tetkiki Testi alt boyutları ara- sında yer alan bazı değerler bakımından anlamlı ilişkiler elde edilirken, testlerin amaçsal-politik alt boyutları ve araçsal-ekonomik alt boyutları arasında bir ilişki bulunamadığı görülmektedir. Rokeach Değerler Envanteri ile Değerlerin Tetkiki Testi arasında değer özellikleri bakımından benzerlikler olmakla birlikte, amaçsal değer boyutu ile politik değer boyutu arasında arasında, araçsal değer boyutu ile ekonomik değer ve araçsal değer boyutuyla kuramsal değe boyutu arasında ilişki bulunmamasının muhtemel kaynaklarının yine araştırmacılar tarafından ele alın- masının yararlı olacağı düşünülmektedir. Değerlerin Tetkiki Testi 2007 yılında Özden’in üniversite öğrencilerinin değerlerini incelediği araştırmasında kullanıl- mıştır. Araştırma sonucunda; cinsiyet değişkenine göre üniversite öğrencilerinin değerleri arasında anlamlı farklılık elde edildiği görülmektedir. Üniversite öğren- cilerinin “ekonomik” değerleri erkek öğrencilerde öncelikli görülürken (p<0.05), üniversite öğrencilerinin “estetik” değerleri kız öğrencilerde öncelikli yer almak- tadır (p<0.001) (Özden, 2007).
Rokeach Değerler Envanteri’nin Türkiye’de yürütülen dilsel eşdeğerlik, gü- venirlilik ve geçerlilik sonuçlarına göre envanterin orijinal formundaki gibi, kap- sam sınırları içinde araçsal ve amaçsal boyutlarda değerleri ölçme gücüne sahip olarak uygulanabileceği ortaya çıkmıştır.
KAYNAKLAR
Bilgin, N. ve Araz, A. (1995). Rokeach Değer Envanteri, N. Bilgin (Ed.), Sosyal Psi-
kolojide Yöntem ve Pratik Çalışmalar. İstanbul: Sistem Yayıncılık
Bilgin, N. (2003). Sosyal Psikoloji Sözlüğü: Kavramlar, Yaklaşımlar, Ankara: Bağ- lam Yayıncılık.
Bilsky, W.& Koch, M. (2000). On the content and structure of values: Universals or methodological artefacts? J. Blasius, J. Hox, E. deLeeuw ve P. Schmidt (Eds.),
Social Science Methodology in the New Millennium Proceedings of the Fifth In- ternational Conference on Logic and Methodology, Cologne.
Büyüköztürk, Ş.(2011). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. İstanbul: Pegem Akademi.
Cantez, E. (1977). Kişilik Gelişmesinde Kültür, Çevre ve Sosyo-Ekonomik Faktörler- den Etkilenme, yayınlanmamış doçentlik tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fa- kültesi Tecrübî Psikoloji Kürsüsü İstanbul.
Çalışkur, A. (2008). Üniversite öğrencilerinin yaşam değerleriyle kişilik özellikleri arasındaki ilişki. Yayınlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bi- limleri Enstitüsü.
Çileli, M. ve Tezer, E. (1998). Life and value orientations of Turkish university stu- dents. Adolescence, 33 (129), 219-228.
Durmuş, Ç. (1996). Değerlerin meslek grupları açısından incelenmesi, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Güngör, E. (1998). Değerler Psikolojisi Üzerinde Araştırmalar. (2. basım). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Hitlin, S. & Piliavin, J.A. (2004). Values: Reviving a domant concept. Annual Review
of Sociology, 302 (1), 359-393.
Hofstede, G. (1980). Culture’s Conseqences: International Differences in Work-related
Values. Beverly Hills, CA: Sage.
Kağıtçıbaşı, Ç. (1990). İnsan-Aile- Kültür. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Kağıtçıbaşı, Ç. (1999). Yeni İnsan ve İnsanlar.(10. Basım). İstanbul: Evrim Yayınevi. Kağıtçıbaşı, Ç. (2007). Kültürel Psikoloji. (3. Baskı). İstanbul: Evrim Yayınevi. Kuşdil, E. ve Kağıtçıbaşı, Ç. (2000). Türk öğretmenlerin değer yönelimleri ve Schwartz
değer kuramı. Türk Psikoloji Dergisi, 15 (45), 59-76.
Özden, M.S. (2007). 20-24 yaş arası üniversite öğrencilerinin ve nevrotik öğrencile- rin değerler açısından karşılaştırılması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Mal- tepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özgüven, İ.E. (2003). Psikolojik Testler. Ankara: PDREM Yayınları.
müdürlerİnİn ÖğrenCİlerİn akademİk
Başarisi üzerİndekİ etkİsİnİn
İnCelenmesİ
aydın BalYEr [*]
Yüksel Gündüz [**]
ÖZET
Müdürler, yalnızca okulu yöneten yönetici rolünde değil, aynı zamanda öğretimi yönlendiren, geliştiren lider durumundadır. Öğretim liderliği bu anlamda, okulda öğrenci başarısını arttırmak için müdürün kendisinin bizzat gösterdiği ya da baş- kaları tarafından gösterilmesini sağladığı davranışlar olarak ifade edilmektedir. Buna göre öğretim liderliği öğretmenlerin öğretme, öğrencilerin de öğrenme du- rumlarını doğrudan ya da dolaylı olarak önemli ölçüde etkileme davranışları- dır. Her okulun öğrenciler ve öğretmenler üzerinde olumlu ya da olumsuz etkisi olan bir öğrenme iklimi vardır. Okul sistemleri küreselleşen bu dönemde okul li- derlerini program ve hesap verebilirlik çerçevesinde güçlendirmek yoluyla öğ- renci başarısı üzerinde daha çok yoğunlaşmaktadırlar, Artık okulun başarısı ge- nellikle öğrencilerinin yani çıktılarının kalitesiyle ve nitelikleriyle ölçülmektedir. Bu anlamda birçok araştırmacı okul müdürünün öğrenci başarısı üzerindeki ro- lünün önemli olduğunu vurgulamaktadır. Bu bağlamda yapılan çalışmanın amacı ilköğretim okullarında görev yapan öğretmen görüşlerine göre okul müdürleri- nin öğrencilerin akademik başarısı üzerindeki etkisini ortaya koymaktır. Araştır- mada genel tarama modeli kullanılmıştır. Araştırmanın evrenini 2010-2011 öğre- tim yılında İstanbul ili Kadıköy ve Kartal ilçelerindeki ilköğretim kurumlarında görev yapan 3400 öğretmen; örneklemini ise, evrenden amacına uygunluğu ne- deniyle oransız elaman örnekleme yöntemiyle seçilen 680 öğretmen oluşturmak- tadır. Nicel olarak yürütülen bu araştırmada veriler araştırmacılar tarafından ge- liştirilen 20 maddelik bir ölçekle toplanmıştır. Ölçeğin Cronbach Alfa güvenirlik katsayısı 0,90’dır. Ölçekle elde edilen veriler yüzde, frekans, ortalama, standart
[*] Öğr. Gör. Dr., Yıldız Teknik Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulu
sapma, testi ve tek yönlü varyans analizi ile çözümlenmiştir. Öğretmen görüşle- rine göre müdürlerin öğrencilerin akademik başarısına etkisi “az düzeyinde” ol- muştur. Elde edilen bu sonuca göre, öğretmenlerin, müdürlerin öğrencilerin aka- demik başarısı üzerindeki etkisini algılamalarının oldukça düşük düzeyde olduğu anlaşılmaktadır. Öğretmen görüşleri arasında cinsiyet, yaş, kıdem, eğitim, ödül ve hizmet içi eğitim değişkenine göre anlamlı farklılıklar bulunmamıştır. Öğretmen görüşleri, belirtilen değişkenlere göre farklılık göstermemiştir. Müdürlerin öğren- cilerin akademik başarılarına daha çok katkıda bulunabilmeleri için, müdürlerin öğretmenlerin profesyonel gelişim çabalarını teşvik etmesi, öğretmenlerin öğre- timsel problemler ya da konularla ilgili olarak her an başvuruda bulunacak ortamı sağlaması, okulun akademik hedeflerini öğretmenlerle paylaşması, öğretmenlere profesyonel kaynak ve materyal sağlaması gerekmektedir.
Anahtar Kelimeler: Öğretim lideri, müdür, öğretmen, öğrenci