ABD ile ilişkiler Latin Amerika’nın tarihini uzun bir süredir etkilemektedir. Yüzyıllar sonra Latin Amerika ülkeleri kendi tarihlerini yazabilmek için yeni bir akım başlatmıştır. Amerika kıtasında sol bir kuşak yaratan bu hareket, ABD ve Latin Amerika ilişkilerinde bir dönüm noktası olarak değerlendirilmelidir. Daha önce ABD karşıtı hükümetler tek tek iktidardan düşürülürken, muhalefet ezilirken ve toplumlar diktatörlük tarzı yönetimlere maruz kalırken, Chavez’le başlayan ve 2000’li yıllardan beri devam eden devrimci hareketlerin işbaşına gelişi, bu sefer uzun süreli olacak görünmektedir. Geçmişten farklı olarak, kıtada her ülke kendi liderini çıkarmış ve ona sahip çıkmıştır. Venezüella’da Chavez’e 2002’de yapılan darbe girişimi ve Bolivya’da zengin kentlerin ayrılma isteğine karşı Morales’e verilen destek bunun örneklerindendir. ABD’nin “domino taşı teorisi” aradan geçen yarım yüzyıldan sonra ABD aleyhine gerçek olmuştur. Daha önce Fidel Castro’nun böyle bir sonuca yol açmasından endişe edilerek SSCB’ye karşı, ABD’yi koruma amaçlı olarak kullanılan bu politik söylem, Soğuk Savaş süresince ve 1990’larda ABD’nin Latin Amerika’ya tamamen hâkim olma çabasının söylemi olmuştur. 2000 sonrası dönemde ise ABD karşısında bir ülkenin kazanılmasıyla, diğer ülkelerde kazanılmaya başlanmıştır.
Soğuk Savaş hâkim ideolojiler dışında herhangi bir politik söyleme müsaade etmezken, XXI. Yüzyılın başında Latin Amerika kıtasında yeni ideolojiler ortaya çıkmıştır. ABD’nin neoliberalizminden ve SSCB’nin bürokratik komünizminden ayrı bir yol izleyen bu ideolojiler, kıtanın kendi geçmişiyle olan bağını da kurmasını sağlamıştır. Devrimci bir geçmişe sahip olan kıtada ilk önce Avrupa daha sonra da Amerikan emperyalizmine karşı yürütülen mücadele Soğuk Savaş’ın bitiminden 20 yıl sonra olsa da karşılığını bulabilmiştir. Simon Bolivar’ın 1825’te verdiği bağımsızlık mücadelesinden farklı olarak, XX. yüzyılda ekonomik ve askeri yaptırımlarla mücadele eden Latin Amerika kıtası, Castro’dan sonra sol için başka seçenekler de sunmaya başlamıştır. Tüm bu gelişmeler kıtaya Monroe Doktrini çerçevesinde bakan ABD yönetiminde huzursuzluk yaratmıştır. Soğuk Savaş döneminde ABD Latin Amerika ilişkileri ABD tarafından belirlenirken, son dönemde bu durum tersine dönmüş ve ilişkilerde Latin Amerika ülkeleri belirleyici hale gelmiştir. Latin Amerika’da devrimci ve reformcu hükümetler iktidara gelince kendi toplumlarını dikkate almaya başlamışlar ve her konuda ABD’nin tarafını tutmak yerine diğer Latin Amerika ülkeleriyle ortak hareket etmeye başlamışlardır.
2000’li yıllar hem ABD hem Latin Amerika için farklı politikalara yönelme döneminin başlangıcı olmuştur. 11 Eylül saldırılarıyla ABD eski saldırgan tutumuna geri
dönerken Latin Amerika’da değişen hükümetler de önceki hükümetlerin aksine kendi politikalarına daha sıkı bir şekilde bağlı kalmışlardır. Soğuk Savaş’tan itibaren geçen süreçte ulus-devletlerin belli güçlerin egemenliği altında değil, tek tek uluslar arası arenada var olmaya başlamaları ve sorunlarının da uluslar arası hale gelmesi, çözümün tek bir kaynaktan dayatılmasını imkansız hale getirmiştir. Bu da ABD’nin Latin Amerika üzerindeki politikalarının zayıflamasının nedenlerinden biridir.
11 Eylül 2001’de ABD’ye düzenlenen saldırı ABD’nin “biz ya da onlar” şeklinde yine bir çift kutuplu dünya yaratma eğilimini ortaya çıkarmıştır. SSCB’nin olmadığı bir ortamda tek süper güç olma hedefini ortaya koyan ABD, Latin Amerika’da yaşanan gelişmelere de kayıtsız kalmamıştır. Geçen süre zarfında ABD politikalarından oldukça uzaklaşan Latin Amerika ülkeleri de ABD’nin tepkisiyle karşılaşmıştır. Post-cold War era (Soğuk Savaş Sonrası Çağı) olarak adlandırılan ve SSCB’siz bir Soğuk Savaş döneminin ortaya çıktığı 2001 yılından itibaren Latin Amerika ülkeleri tekrar Soğuk Savaş döneminde olduğu gibi değerlendirilmeye başlanmıştır. ABD’nin güvenliğinin birinci konu olarak ele alınması ve diğer konuların ikinci plana atılması, Latin Amerika’da ortaya çıkan devrimci hükümetlerin meşruiyetinin ABD tarafından tartışılmaya açılmak istenmesine neden olmuştur.
ABD’nin Latin Amerika’ya yönelik yaptırımları son dönemde karşılıklı hale dönüşmüştür. Bunlara ekonomik, siyasi ve askeri bir çok konu dahildir. Şu anda Latin Amerika’da değişen iktidarlar da ABD’ye karşı yaptırım uygulamaya başlamışlar, bu da birçok alanda ABD ile karşı karşıya gelmelerine neden olmuş ama genel olarak uluslararası alanda Latin Amerika ülkelerinin söz sahibi hale gelmelerini sağlamıştır.
2000’li yıllarla birlikte Latin Amerika’da da Soğuk Savaş sonrası ABD güvenliğine yönelik askeri yapılanmaların ve IMF tarafından uygulanan ekonomi programlarının kötü sonuçlarının ortaya çıkması ve tepki oluşturması, bu ülkelerin ABD’nin politikalarından uzaklaşmasına ve bu politikalara muhalefet etmesine neden olmuştur. Chavez’le en yoğun seviyesine ulaşan bu muhalefet günümüze kadar birçok Latin Amerika ülkesinde işbaşına gelmiştir. Her birinin toplumsal desteği azımsanmayacak boyuttadır.
2000’den itibaren ABD’de ve Latin Amerika’da yaşananlar kıtanın kuzey ve güneyini birbirinden ayırmıştır. Ekonomik ve politik yönden farklı bir yol seçilmiş olması iki tarafın birbirine karşı yaptırımlar ortaya koymasına neden olmuştur. ABD’nin süper güç olarak askeri ya da ekonomik yollarla müdahale etme imkânlarının ortadan kalkması Latin
Amerika ülkelerinin daha rahat hareket etmesini sağlamıştır. ABD’nin kıtadan çıkarak dünyanın farlı yerlerinde hâkim olma iddiası ve buna yönelik Afganistan ve Irak işgalleri de, peşinden yoğun eleştirileri de getirmiştir. Bu işgaller ABD’nin her türlü söyleminin kuşkuyla karşılanmasına neden olurken Latin Amerika ülkeleri de ABD’nin etki alanından bu eleştirilerin de katkısıyla kurtulmuştur.
2000 sonrası Latin Amerika-ABD ilişkilerinde Latin Amerika biraz daha avantajlı konuma geçmiştir. Kıta içindeki siyasi, ticari ve askeri işbirlikleri ABD’nin dışlanmasına neden olurken ABD’ye yönelik birer yaptırıma da dönüşmeye başlamıştır. Askeri olarak müdahale etme imkânı gittikçe azalan ABD, kıtadaki muhalif ülkeleri desteklese de bundan bir sonuç alması mümkün görünmemektedir. Ekonomik olarak da IMF ve DB’nın Latin Amerika’daki varlıklarının sona ermesi ve petrol ve doğalgaza sahip devrimci hükümetlerin sosyal politikalara ağırlık veren ekonomi politikaları izlemeleri önümüzdeki dönemlerde ABD ekonomisinin zarar görmesine sebep olabilir. Siyasi olarak da kıta içinde ve dışında işbirliklerinin artması, ABD’nin Latin Amerika’daki devrimci hükümetlere yönelik eleştirilerini desteksiz bırakmaktadır ve devrimci hükümetlere yönelik ekonomik ve siyasi kampanyalar başlatması kısa dönemde bir sonuç verecek gibi görünmemektedir.
Latin Amerika’da ortaya çıkan sol kuşak kıtanın kendi kaderini kendisinin belirlemesini temel almıştır. ABD ve Latin Amerika arasındaki yaptırımlar artsa da Latin Amerika geçmişteki bağımlılığından kurtulmuş ve kuzeyden bağımsız bir yer olmaya başlamıştır. Bu yaptırımlar gün geçtikçe ABD aleyhine dönmektedir. Latin Amerika dünya siyasetinde şimdilik yeterli bir güç oluşturmamaktadır ama gelişmeler göstermektedir ki kıta bundan da çok uzak değildir.
KAYNAKÇA:
AKDEVELİOĞLU, Atay- ORAN, Baskın vd. (2002), Türk Dış Politikası Kurtuluş
Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar Cilt 1, (Ed: Baskın Oran),
İstanbul: İletişim Yayınları.
AKDEVELİOĞLU, Atay - ORAN, Baskın vd. (2002), Türk Dış Politikası Kurtuluş
Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar Cilt 2, (Ed: Baskın Oran),
İstanbul: İletişim Yayınları.
BURROWS, Gideon. (2003), Silah Ticareti Kılavuzu Kim Satıyor, Kim Alıyor, Kim
Ödüyor?, (Çev.: Hayrullah Doğan), İstanbul: Metis Yayınları.
CHOMSKY, Noam. (1995), Dünya Düzeni Eskisi: Yenisi, (Çev: Ali Çakıroğlu, Tuncay Birkan), İstanbul: Metis Yauınevi.
CHOMSKY, Noam. (1993), Medya Gerçeği, (Çev:Abdullah Yılmaz), İstanbul: Tüm Zamanlar Yayıncılık.
CHOMSKY, Noam. (2000), Terörizm Kültürü ABD Terörü, (Çev: Taha Cevdet), İstanbul: Pınar Yayınları.
GALEANO, Eduardo. (2006), Latin Amerika’nın Kesik Damarları, (Çev.:Atilla Tokatlı, Roza Hamken) İstanbul: Çitlembik Yayınları.
GALEANO, Eduardo. (2006),Tepetaklak, (Çev:Bülent Kale), İstanbul: Çitlembik Yayınları.
GRET, Marion – SINTOMER, Yves. (2004), Porto Alegre Farklı Bir Demokrasi Umudu, İstanbul: İthaki Yayınları.
HARNECKER, Marta. (2006), Hugo Chavez Venezuela Devrimini Anlamak, (Çev:Aysun Akgün), İstanbul: Güncel Yayıncılık.
KÜRKÇÜGİL, Masis. (2005), Hugo Chavez ve Devrimde Devrim, İstanbul: Agora Kitaplığı.
KÜRKÇÜGİL, Masis. (2007), Devrimden Devrime Bolivya, İstanbul: Yayın Yayıncılık. MERT, Ali. (2005), Venezüella’da Neler Oluyor Hugo Chavez ve Bolivarcı Devrim,
PETRAS, James. (2004), Küreselleşme ve Direniş, (Çev.: Ali Ekber) İstanbul: Mephisto Basım Yayın.
PETRAS, James. (2005), Sağ Sol Kutuplaşması Latin Amerika ve Emperyalizm, (Çev.: Emel Coşkun) İstanbul: Mephisto Basım Yayın.
RABY, D.L. (2006), Demokrasi ve Devrim Günümüzde Latin Amerika ve Sosyalizm, (Çev.: Ertan Günçiner), İstanbul: Yordam Kitap.
ŞENSES, Fikret. (2003), Küreselleşmenin Öteki Yüzü Yoksulluk, İstanbul: İletişim Yayınları.
ŞENSEVER, Levent. (2003), Dünya Sosyal Forumu Aşağıdan Küreselleşme Hareketi ve
Küresel Direniş, İstanbul: Metis Yayınları.
TEMELKURAN, Ece. (2006), Biz Burada Devrim Yapıyoruz Sinyorita, İstanbul: Everest Yayınları.
VELTMEYER, Henry – O’MALLEY, Anthony. (2007), Neoliberalizmi Aşmak Latin
Amerika’da Kitle Merkezli Kalkınma Kavramlar, Deneyimler ve Çıkarılacak Dersler, (Çev.: Barış Baysal, Emel Kahraman), İstanbul: Kalkedon Yayınları.
YEĞİN, Metin. (2006), Patronsuzlar, İstanbul: Versus Kitap.
MAKALELER:
CHOMSKY, Noam. “Latin america and Asia Are at Last Breaking Free of
Washington’s Grip”, The Guardian, 15 Mart 2006
CHOMSKY, Noam. “South America: Toward an Alternative Future”, International Herald Tribune, 5 Ocak 2007.
İNSEL, Ahmet. “Zengin Bölge Ayrılıkçılığı”, Radikal İki, 11 Mayıs 2008
KÖSEOĞLU, Beril. “Latin Solunun Farklı Yüzleri Evo Morales”, Radikal Gazetesi, 2 Mart 2006.
MAVİOĞLU, Ertuğrul. “Havana Notları”, Radikal Gazetesi, 25 Eylül 2006
SERTEL, Yıldız. “Latin Amerika’da Devrim”, Cumhuriyet Gazetesi, 11 Ocak 2007.
SÜRELİ YAYINLAR:
Birikim Dergisi, Sayı 203: Latin Amerika Haritanın Sol köşesi, Mart 2006
Praksis Üç Aylık Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 14: Latin Amerika Dersleri: Neoliberalizm, Krizler ve Toplumsal Mücadele, 2006
Radikal Gazetesi Birgün Gazetesi
İNTERNET ADRESLERİ:
CHOMSKY, Noam. “From Bolivia to Baghdat: Creating Another World in a Time of War, Empire and Devastation,
http://www.democracynow.org/2006/12/19/from_bolivia_to_baghdad_noam_chom sky, (04.02.2008).
CHOMSKY, Noam. “Latin America Declares İndepence”, http://www.chomsky.info/articles/20061003.htm (29.11.2007)
CHOMSKY, Noam. “New World Relationships”, http://www.chomsky.info/articles/ 20060310.htm, (29.11.2007)
ERTUNA, Can. “Petrol Zengini Venezüella ABD’ye Kafa Tutuyor”, http://www.cnnturk.com/OZEL_DOSYALAR/haber_detay.asp?pid=1483&haberid =180089 (09.12.2007)
ERTUNA, Can. “Latin Amerika için Bolivarcı Alternatif” (ALBA), http://www.cnnturk.com/OZEL_DOSYALAR/haber_detay.asp?pid=1483&haberid =10092, (15.05.2008)
FUENTES, Federico. “Bolivya’nın Yeni İsyanı”, www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=2582, (12.02.2008)
GÖKSU, Cüneyt. “Bolivya’da Ulusallaştırma Süreci ve Bölgeye Etkileri”, http://www.latinbilgi.net/index.php?eylem=yazi_oku&no=626, (12.11.2007)
KLARE, Michael ve David ANDERSEN. “A Scourge Of Guns: The Diffusion of Small Arms and Light Weapons in Latin America”, www.fas.org/asmp/library/scourge/scourge-ch4.pdf (11.03.2008)
MACARTHUR, John R. “The Vast Power of the Saudi Lobby”, http://harpers.org/archive/2007/04/jrm-pubnote-20070417, (22.12.2007)
SALAZAR, Luis Suarez. “Küba’nın Dış Politikası ve ALBA”, http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=4660 (02.03.2008)
STOKES, Doug. “US Military Doctrine and Colombia’s War of Terror”, http://www.zmag.org/znet/viewArticle/11634 (13.02.2008)
WESTON, Fred. “Chavez Kapitalizme Karşı Alınacak Radikal Önlemleri Açıkladı” http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=9378 (05.12.2007).
ALBA: Bolivarian Alternative for Latin America and The Caribbian, http://www.venezuelanalysis.com/analysis/339 (03.03.2008).
Amerikan Devletleri Örgütü, http://tr.wikipedia.org/wiki/Amerikan _Devletleri_Örgütü (24.12.2007).
Başkan Bush’un Latin Amerika Gezisi Üzerine – Amy Goodman’ınGreg Grandin ve StevenElnner’laSöyleşisi
http://www.latinbilgi.net/index.php?eylem=yazi_oku&no=1022 (23.12.2007). Bolivya, http://tr.wikipedia.org/wiki/Bolivya (29.12.2007).
Bolivia to Vote on President's Rule, http://english.aljazeera.net/NR/exeres/A9B558CD- 2046-41A1-B1BC-48FD85E1385A.htm, (09.05.2008).
Boris Yeltsin, http://en.wikipedia.org/wiki/Boris_Yeltsin, (13.01.2008). Caracazo, http://en.wikipedia.org/wiki/Caracazo, (15.03.2008).
Chavez Plans Sell-off of US Oil Refineries, http://www.jamaica- gleaner.com/gleaner/20070501/business/business1.html, (16.04.2008).
Chavez’den Radikal Ekonomik Kararlar, http://www.ntvmsnbc.com/news/441696.asp, (04.04.2008).
Chavez’den Silahlanma Atağı”, http://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2006/07/060726_chavez_russia.shtml, (13.03.2008).
Chavez’in Fendi Colomb’u Yendi”, http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=131135&tarih=14/10/2004,
(09.12.2007).
Chavez Threatens To Nationalize Nestle and Parmalat Plants in Venezuela, http://www.venezuelanalysis.com/news/3153 (12.03.2008).
Chavez Warns that Bolvia is Being Destabilized by U.S. Just as Venezuela, http://www.venezuelanalysis.com/news/2593 , (13.01.2008)
Civil Society Organizations on The Road To The Construction of The South American
Community of Nations, www.commonfrontiers.ca/Bolivia/documents/HSA_declaration_Nov22_06.html,
(03.02.2008)
Ernesto Che Guevera, http://tr.wikipedia.org/wiki/Ernesto_Che_Guevera (15.12.2007) Evo Morales, http://tr.wikipedia.org/wiki/Evo_Morales (15.12.2007).
Evo Morales Referandum İstedi, http://www.ntvmsnbc.com/news/445696.asp, (09.05.2008). Fact Sheet: Arbitration Betweeen ExxonMobil And Venezuela,
http://www.venezuelanalysis.com/analysis/3174 (14.03.2008). Güney-Güney İşbirliği, http://www.dpt.gov.tr/ssk/tcdc/ggi.htm, (19.04.2008)
Güney Amerika Birliği (UNASUR) Kuruldu, http://www.latinbilgi.net/index.php?eylem=yazi_oku&no=1891, (26.05.2008).
History of Peru, http://en.wikipedia.org/wiki/History_of_Peru, (18.12.2007). Hugo Chavez, http://tr.wikipedia.org/wiki/Hugo_Chavez(22.12.2007).
Irangate, www.tiscali.co.uk/reference/encyclopedia/hutchinson/m0020627.html (25.12.2007).
Jacobo Arbenz Guzman, http://en.wikipedia.org/wiki/Jacobo_Arbenz_Guzm%C3%A1n, (10.12.2007).
Latin Amerika’nın Gündemi (21-31 Ocak 2008), http://www.latinbilgi.net/index.php?eylem=yazi_oku&no=1561, (13.02.2008).
London Court Rules in Favor of Venezuela in Dispute With Exxon, http://www.venezuelanalysis.com/news/3283 (14.03.2008).
Nikaragua, http://en.wikipedia.org/wiki/Nicaragua, (22.02.2008). NSC 68, www.fas.org/irp/offdocs/nsc-hst/nsc-68.htm (11.02.2008). Peru, http://tr.wikipedia.org/wiki/Peru (04.12.2007).
Petrocaribe, http://en.wikipedia.org/wiki/Petrocaribe, (03.03.2008).
Sol İttifak Peru’yu Kızdırdı,
http://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2006/01/060106_peru-chavez.shtml, (25.12.2007).
Summit of The Bolivarian Alternative (ALBA) concludes in Venezüela, http://www.venezuelanalysis.com/news/3104 (03.02.2008)
The Cold War, http://www.jfklibrary.org/Historical+Resources/JFK+in+History/The+Cold+War.h
tm, (18.02.2008).
Túpac Amaru Revolutionary Movement, http://en.wikipedia.org/wiki/T%C3%BApac_Amaru_Revolutionary_Movement,
(15.01.2008).
U.S. Department of State, “Annual Threat Assesment and U.S. National Security Challenges, http://www.state.gov/s/inr/rls/79065.htm, (15.03.2008).
U.S. National Security Strategy Cites Venezuela as a Challenge”, http://www.venezuelanalysis.com/news/1664, (15.03.2008).
Venezüella, http//tr.wikipedia.org/wiki/Venezuela (03.12.2007).
Venezuela Calls On Exxon To Resume Arbitration Process, http://www.venezuelanalysis.com/news/3179 (14.03.2008).
Venezuela and China Sign 19 Coorperation Agreements, http://www.venezuelanalysis.com/news/908, (15.02.2008).
Venezuela and Iran Increase Economic Integration, http://www.venezuelanalysis.com/news/2480, (13.03.2008).
Venezuela Declares Solidarity eith Bolivia’s Government in Face of Separatist Effort, http://www.venezuelanalysis.com/news/3409, (05.05.2008).
Venezuela, Ecuador, Argentina Strengthen Ties, Embark on "True Geopolitical Shift", http://www.venezuelanalysis.com/news/3248, (06.03.2008).
Venezuela, Nicaragua Propose Joint Military Force For Latin America, http://www.venezuelanalysis.com/news/3105 (28.03.2008).
Venezüella Petrol Endüstrisi Zorluklarla Karşı Karşıya, http://www.latinbilgi.net/ index.php?eylem=yazi_oku&no=1207 (25.01.2008).
Venezuelan State Oil Company Suspends All Business Relations with Exxon, http://www.venezuelanalysis.com/news/3147, (12.02.2008).
Venezuela Strikes £500m Deal to Buy Russian Submarines, http://www.guardian.co.uk/world/2007/jun/15/venezuela.lukeharding,
(22.12.2007).
Zorunlu Kısırlaştırma Skandalı, http://www.evrensel.net/02/07/26/dunya.html, (23.12.2007) 2008 “The Year of Solutons” to Persistent Problems, Says Venezuela’s Chavez,
http://www.venezuelanalysis.com/news/3057, (11.01.2008) http://english.aljazeera.net www.chomsky.info www.wikipedia.org. www.venezuelanalysis.com KİŞİ VE KURUM