Ildırı ve Gerence körfezlerini çevreleyen kıyı alanlarındaki faaliyetler ve bu faaliyetlerin oluĢturduğu besi yüklerinin gösterilmesi açısından önemli olan bu çalıĢma ile, her bir faaliyet alanının ayrı ayrı ve tüm faaliyetlerin birlikte oluĢturduğu baskı gösterilmiĢtir. Büyük bir kısmı doğal sit olan bu karasal alanlarda, sit kararlarına rağmen rant amaçlı ikincil konut yapımı, yoğun turizm faaliyeti ve buna bağlı oluĢan kıyı bölgesinin aĢırı kullanımı, azda olsa yapılan tarımsal faaliyet ve gübre kullanımı, mevcut Ģehir yerleĢimi ve akuakültür alanları yürütülen önemli faaliyetler arasındadır.
ÇalıĢma sonunda elde edilen verilerde bölgenin akuakültür alanlarının yoğun kullanımında olması ve bunun getirdiği aĢırı baskının bölgenin en önemli sorunu olduğu görülmektedir. Bu faaliyetlerden kaynaklanan yük alana gelen toplam besi yükünün azot için % 88 ini fosfor içinse %82 sini oluĢturmaktadır. Diğer arazi kullanım faaliyetlerinden turizm, tarım, ikincil konutlar ve yerleĢik nüfustan kaynaklı baskı ön plana çıkmakla beraber balık çiftliklerinden gelen yük yanında bu yükler oldukça küçük kalmaktadır.
OluĢturulan senaryolara göre bu oranlar değiĢse de değiĢim çok küçük düzeyde kalmakta ve balık çiftlikleri en büyük baskı unsuru olma pozisyonunu korumaktadır. ġekil 5.1 ve ġekil 5.2 de oluĢturulan II senaryo için hesaplanan azot ve fosfor değiĢimleri gösterilmiĢtir. Atık suların hiç arıtılmadan ve % 25 arıtılarak alıcı ortama deĢarj edildiği varsayımıyla oluĢturulan bu senaryolarda, arıtım sonucu oluĢan yükmiktarındaki azalma gösterilmek istenmiĢtir.
ġekil 5.1 Senaryo I ve II ye göre tüm alanlardan gelen azot yükleri
Yayılı kaynaklardan gelen yükün senaryolarda sabit olması nedeni ile değerlerinde bir değiĢme olmamıĢtır. Noktasal kaynaklardaki değiĢim ise atıksuyun arıtılma oranı kadar olmuĢtur. Bu alanlardan oluĢan atık suyun % 100 arıtılması yada kanalizasyon Ģebekesine dahil edilmesi durumunda oluĢturacakları yük sıfıra yakın olacaktır.
Senaryolarda görülen balık çiftliklerinden kaynaklı yük değiĢimi ise hesaplama yöntemi ile ilgilidir. Literatürden alınan iki farklı yük hesaplama yöntemi arasındaki farkı göstermesi açısından önemli bir değerdir.
ÇalıĢmada yapılan hesaplamalar literatürden alınan referans değerlere göre yapılmıĢtır. Veriler gerçek zamanlı ölçüm sonuçlarını göstermemektedir. Yayılı kaynaklardan gelen yükün değiĢimi yağıĢa göre değiĢmektedir. Yaprak döküm ayları ve kıĢ aylarındaki yağıĢla beraber bu alanlarda oluĢan yükün kısa bir zaman dilimi içinde alana girmesi muhtemeldir. Hesaplamalarda referans değerlerin yıl bazında olması nedeni ile aylık bazda çalıĢma yapılmamıĢtır. Noktasal kaynaklı yüklerin değiĢimi de birçok farklı etkene bağlı olup gerçek zamanlı verilere ulaĢabilmek için bölgede kapsamlı bir araĢtırma yapılması gerekliliği görülmektedir. Balık çiftliklerinden gelen yük hesaplamalarında kullanılan iki farklı yöntem, literatürde kullanılan farklı referans değerlerinin, farklı sonuçlar çıkarmasını göstermesi açısından önem arz etmektedir. Ayrıca balık çiftliklerinden kaynaklı yüklerde; uygulanan yem miktarı, yemleme sıklığı, ortam akıntısı gibi faktörler oluĢacak yük miktarını arttırabilecek veya azaltabilecek etkilerdir.
Tarım alanlarının fazla olmaması yayılı kaynaklardan gelen yük miktarının fazla olmamasının en büyük nedenidir. Bölgede orman alanları zamanla bozularak bozuk orman vasfındaki makilik alanlara dönüĢmektedir. Büyük bir çoğunluğu doğal sit kapsamında olmasına rağmen alanda yoğun bir ikincil konut ve ĢehirleĢme baskısı mevcuttur. Büyük araziler içinde yapılan villalar doğal alanları tahrip ederek geriye dönüĢü imkansız zararlar vermektedirler. Bu tahribatın zamanla bölgedeki erozyonu tetikleyerek yağıĢlarla körfeze taĢınan yük miktarının artmasına neden olacağı muhtemeldir.
Ildırı, Germiyan yönüne doğru geliĢmekte olan ikincil konutlar ve Ģehir yapılaĢması bu bölgede kanalizasyon Ģebekesi olmaması ve oluĢan atıksu yükünün yeterince denetlenmemesinden kaynaklı, alıcı ortama direkt verilmesi nedeni ile bir baskı oluĢturmaktadır. Kanalizasyon Ģebekesinin geniĢlemesi ve bütün ilçeyi kapsamasının ikincil konutlardan kaynaklanan bu yük riskini ortadan kaldıracağı düĢünülmektedir.
Bu çalıĢma kapsamında CBS kullanılarak kısıtlı veri kaynakları ile kıyı bölgesindeki faaliyetlerden kaynaklanan kirlilik yükünün hesaplanabileceği gösterilmek istenmiĢtir. Farklı kaynaklardan gelen yükler ayrı ayrı gösterilerek her bir faaliyetin deniz ekosistemini ne kadar etkilediği çalıĢmanın en önemli göstergesidir. Turizmin doğal güzelliklerle geliĢtiği ve bu doğal güzelliklerin tercih sebebi olduğu düĢünülürse hem balık çiftliklerinin hem de turizmin kendisinden kaynaklı aĢırı kullanımın kendisine zarar vermesi ekonomisi turizme dayalı ÇeĢmenin ileriye yönelik planlama yapmasını zorunlu kılmaktadır.
Bütün bu aktiviteleri izleyebilmek, bu aktivitelerden kaynaklı yükü analiz edebilmek ve oluĢabilecek sorunlara doğru müdahale edebilmenin yerel yöneticiler için önemli bir avantaj olduğu bir gerçektir Yerel yöneticilerin BKAY ve Sürdürülebilir Kalkınma çerçevesinde yapmak istedikleri ileriye yönelik planlamalarda bu tip araĢtırmaların önemi vurgulanmak istenmiĢtir. BKAY çerçevesinde yapılacak planlamalar ile sektörlerin birbirleriyle çatıĢmadan aynı anda faaliyet göstermeleri sağlanabilir. Bölgeyle ilgili yaptırılacak düzenli bilimsel çalıĢmalar ve BKAY çerçevesinde yapılacak çalıĢmalara tüm sektörlerin katılımının sağlanması için yerel yöneticilere önemli görevler düĢmektedir.
ÇalıĢmanın en önemli ve en zor kısmı veri toplama kısmı olmuĢtur. ÇeĢme belediyesi veri toplamada ne kadar yardımcı olduysa Alaçatı belediyesi istenilen bilgi ve dokümanları vermemek için o kadar zorluk çıkartmıĢ bazı verilere ulaĢılamamıĢtır. Aynı Ģekilde Alçesunun her türlü yardımlarına karĢılık TedaĢ
yetkililerin abone sayısı gibi çok basit bir bilgiyi bile vermek istememesi ülkemizde istenilen veriye ulaĢmanın zorluğunu ortaya koymuĢtur. Ülke genelinde bir veri tabanı olmaması olan bilgiye ulaĢmanın zorluğu, Kıyı Bölgesi Yönetimi ve Coğrafi Bilgi Sistemleri gibi veriye dayalı yapılan bu tip çalıĢmalarda çalıĢma yapmayı zorlaĢtırmaktadır.
KAYNAKLAR
Akyurt, H. (2008). Turizm Bölgesine Yönelik Talebi Etkileyen Faktörlerden İmaj ve Çeşme Örneği. Doktora Tezi. Ġzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Alaçatı ÇeĢme Su ĠĢletmeleri A.ġ. (ALÇESU), (2009). Çeşme İlçesi Kanalizasyon Şebekesi Haritası ve Koordinatları
Alaçatı ÇeĢme Su ĠĢletmeleri A.ġ. (ALÇESU), (2009). Çeşme İlçesi Su ve Atıksu Abone Sayıları
Alaçatı ÇeĢme Su ĠĢletmeleri A.ġ. (ALÇESU), (2009). Çeşme İlçesi Su ve Atıksu Kullanım Değerleri
Arslan, M. (1988). Kıyısal Alanlarda Rekreasyonel Planlama I. Ders Notu. Ankara: Ankara Üniversitesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü.
Balaban, A.B. (2007). Kıyı Alan Yönetimi Kapsamında Kültür Balıkçılığının Sorunları Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi. Ġzmir: Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
Ceylan, T. (1995). Sürdürülebilir Kalkınma, Gelişme İktisadı. Ġstanbul: Beta Basım Yayın A.ġ.
CoastLearn, (2009). Geografic Information Systems Modules, (GIS). 15.12.2009, http://www.coastlearn.org/gis.
ÇeĢme Belediyesi, (2009). Çeşme İlçe Bilgileri. 12.04.2009, http://www.cesmebelediyesi.com/index.php?page=gezilecek
ÇeĢme Ġlçe Tarım Müdürlüğü (ÇĠTM), (2008). İlçe Tarımsal Faaliyetinin Değişim ve Karakteristiği Raporu
ÇeĢme Kaymakamlığı, (2009). Çeşme İlçe Bilgileri. 12.04.2009, http://www.cesme.gov.tr/default_B0.aspx?content=50
ÇeĢme Liman Müdürlüğü, (2009). Günlük Tur Tekneleri Verileri
ÇeĢme Turizm DanıĢma Müdürlüğü (ÇTDM), (2009). Çeşme Turistik İşletmeleri ve Kapasite İstatistikleri
ÇeĢme Turizm DanıĢma Müdürlüğü (ÇTDM), (2009). Turistik İşletmelerde Konaklayan Turist İstatistikleri
Çevre ve Orman Bakanlığı Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü (DMGM), (2009). Çeşme 1975-2008 Yıllarına Ait İklim Verileri
Çevre ve Orman Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Planlama Genel Müdürlüğü (ÇDP), (2006). Manisa – Kütahya – İzmir Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı
Dardanel Su Ürünleri A.ġ., (2010). Karaburun Çipura – Levrek Yetiştirme Tesisi Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) Nihai Raporu.
Duru, B. (2003). Kıyı Politikası: Kıyı Yönetiminde BütünleĢik YaklaĢımlar ve Ulusal Kıyı Politikası. Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları Tezler Dizisi (13), 69-93.
Erol, O. (1993). Türkiye Kıyılarının Doğal Niteliği, Kıyının ve Kıyı Varlıklarının Korunmasına ĠliĢkin “Kıyı Kanunu” Uygulamaları Konusuna Jeomorfolojik YaklaĢım. Kıyılarımız, Mevzuat-Planlama ve Uygulama Semineri. Trabzon. s. 33- 62.
Eryalçın, K. M., ġener, E. ve Erdoğan, G. (2007). Deniz Balıkları YetiĢtiriciliğinin Türkiye'nin Ege ve Akdeniz Kıyılarındaki Etkisi ve Alternatif alanların Tespiti. İstanbul Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 24, 21-37.
Fisunoğlu, M. (Ed.). (1997). Sürdürülebilir Kalkınmanın Uygulanması; Sürdürülebilir Kalkınma ve Ekonomi. Ankara: Türkiye Çevre Vakfı Yayınları.
Google Earth, (2009). Çeşme İlçesi Google Earth Görüntüleri
Harita Genel Komutanlığı (HGK), (2000). 1/25.000 lik Topografik Haritalar
Hepcan, Ç. C. (2008). Doğa Korumada Sürdürülebilir Bir Yaklaşım, Ekolojik Ağların Belirlenmesi Ve Planlanması: Çeşme-Urla Yarımadası Örneği. Doktora Tezi. Ġzmir: Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
Ġzmir Ġl Tarım Müdürlüğü, (2007). Çeşme İlçesi Tarım ve Hayvancılık İstatistikleri
Ġzmir Ġl Tarım Müdürlüğü, (2010). Çeşme İlçesi Balık Çiftliklerinin Koordinatları ve Proje Yıllık Kapasite Tonajları
Ġzmir Ġl Tarım Müdürlüğü, (2010). Çeşme İlçesi Yıllık Gübre Satış Miktarları
Ġzmir Ticaret Odası (ĠTO), (2007). İzmir İlçelerinin Ekonomik Profili ve Yatırım Olanakları. Ġzmir: ĠTO.
Kaboğlu, G. (2007). Implementation of Protection of Endangered Species and Their Habitats to the Integrated Coastal Zone Management Concept: A Case Study for the Mediterranean Monk Seal (Monachus monachus) In Foça-İzmir. Yüksek Lisans Tezi. Ġzmir. Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
Karadağ, A. A. (2007). Katılımcı Havza Yönetim Modeli Oluşturulması: Kovada Gölü Örneği. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı.
Karaman, A. (1995). Sürdürülebilir Çevre Kavramı Çerçevesinde Ekolojik Planlama Yaklaşımı: Bir Yöntem. 17. Dünya ġehircilik Günü Kolokyumu. Bursa.
Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM), (2010). Trafik ve Ulaşım Bilgileri. 15.03.2010,http://www.kgm.gov.tr/SiteCollectionDocuments/KGMdocuments/Istatis tikler/TrafikveUlasimBilgileri/08TrafikUlasimBilgileri.pdf
Kılıçaslan, Ç. (2006). Ġkinci Konutların Deniz Kıyılarına Etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 1, 147-156
KıĢlalıoğlu, M. ve Berkes, F. (Ed.). (1994). Çevre ve Ekoloji. Ġstanbul: Remzi Kitabevi.
Özer, A.Ö., Arapkirlioğlu, K. ve Erol, C. (1996). Plancı Gözüyle Kalkınma, Çevre ve Çevresel Etki Değerlendirmesi, Ankara: TMMOB ġehir Plancıları Odası Yayınları. Sarıçam, S. Y. (2007). İzmir İl Bütününde Biyosfer Rezerv Alanları Ve Saptanması
Üzerine Araştırmalar ''Karaburun Yarımadası Örneği''. Doktora Tezi. Ġzmir. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
Sönmez, Ġ., Kaplan, M. ve Sönmez, S. (2008). Kimyasal Gübrelerin Çevre Kirliliği Üzerine Etkileri ve Çözüm Önerileri. Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Derim Dergisi, 25(2), 24-34
TavĢan, Ç. (2008). Melen Havzasında Yayılı Besi Maddesi Yüklerinin Azaltılması Amacı İle En İyi Yönetim Uygulamalarının Araştırılması. Yüksek Lisans Tezi. Ġstanbul: Ġstanbul Teknik Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü.
Toprak, Z. (1990). Kıyı YerleĢimlerinde Turizm Faaliyetleri ve Belediyelerin KarĢılaĢtıkları Sorunlar-ÇeĢme Belediyesi Örneği. Amme İdaresi Dergisi; 24 (4)
Torun, G. (2008). Sürdürülebilir Gelişme Bağlamında Havza Planlaması Ve Yönetimi: Alibey İçme Suyu Havzası Örneği. Yüksek Lisans Tezi. Ġstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü.
Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu Marmara AraĢtırma Merkezi, (TÜBĠTAK-MAM), (2000). Kara Kökenli Kirleticilere İlişkin Ulusal Eylem Planının Hazırlanması Projesi Sonuç Raporu
Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK), 2009. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) ne göre Çeşme-Alaçatı 2008 Yılı Mahalle ve Köy Nüfusları
Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK), 2009. Ulusal Adres Veri Tabanı (UAVT) na göre Çeşme-Alaçatı 2008 Yılı Mahalle ve Köy Konut Sayıları
United States Environmental Protection Agency (EPA), (1999). Protocol for Developing Nutrient TMDLs. First Edition. Report No: 841-B-99-007
Yılmaz, A. ve diğerleri (1998). Akdeniz Kıyılarında Karasal Kaynaklı Kirlenmenin Boyutu ve Canlılara Etkisi. Türkiye’nin Kıyı ve Deniz Alanları II.Ulusal Konferansı,Türkiye Kıyıları. Ankara. s. 665-673.
Yomralıoğlu, T. (2002). Coğrafi Bilgi Sistemleri: Temel Kavramlar ve Uygulamalar (2.baskı) Ġstanbul: Akademi Kitapevi.
ġEKĠLLER LĠSTESĠ
ġekil 2.1 Kıyı tanımları 10
ġekil 2.2 Raster ve Vektör veri gösterimi 14
ġekil 2.3 ĠliĢkisel Veri Tabanı Modelinin Yapısı 15
ġekil 2.4 CBS de KatmanYapısı 15
ġekil 3.1 ÇalıĢma alanının coğrafi konumu ve sınırları 24 ġekil 3.2 ÇalıĢma alanının Google Earth görüntüsü ve kontrol noktaları 38 ġekil 3.3 Kontrol noktalarıyla koordinata oturtulan altlık tabaka 39
ġekil 3.4 Kıyı Çizgisi 40
ġekil 3.5 Asfalt ve toprak yollar 41
ġekil 3.6 Mapinfo programında koordinata oturtulmuĢ paftalar 41
ġekil 3.7 EĢyükselti Eğrileri 42
ġekil 3.8 ÇalıĢma alanının eĢyükselti eğrileri ile
oluĢturulmuĢ 3 boyutlu haritası 43
ġekil 3.9 Havzaya ulaĢan akarsular ve kuru dere yatakları 43 ġekil 3.10 ÇeĢme kanalizasyon Ģebekesinin kapsama alanı 44 ġekil 3.11 ÇalıĢma alanı mahale ve köy sınırları 45 ġekil 3.12 ÇalıĢma alanında bulunan tüm turistik iĢletmelerin konumları 46 ġekil 3.13 ÇeĢme-Alaçatı da bulunan turistik tesislerin konumları 46 ġekil 3.14 ÇalıĢma alanında bulunan balık çiftliklerinin konumları 47 ġekil 3.15 Manisa-Kütahya-Ġzmir planlama bölgesi 1/100000
ölçekli çevre düzeni planı urla L16 ve L17 paftaları 48
ġekil 3.16 Doğal kullanım alanları haritası 49
ġekil 3.17 Sit alanları haritası 49
ġekil 3.18 Kentsel kullanım alanları haritası 50
ġekil 3.19 YerleĢim alanları haritası 50
ġekil 3.20 Turizm kullanım alanları haritası 51
ġekil 3.21 Tarım alanları haritası 51
ġekil 4.1 Analiz bölgesi ve hesaplanan alanı 60
ġekil 4.3 Kanalizasyon Ģebekesi kapsama alanı 63 ġekil 4.4 Analiz bölgesinde kalan doğal kullanım alanları 64 ġekil 4.5 Analiz bölgesinde kalan sit alanları 65 ġekil 4.6 Analiz bölgesinde kalan tarım alanları 66 ġekil 4.7 Analiz bölgesinde kalan turizm kullanım alanları 67 ġekil 4.8 Analiz bölgesinde kalan yerleĢim alanları 68 ġekil 4.9 Analiz bölgesinde kalan kentsel kullanım alanları 69 ġekil 4.10 Yayılı kaynaklardan deniz alanına ulaĢan azot yükleri 74 ġekil 4.11 Yayılı kaynaklardan deniz alanına ulaĢan fosfor yükleri 75 ġekil 4.12 Noktasal kaynaklardan deniz alanına ulaĢan azot yükleri 81 ġekil 4.13 Noktasal kaynaklardan deniz alanına ulaĢan fosfor yükleri 82 ġekil 4.14 Senaryo I e göre tüm alanlardan deniz alanına
ulaĢan azot yükleri 84
ġekil 4.15 Senaryo I e göre tüm alanlardan deniz alanına
ulaĢan fosfor yükleri 84
ġekil 4.16 Senaryo II ye göre tüm alanlardan deniz alanına
ulaĢan azot yükleri 86
ġekil 4.17 Senaryo II ye göre tüm alanlardan deniz alanına
ulaĢan fosfor yükleri 86
ġekil 5.1 Senaryo I ve II ye göre tüm alanlardan gelen azot yükleri 88 ġekil 5.2 Senaryo I ve II ye göre tüm alanlardan gelen fosfor yükleri 88